Çadranı qadağan edən ilk müsəlman hökmdar kim idi?

O, ondörd yaşında hakimiyyətə gələrək 49 il səltənət sürdü, müsəlman ölkələri arasında çadranı qadağan edən ilk hökmdar kimi tarixə düşdü.

O, çadranı niyə qadağan etdi?

Hindistandakı Türk-Moğol imperatorluğunun qurucusu Babur Şahın nəvəsi Əkbər Şah geniş islahatları ilə tarixdə çox mühüm yer tutub. Hindistandakı kasta sistemini dəyişdirmək istəmiş, sarayda ilk dəfə qadınların İslam dini elementləri ilə paltarlar geyinmələrini qadağan etmiş, Xristianlıq, Buddizm, Hinduizm və İslam dinləri arasında dialoq qurulmasına çalışmışdı.

Əkbər Şah dinə böyük maraq göstərirdi. Xristianlıq haqqında ona katolik missionerləri Klaudio Akvaviva, Antoni de Monserrat və digərləri geniş məlumat vermişlər. Öz təbəələrinə eyni xoş münasibətlə yanaşan Şah, bütün dinlərin geniş yayılması üçün dini etiqad azadlığını təmin etmişdir.

1582-ci ildən etibarən ölkədə yeni dini inancı bərqərar etməyə çalışan Əkbər Şah Vəzir Əbul-Fəzllə birgə hazırladığı və İnduizm, Zərdüştülik, İslam və Xristianlığın bir sıra elementlərini özündə ehtiva edən «dini-ilahi» adlı yeni din yaratmışdır. Əkbər Şah deyirdi: «Yalnız o din həqiqidir ki, onu ağıl da təsdiq edir. Bəzi axmaqlar, ənənələrin pərəstişkarları əcdadlarının adətlərini ağlın göstərişi kimi qəbul edir və bununla da özlərini əbədi olaraq rüsvayçılığa məhkum edirlər».

Din insanın ruhunda yaşamalıdır

Sarayında müsəlman qadınların dini yalnız ruhən yaşatmalarını istəmiş, dini əlamətləri özündə əks etdirən paltarların geyilməsini qadağan etmişdir. Sarayda hindlilərin türkcə, türklərin və farsların hind dilini öyrənmələri məcburi xarakter daşıyırdı.
Monol imperiyasında dövlət dili türk və hindi dilləri idi. 1574-cü ildə dövlətin inzibati ərazi quruluşunu formalaşdırıb başa çatdıran Əkbər Şah, daxili islahatların aparılmasına başladı. Əkbər, ətrafına ən yaxşı alim, şair, musiqiçi və rəssamları toplamaqla, elm və incəsənət hamisi olduğunu göstərirdi. Onun ən yaxın silahdaşı vəzir Əbul Fəzl bir çox dillərdə danışa bilən, geniş dünyagörüşünə malik bir şəxsiyyət idi. Əkbərin hakimiyyəti dövründə rəssamlıq məktəbi yaradıldı, 24 min cilddən çox inventarı olan zəngin kitabxana toplandı.

Daxili islahatların əsas məqsədi bütün xalqların bərabər hüquqla yaşaya biləcəyi mərkəzləşmiş dövlət qurmaq idi. İlk öncə o, ordu üzərində nəzarəti gücləndirdi, dövlətin yeni inzibati bölgüsünü və vahid vergi sistemini həyata keçirdi. Əkbər Şah ticarətin inkişafına da böyük əhəmiyyət verirdi. Bu məqsədlə avropalılarla da münasibətlər quruldu. Hindistanda Monol imperiyasının hakimiyyətini genişləndirmək üçün, Əkbər Şah hindi racilərini orduda və dövlətdə əhəmiyyətli vəzifələrə cəlb etdi.
Əkbər Şah qeyri-müsəlmanları vergi hüququndan, hindiləri isə onlar üçün alçaldıcı olan can vergisindən azad etdi. Bütün imperiya ərazisində vahid ölçü və çəki sistemi, eləcə də Uluğbəyin cədvəlinə əsaslanan Günəş təqvimi tətbiq olunmağa başladı.

O, dinlərərəsi dialoq başlatmaq istəyirdi

Əkbər Şahın məqsədi Hindistanda yaşayan dinləri birləşdirmək idi. İslam, qədim Hindi dini və Sihizm vahid bir din halına çevrilər və bu dinin xəlifəsi və qoruyucusu da hökmdarın özü ola bilərdi. İslam dininin içki, donuz ətinin yeyilməsinə qoyduğu qadağalara son verərək, rəcm, oğruların qollarının kəsilməsi cəzalarını aradan qaldırdı. Xristianları razı salmaq üçün onlardan cizyə və xərac vergilərinin alınmamasını əmr etdi, dövlət xəzinəsi hesabına kilsələr tikdirdi.
Orucluqda bir ay boyunca ət yeməməyi əmr edən Əkbər Şah, Ramazan ayında ovu qadağan etmişdir. Hindiləri məmnun edən bu qərar müsəlmanlar tərəfindən heç də xoş qarşılanmadı.

Ədalətli şah nələr edirdi?

Öz adına tikdirdiyi məsciddə Cümə günləri dini mərasimlər təşkil etmişdir. Saray əyanlarından ibarət olan müridlərin ictimai həyatlarını nəzarətdə saxlayan Əkbər Şah, onlara yalnız uşaq sahibi olmaq istədikləri zaman xanımları ilə yaxınlıq etməyi əmr etmiş və ailədə uşaq sayını da məhdudlaşdırmışdır. Günəşi Allahın yer üzündəki nur əlaməti kimi qəbul edərək, sarayında qədim Hindi dini simvollarının təsvir edilməsinə icazə vermişdir.

Bununla da, Əkbər Şahən apardığı geniş islahatlar və məqsədyönlü daxili siyasətlə, o dövr üçün mədəni və iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş, dünyəvi və əhalisinin dini etiqad azadlığını təmin edən tolerant dövlətini qurdu. Əkbər Şah Əmir Teymurun nəslindən idi. Məhz bu məqamda Böyük Teymurun gəncliyə ünvanladığı nəsihətinin kiçik bir hissəsini xatırlamaq yerinə düşər: “...Avropalıların dilləri başqa, ürəkləri daha başqadır. Hər halda məmləkətimiz aslanlar yurdu, qartallar yuvası olaraq qalmamalı. Dünyada ən parlaq maarif və mədəniyyət ocağı, ən zəngin sənaye və ticarət mərkəzinə çevrilməlidir…”
Bu, türk və İslam dünyası üçün həm də bir çağrı idi...