Prezident İlham Əliyev Novruz bayramı təbrikində ölkədə islahatların aparılması ilə bağlı növbəti dəfə fikirlərini dilə gətirdi. Bu il bir neçə dəfə bu mövzuya toxunan dövlət başçısı dedi ki, islahatlar dərinləşəcək: “İslahatlara alternativ yoxdur. Siyasi islahatlar, iqtisadi islahatlar, sosial sahədə islahatlar, məhkəmə-hüquq sistemində islahatlar, – artıq müvafiq göstərişlər verilib və sənədlər paketi hazırlanır, – təhsil, səhiyyə sahələrində, hər bir sahədə, Azərbaycan yeni dövrə qədəm qoyub…”.

Onu da bildirək ki, anons edilən prosesə siyasi, iqtisadi və struktur islahatları daxildir. Həm gömrük, həm vergi, həm də məhkəmə sistemində islahatlar aparılması gözlənilir. Prezident özü də bunun anonsunu verdiyindən, düşünmək olar ki, islahatlar kompleks şəkildə həyata keçirilməlidir. Çünki adıçəkilən sahələrdən çoxlu şikayətlər var, xüsusən gömrük və vergi sistemindən. İqtisadi islahatlarda mühüm bir rola malik sahə kənd təsərrüfatına stimul verilməsidir. Məsələ ondadır ki, Azərbaycanda əmək qabiliyyətli əhalinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatında çalışır. Onların gəlirlərini artırmağın yolu, istehsal olunan kənd təsərrüfatı mallarının istehsalçının və ixracatçının maraqlarının təmin edilməsi ilə satılmasına şərait yaradılmasıdır. Bu sahədə ciddi problemlərdən biri də gömrük və vergi qaydaları ilə bağlıdır. Bu günlərdə media vasitəsi ilə ölkə rəhbərliyinə müraciət edən iş adamları, konkret olaraq kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracatçıları da bu qaydalardan şikayətçi idilər. Cumhuriyyet.az olaraq yenidən həmin məsələni araşdırdıq.

Gömrük çətənlikləri

Kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracatçısı, Rusiya ,Ukrayna, İran, Türkiyyə və digər ölkələrə mal ixrac edən Hidayətov Təyyar Hidayət oğlu bildirir ki, son bir ildə İxracda qarşılaşdığımız ən böyük maneələrdən biri ixrac olunan məhsulun pul vəsaitinin bank hesabı ilə qayıtmasıdır: “Bu zaman ixracatçı olaraq bizdən asılı olmayan səbəbləri dəfələrlə gömrük komitəsinə bildirsək də, rəhbərlik səviyyəsində həll edilməsinə söz verilsə də heç bir köməklik göstərilməyib”.
Sahibkarların üzləşdikləri əsas çətinlikləri bu şəkildə qruplaşdırmaq olar:
a) Gömrükdən kənd təsərrüfatı məhsulunu ixrac edərkən məhsula (deyilənə görə Rusiyanın təzyiqi) 5 dəfəyə yaxın ixrac dəyərinin artıq qoyulması. Misal üçün Nar məhsulun biz 50 -70 qəpiyə alsaqda ixrac zamanı 1 dollar 80 sent (3 manat), Xurma məhsulunu isə 20 -40 qəpiyə alsaqda 80 sent (l manat 40 qəpiyə) qiymət qoyulur.
b) İxrac edilən məhsulun pul vəsaitinin Bank hesabı ilə geri qayıtmasıdır ki, bu zaman ixrac ettiyimiz məhsulun qiyməti ilə geri qaytaracığımız pul vəsaiti arasında 5 dəfə artıq pul vəsaiti yaranmasıdır. Belə ki bir TIR nəqliyyat vasitəsində 17 ton 500 kq nar olduqda ixrac zamanı onun həqiqi maya dəyəri (50 qəpikdən) 8.750 manat olduğu halda, gömrükdə qoyulan qiyınət dəyəri 3 manatdan artıq qoyularaq 53.670 min manat təşkil edir ki, bu zaman biz öz hesabımıza Rusiya bankından 8.750 manat əvəzinə 53.670 min manat pul vəsaiti gətirməliyik. Bu pul vəsaitinin geri qayıtması isə mümkün deyil. Çünki Rusiya ərazisində müqavilə bağladığımız fırmalar əslində broker vəzifəsin görürlər, müqavilə bağladığımız fırmaların məhsulun satışından xəbərləri belə olmur, yəni məhsul rusiya bazarlarında nəğd pula satılır ki, onlarında pul vəsaiti ölkəyə satan vətəndaşlar özləri gətirilir.

