Azərbaycanda 7-dən artıq bölgə var ki, o
nöqtələrdə 9 ballıq zəlzələ gözləmək mümkündür

Ötən il Azərbaycanın bəzi bölgələrində may ayından başlayaraq seysmik cəhətdən aktivlik müşahidə olundu. Mayın 7-də səhər saat 9.40 radələrində Zaqatala rayonunda zəlzələ baş verdi.
Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin yaydığı məlumata görə, Zaqatala və Qaxda 12 ballıq şkala üzrə 7-bal, Şəki, Oğuz , Qazax, Tovuz və digər rayonlarda 2-5 bal arasında yeraltı təkanlar hiss olunub. Seysmoaktivlik Balakəndə də hiss edildi və bəzi köhnə tikintilərə zərər dəydi.
Ümumiyyətlə, ölkənin şimal-qərb bölgəsində ilboyu bir neçə dəfə güclü zəlzələ həyəcanı yaşandı. İyunun 26-da Şəki şəhərindən 10 km qərbdə 1 4,5 bal gücündə zəlzələ qeydə alındı. Oktyabrın 14-də isə Zaqatala rayonundan 30 km qərbdə, Balakən rayonu ilə Gürcüstan Respublikası ərazisində 7 bal gücündə zəlzələ qeydə alındı. Zaqatala və Balakən rayonlarında zəlzələ 6 bal, Mingəçevir, Şəki, Şamaxı, Qax, Yevlax, Qəbələ rayonlarında 5-3 bala qədər hiss olundu. İnsan tələfatı olmasa da, ötən il xeyli dağıntı baş verdi.
Mütəxəssislərin bildirdiyinə görə, Yer kürəsinin qabığında 8 platforma var ki, 8-ci platformada yeni dağəmələgəlmə prosesi müşahidə olunur, digər platformalarda isə bu proses baş vermir. Azərbaycanın da yerləşdiyi 8-ci platforma aktiv seysmik zona adlanır.
Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin direktoru Qurban Yetirmişlinin “Gündəlik Teleqraf”a bildirdiyinə görə, zəlzələnin hansı bölgədə aktiv olması prosesdə özünü göstərir: “Olan faktiki materiallar əsasında biz analiz edib deyə bilərik ki, misal üçün, bu müddətdə regionun Qərb hissəsindəmi, cənubdamı aktivləşmə başlayıb. Amma bir il öncədən demək mümkün deyil ki, hara seysmoaktivdir, hara passiv. Bu iş prosesində müəyyən olunur. Heç olmasa bunu üç ay müddətində müəyyən etmək mümkündür. Ay müddətində keçən illə bu ilin eyni vaxtını müqayisəli şəkildə analiz edəndə demək olur ki, nə baş verir. Amma il yeni başlayıb. Qısa müddətə proqnoz demək tezdir.
Keçən ilin son həftəsində isə ən aktiv zona Şamaxı olub. Quba istiqamətində Xınalığın aşağı, Altıağacın yuxarı hissəsi, Xızı rayonundan şimali-qərbə doğru, İsmayıllı və Pirquluda zəif təkanlar qeydə alınıb. Balakən və Zaqatalanın da cənub zonasında bir neçə zəif təkanlar olmuşdu. Keçən il ən aktiv zona şimali-qərb zonası oldu. Zaqatala və Balakəndə 7, Şəkidə 5 bal gücündə zəlzələ oldu, eləcə də, onun avtoşokları baş verdi. Şamaxı, İsmayıllıda Rixter cədvəli ilə maqnitudası 5,3 olan təkanlar qeydə alındı.
Ümumiyyətlə, Şamaxıda daim güclü zəlzələ gözlənilə bilər. Talış zonasında aktivlik var idi. Ümumiyyətlə, Azərbaycan özü aktiv-seysmogen bölgə olduğuna görə həmişə də bu və ya digər zonaları müqayisə etdikdə aktivlik müşahidə olunur”. Q.Yetirmişli onu da bildirdi ki, Azərbaycanda baş verən zəlzələlər daha çox tektonik tiplidir. Mühəndis-geoloq Vaqif Behbudoğlu isə qəzetimizə dedi ki, Azərbaycanda may ayınadək güclü təkanlar gözlənilmir. Geoloqun bildirdiyinə görə, zəlzələlər ekvatordan 50 dərəcə şimal, 50 dərəcə cənubda baş verir: “Yer kürəsində 1 dərəcəlik bucaq qarşısında duran məsafə 111,26 kilometrdir. Yer kürəsində hər zaman təkanlar baş verir ki, bu da təbii prosesdir. Azərbaycanda da hər gün xırda təkanlar olur”.
Mütəxəssis zəlzələlərin 3 formasından söz açdı - vulkanik, tektonik və kars zəlzələləri: “Vulkanik zəlzələlər püskürən maqmadır ki, vulkan ətrafında baş verir. Azərbaycan ərazisində mezozoyun ilkin dövründə 7 vulkan püskürməsi olub. Nə qədər mineral sular çıxan ərazi var, onlar vulkanik püskürmələrin məhsuludur. Tektonik zəlzələlər Yer qabığının maqma ilə sürtünən hissəsində əmələ gələn çatlarda baş verir. Tektonik çatlarda gedən proseslər də tektonik zəlzələlərə şərait yaradır.
Kars zəlzələlərinin mənşəyi intuiziv (öz-özünə əmələ gələn) dağların yaranması prosesində ortaya çıxır. İntuiziv dağların təpə və yan yamaclarında qırılmaların alt hissəsində əmələ gələn boşluqlarda və Yer qabığında suyla tez həll olan müxtəlif mineralların Yerin mərkəzinə doğru çökməsi zamanı yaranan boşluqlarda (mağaralar) süxurların qopub mağaranın döşəməsinə düşməsi nəticəsində meydana çıxmış dinamik zərbə kars zəlzələlərini törədir”.
Amma zəlzələ kataloquna əsasən seysmoaktiv əraziləri müəyyənləşdirmək mümkündür. Dağəmələgəlmə prosesi gedən zonalarda istənilən vaxt güclü zəlzələlər baş verə bilər. Bu baxımdan dağlıq ərazilərdə də həmişə təkanlar olur. Azərbaycanda 7-dən artıq bölgə var ki, yatmış vulkanlar 80 milyon il əvvəl fəaliyyətlərini dayandırıb. O nöqtələrdə 9 ballıq zəlzələ gözləmək mümkündür. 9 ballıq zəlzələ kataloqunda Azərbaycanda Gəncə ətrafı -Xanlar, Daşkəsən, Goranboy və Şamaxı, İsmayıllı, Zəngəzur, Naxçıvan, Qarabağın Laçın və Kəlbəcər ərazisi, eləcə də, Maştağada 9 ballıq zəlzələ ocağı var. Şamaxı bölgəsində 50 ildən bir, 55 ildən bir güclü təkanlar qeydə alınıb. Yəni 7 baldan yuxarı, bu zonada zəlzələ baş verə bilər.
Rasim