Adamlar xəyanəti bağışlamır. Özləri belə deyir. Nədi axı bu xəyanət? Xəyanət güvənin sarsılmasıdı. Ancaq adamlar sevgilini həmişə təqib edərlər, güvənməzlər. Güvənmədiyin adamdan sədaqət tələb etməyin anlamı nədi?
Məntiqsizdi.
Üstəlik, eqosentrikdi. Adamı niyə xəyanət başında yaxalamağa çalışırıq?
Xəyanət anlayışı - cəza mexanizmini rahatca tətbiq etmək, adamları asılı, kontrolda saxlamaq üçün düşünülüb sanki. Növlərə də bölmüşük. Dövlətə xəyanət, ideyaya xəyanət, dost, sevgili xəyanəti, Allaha xəyanət. Alt qatda bir mənfəət var - “mənə sadiq olmalıdı!”. Xəyanət fiziki hadisədi bizim üçün. Bir də sədaqəti dəyər adlandırırıq. Dəyər bir az ilahi, ruhani məsələ deyilmi? Dəyər bu qədər fiziksəl ola bilərmi? İşini atdı, eşini atdı, dövlətini satdı, dinini dəyişdi.

Dövlət sədaqət istəyir, müdür, dost, sevgili... Tanrı belə. Heç biri “sən nə istəyirsən” soruşmur.


Sevgilinin telefonunu yoxlayıb, geyimini qoxlayıb, sosial şəbəkədə gizli profil açıb, onu güdür, kəşfiyyat aparırıq. Adını da qoyuruq sevgi. Gör ha. Sevgi!


Tarix - o özü-özüylə döyüşən, özünü inkar edən, əvəzləyən hadisələr axını belə itaət istəyir bizdən. Onu unutmalı deyilmişik. Heç nə özündən qopmağa imkan vermir. Tarixi insana yükləyib - vətən borcu qoyuruq adını. Sevgilinin telefonunu yoxlayıb, geyimini qoxlayıb, sosial şəbəkədə gizli profil açıb, onu güdür, kəşfiyyat aparırıq. Adını sevgi qoyuruq. Gör ha. Sevgi! Kolleqaya düşmən kəsilib adını rəqabət, tənqid qoyuruq. Övlada hökmümüzü yeridib - adını böyüklük qoyuruq. Gəncliyi susdurub adına ağsaqqallıq deyirik. Nəticədə istədiyi kimi yaşamaq üçün övlad valideyndən, evli həyat yoldaşından, işçi müdürdən, vətəndaş dövlətdən, gənc yaşlıdan, bəndə Tanrıdan qurtulmağa çalışır. Biz yazarlar da istədiyimizi yazmaq üçün bəzən oxucudan qurtulmağa çalışırıq.

İstədiyi kimi yaşamaq deyilsə, insanın haqqı nədi bəs? Adamlardan yaşam qrafikinə əməl etmək tələb olunur. İşə gecikdinsə, töhmət alırsan, qovulursan. İşləmirsənsə yox, qrafikə uymursansa. Evə vaxtında gəlməsən təpki görürsən. Valideyn istədiyi kimi deyilsənsə - pis övladsan. Övlad istədiyi kimi deyilsənsə - pis valideynsən. Elə bil qarşımızdakı - istəkləri, hobbiləri, ehtirasları, kədəri-sevinci olan diri insan deyil. Rus yazıçısı Platonovun “Kotlovan” əsərindən o abzas yadıma düşdü. Adamı işdən çıxarırlar. Deyirlər: “İş vaxtı çox düşünürsən. Düşünmək üçün dövlət sənə bol vaxt verib. İşdən sonra get nə qədər istəyirsən düşün. Hamı düşünsə kim işləyəcək?”



“Hardasan” əvəzinə “necəsən” soruşub onun gerçəkdən necə olduğunu bilmək istəyi ürəyimizdən keçməz. Nəyə ehtiyacı olduğunu, nə arzuladığını bilmərik illərlə yanımızda yaşayan adamın ...

Adamlara düşünmək üçün belə şans tanımırıq. İmkanımız olsa beyinləri kontrol edən “düşüncə polisi” yaradarıq. Səni nə incidir, nə arzulayırsan, soruşmuruq. “Hardasan” əvəzinə “necəsən” deyib gerçəkdən onun necə olduğunu öyrənmək istəyi ürəyimizdən keçməz. Nəyə ehtiyacı olduğunu, nə arzuladığını bilmərik illərlə yanımızda yaşayan adamın. Görəsən, neçə “suç” dan sonra səbəbini öyrənmişik. “Niyə, nə olub” sualı neçə dəfə səslənib? Xəyanət etdiyini düşündüyümüz kimsəylə nə vaxt səbəbi aydınlaşdırmışıq. Nə zaman anlamışıq adamları.

“Ürəyin yaddaşı” adlı bir film var. Qadin saçını düzəltdirməyə gedir. Ustanın kefi olmur. Həyatı alt-üstdü. Fikirdən müştərinin qulağını qayçıyla yaralayır. Rəhbərlik hamının içində bağırır işçiyə. Müştəri isə sakitcə ustadan soruşur: “Nə olub?” “Hər şey çox pisdi” - usta cavab verir. Qadın kəsimi yarımçıq qoyub təklif edir: “Gedək kafeyə, dərdləşək, çaxır içək”. Usta: “Saç yarımçıq qalıb axı”. Müştəri: “Nə saç, insan həyatı məhv olur burda. Getdik!”.



“Yaponiyada Haçiko adlı bir itin heykəli var. Bu itin hekayəsi əfsanəyə dönüb. Haçiko hər gün sahibini işədək yola salır, çıxacağı vaxtı dəqiq hiss edib qapıda qarşılayırmış. Bir gün sahibi qəfldən ölür. İt düz səkkiz il həmin iş yerinin qarşısında dayanıb yiyəsini gözləyir, ta ölənədək. Haçikodan kimsə tələb etməyib bunu. Azadlıq öyrədib ona vəfalı olmağı. Dövlət sədaqət rəmzi kimi itin heykəlini ucaldıb"

Biz nə zaman belə etdik? Adamların bizə yenilməsi özgüvənimizi artırır. O zaman boynumuza alaq, özgüvənimiz həm də başqalarından asılıdı. Sağ ol demək yerinə, əzməyə çalışırıq.
Yaponiyada Haçiko adlı bir itin heykəli var. Bu itin hekayəsi əfsanəyə dönüb. Haçiko hər gün sahibini işədək yola salır, işdən çıxacağı vaxtı dəqiq hiss edib qapıda onu qarşılayır. Bir gün yiyəsi qəfldən ölür. İt düz səkkiz il həmin iş yerinin qarşısında onu gözləyir, ta ölənədək. Haçikodan kimsə tələb etməyib bunu. Azadlıq öyrədib ona vəfalı olmağı. Öz seçimidi. Dövlət sədaqət rəmzi kimi itin heykəlini ucaldıb.



Bu vəfalı heyvanı murdar kimi təqdim edən kültürlər də var. Bəlkə düşünülmüş şəkildə sədaqətlə bağlı nə varsa insandan uzaq tutulub. Çünki insana gerçəkdən sədaqətli olmaq üçün azadlıq gərəkdi.

Bir - birinin haqqını - azadlığını tanıyan cəmiyyətlərdə ədalətsizlik etmək çox çətindi. Burda səni qoruyan, haqqını, azadlığını tanıyan yüzlərlə insan var.
Sədaqət isə azadlıqdan başqa heç yerdədi.

Yazar : Aysel Əlizadə