Gömrük Komitəsinin qərəzli cavabı

Onu da bildirək ki, məsələ mediada işıqlandırıldıqdan sonra Dövlət Gömrük Komitəsi adından rəsmi açıqlama yayılıb. İlk öncə bunu bildirək ki, bu cavab elə başlanğıcında müəyyən suallar yaradır. Dövlət büdcəsinə 1 milyondan artıq gömrük rüsumu ödəyən, 20 mindən yuxarı gəlir vergisi verən, 100 minlərlə diğər rüsumlar ödəyən şikayətçi haqda açıqlamada “özünü iş adamı kimi təqdim edən” ifadəsi işlədilməsi ən azından ədalətsizlikdir. Daha sonra açıqlamada bildirilir: “Azərbaycan Prezidentinin 24 iyun 1997-ci il tarixli, 609 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi Qaydaları”na əsasən, hüquqi və fiziki şəxslər konsiqnasiya yolu ilə ixrac etdikləri malların (işlərin, xidmətlərin) müqabilində vəsaitlərin onların bəyan olunduğu gündən 180 (yüz səksən) gün ərzində Azərbaycandakı müvəkkil bankda olan hesablarına köçürülməsini təmin etməlidirlər. Əks halda, həmin şəxslər üçün Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin (İXM) 483-cü maddəsinin və ya Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 208-ci maddəsinin tələblərinə uyğun cəza tətbiqi nəzərdə tutulur. Hidayətov Təyyar Hidayət oğlu 2017-ci ilin fevral ayının 2-dən 2018-ci ilin sentyabr ayının 30-dək ölkədən çıxardığı ixrac mallarının dəyəri müqabilində 15,664,596.94 (on beş milyon altı yüz altmış dörd min beş yüz doxsan altı ABŞ dolları doxsan dörd sent) ABŞ dolları məbləğində vəsaitin Azərbaycandakı müvəkkil bankda olan hesablaşma hesabına qanunla müəyyən olunmuş müddət ərzində köçürülməsini təmin etməyib: “Yəni, ixrac etdiyi mallara görə əldə etdiyi vəsaiti qanuna əsasən faktiki olaraq geri qaytarmayıb. Həmin şəxsin ixrac etdiyi malların invoys dəyərinin guya gömrük orqanları tərəfindən artırıldığına dair iddialarına gəlincə isə, 2017-2019-cu illər ərzində Hidayətov Təyyar Hidayət oğlu tərəfindən təqdim edilmiş müvafiq təsdiqedici sənədlər əsasında 5 ölkəyə (Belarus, Rusiya, Gürcüstan, Türkmənistan və Ukrayna) ümumilikdə 1706379.30 (bir milyon yeddi yüz altı min üç yüz yetmiş doqquz ABŞ dolları otuz sent) ABŞ dolları dəyərində Azərbaycan mənşəli təzə narın ixracı həyata keçirilib. Qeyd olunan ölkələrdən yalnız Rusiya Federasiyasına göndərilən təzə narın 1 kq-nın invoys dəyəri 1.80 ABŞ dolları olaraq Hidayətov Təyyar Hidayət oğlu tərəfindən bəyan edilməklə rəsmiləşdirilib. Digər ölkələrə ixrac olunan təzə narın 1 kq-nın invoys dəyəri isə 0.22-1.01 ABŞ dollarıdır və gömrük orqanlarının malların invoys dəyərinin artırılması tələbinə dair iddialar həqiqətə uyğun deyil”.

Təkzib olunmaz faktlar və ya çirkli pullara açılan yol

Açıqlamda göstərilən məqamlarla bağlı da iş adamının cavabı özünü çox gözlətmədi. İlk olaraq bildirək ki, hal-hazırda araşdırılsa məlum olar ki, bəzi MMC-lər guya ki ixrac olunan məhsulun pul vəsaiti geri qaytarırlar, amma bu mümükün deyil. Broker olan fırma malın harda satılmasından xəbəri belə olmursa, gətirdikləri pul vəsaitləri o zaman hansı pullardır, yəqin ki mənşəyi bilinməyən pul vəsaitləridir. Demək problem yaşayan bu cür çirkli pullari ölkəmizə keçirməyi öz vicdanımıza sığışdırmayan iş adamlarıdır. Eyni zamanda T.Hidayətov Gömrük Komitəsinə cavablandırılması üçün konkret faktlar da təqdim edir: “İxrac edilən kənd təsərrüfatı məhsulunun pul vəsaiti əvvəlcədən burada ödənilir. Kənd təsərrüfatı ixracında onsuzda sahibkarın çətinlikləri xarici bazarlarda yetərincədir. Yəni yeni bazar tapanadək və o bazarda Azərbaycan məhsulunu satanadək minbir çətinliklə qarşılaşır. Bunlardan misal olaraq Kiyev bazarında Azərbaycandan ixrac edilən göy məhsulu olan nəqliyyat vasitəsinin kankurentləri tərəfindən yandırılmasıdır. Bu məhsulun yanmasına baxmayaraq pul vəsaiti qabaqcadan burda istehsalçıya ödənilmişdir. Zərəri yenə ixracatçı sahibkar da qalır. Bu gün Cənab Prezident bu qədər çətinliklərdən sonra Gömrük komitəsində də qarşılaşdığımız bu çətinlikər heç də kənd təsərrüfatının oxracına müsbət təsir göstərmir. Mən gömrük komitəsinin pul vəsaitinin geri qayıtmasına verdiyi cavabı reallıqla uzlaşmadığını əyani surəttə sübüt edə bilərəm.O ixrac edilən məhsulların pul vəsaiti qabaqcadan ödənilib. O ki qaldı qiymətlə bağlı Nar məhsulu Ukraynaya 50 sentə, Rusiyaya 1.80 SENTƏ yazılır. Eyni məhsul fərqli qiymətə yazılmasının arxasında nə durur? Xahiş edirəm bu qiymətlər barədə gömrük komitəsi açıqlama versin.

Sahibkar həbslə təhdid edilir

Maraqlıdır ki, bütün bu problemləmlər şikayətçi sahibkarın həbs edilmə təhdidi ilə davab edir. Hidayətov Təyyar Hidayət oğlu öz müraciətində yazır: “Cənab Prezident Sizin yarattığınız kənd təsərrüfatının ixracındakı güzəştlərdən istifadə etmək istədim. Yaşıl dəhlizdən istifadə etmək üçün müraciət ettim,yüzlərlə bəhanə gətirilərək verilməsinə mane oldular. SİZİN və hörmətli Səfər Mehtiyevin manapoliyya qarşı mübarizə apardığınızı bilirəm, ancaq Mirqasım Vahhabovun (Gömrük Komitəsinin Maliyyə-Tarif və Valyuta Nəzarəti Baş İdarəsinin rəisi, gömrük xidməti general-mayoru-red.) bu cür davranışı məni şübhələndirir. Mən Sizin ixraca verdiyiniz dəyərdən yararlanaraq gömrük komitəsində əgər məhsulun dəyəri 10 min manatı keçərsə ikiqat rüsum alınması qanuna uyğun olmadığını bildirmişəm. O zaman RÜSUM ikiqat olur ki , gömrükçü məhsul nəqliyyata yığıldığı vaxt iştirak edərsə .Mənim məhsulum isə gömrükdə rəsmiləşdirilən yerə gətirilir ki, burda bir qat rüsum ödənilmək əvəzinə ikiqat rüsum alınır.Bir sahibkar olaraq Mən hüquqularım çərçivəsində Mirqasım Vahhabova bütün məsələləri ozah etsəmdə heç bir nəticəsi olmadı.Sizdən xahiş edirəm mən dövlətə vergimi ,rüsumumu ödəyən bir sahibkar olduğum halda məndən asılı olmayan vəziyyəti Mirqasım Vahhabova bildirsəmdə həbs edilməyim üçün işimin hazırlanıb respublika prokurorluğuna verilməsinin nəyə xidmət etdiyini anlamıram. Mənə köməklik edin əgər mənim həbs edilməyimlə kənd təsərrüfatının ixracındakı bu çətinlik aradan qalxacaqdırsa həbsə razıyam ,çünki Məni həbs etmək məsələni həll etmək demək deyil sadəcə haqqını ,hüququnu, ixracda olan maneələri deməyi özümə borc bildim. Aqibətim isə Mirqasım Vahhabov tərəfindən dediyim doğrulara qarşı həbs edilmək təhlükəsidir”.