Əgər biz həqiqətən də sivil dünyaya inteqrasiya etmək istəyiriksə, güclü dövlət qurmaq niyyətindəyiksə, ilk növbədə ölkənin təhsil sistemində inqilabi dəyişikliklər etməliyik

Çin mütəfəkkiri Konfutsinin belə bir deyimi var: “Qədimdə insanlar elmi kamilliyə yetmək naminə öyrəndikləri halda, bu gün onu dünyanı fəth etmək naminə öyrənirlər”. Bu sözlər min illər əvvəl söylənilsə də müasir dünyada hələ də aktual olaraq qalır. Ətrafımıza nəzər salsaq, dünya siyasətində, iqtisadiyyatında hegemon mövqelər tutan dövlətlərin bu zirvəyə həm də güclü elmi potensial, təhsil sistemi vasitəsilə yüksəldiklərini görərik. Təəssüf ki, bəşər sivilizasiyasının ən qədim beşiyi olan Şərq ölkələri bu gün cəhalət girdabında boğulur, fanatizm bataqlığında batır. Bəs dünya elmi irsinə neçə-neçə dühalar bəxş etmiş Azərbaycan elminin, təhsilinin bu günkü durumu gələcəyə nikbin baxmağa ümid verirmi?

Yenə də təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan təhsil sistemində illərlə oturaqlaşmış, özünə güclü rişələrlə kök atmış total problemlər hələ də qalmaqdadır. Tam əminliklə söyləmək olar ki, təhsilin bu günkü durumu istənilən səviyyədə deyil, cəmiyyətdə elmin nüfuzu hansısa bir bayağı toy müğənnisinin reytinqindən aşağıdır. Düzdür, yeni məktəblər tikilir, təmir olunur, təhsil haqqında proqramlar qəbul olunur, bahalı layihələr həyata keçirilir. Ancaq arabanın batmış təkərini hələ ki, bataqlıqdan çıxartmaq mümkün olmayıb. Nazirlər dəyişilir, inzibatçılıq tədbirləri gücləndirilir, nəticə isə yoxdur ki, yoxdur.

Yaşlı nəslin nümayəndələrinin nostalji xatirələrində müəllimə olan böyük hörmət və ehtiram bu gün də həsrətlə anılır. Müəllim bir təmizlik mücəssiməsi, cəmiyyətin etalonu hesab olunur, az qala müqəddəs varlıq sanılırdı. Düzdür, sovetlər dönəmində də müəllim heç də cəmiyyətin ən yaxşı təmin olunan zümrəsində yer almayıb (amma, indiki ilə müqayisə olunmayacaq dərəcədə yaxşı olub), ancaq onun tutduğu mövqe həmişə ucada olub. Bəs nə baş verdi və indi necədir?

Acı reallıqdır ki, müasir cəmiyyətdə ziyalı təbəqəsi yedəkdə sürünən, qınaq obyektinə çevrilən, maddi baxımdan alçaldılan bir təbəqəyə çevrilib. Bu gün cəmiyyət ziyalı nüfuzunu qəbul etmir, onun üçün açıq-saçıq geyimdə dingildəyən, əttökən sözləri ilə hamıya dərs keçən şou ulduzları daha seviləndir. Hətta televiziya verilişlərinə belə ekspert qismində daha ziyalıları dəvət etmirlər, çünki müğənnilərin iştirak etmədiyi proqramları izləyən olmur. Müəllim müraciəti də hamıya şamil olunur, artıq ortada qoyulacaq bir fərq də qalmayıb.

Vəhşi kapitalizmin caynaqları ölkədə elmin işığını söndürməkdədir. Hamı yaxşı qazanmaq uğrunda çalışır, dəbdəbəli həyat tərzi başları gicəlləndirir. Bir müəllimin ömürlük məvacibinə hansısa məmur oğlu bir gecəlik əyləncə təşkil edərək kef çəkir, yaxud avtomobil alaraq sosial şəbəkələrdə şəkillərini paylaşır. Müəllim isə məktəblərdə süpürgə pulu, fond pulu, zibil pulu toplamağa məhkum olunub, gecələr gözətçilik edib səhərlər yuxusuzluqdan şişmiş gözlərini şagirdlərindən gizlətməyə çalışır. 100-200 manatlıq məvaciblə dolanmağa məcbur qalan, cındırından cin ürkən bir təbəqəyə cəmiyyətdən hansı münasibəti gözləyirsiniz?

Əgər bir müğənni efirdən “mənim də soyuducuma baxın, alimin də, görün fərq nədədir” deyirsə, Axundovların, Mirzə Cəlillərin, Sabirlərin yaşadığı cəmiyyət ilə heç bir fərqimizin olmadığını görərik. Adlar və qiyafələr dəyib sadəcə...

Əgər biz həqiqətən də sivil dünyaya inteqrasiya etmək istəyiriksə, güclü dövlət qurmaq niyyətindəyiksə, ilk növbədə ölkənin təhsil sistemində inqilabi dəyişikliklər etməliyik. Elə bu yaxınlarda Prezident Administrasiyasının rəhbəri çıxışında bildirdi ki, hansısa bir sahədə lazım olanda çox vaxt savadlı kadr tapmaqda çətinlik çəkirik. Bəs hər il universitetlərdən məzun olan minlərlə tələbələr hardadır? Təhsil sisteminə ayrılan milyardlar havayamı uçub? Artıq elə bir faciəvi durum yaranıb ki, Türkiyədə Azərbaycandan pulla diplom almaq mövzusu gülüş hədəfinə çevrilib. “Qırmızı diplomlu” savadsızlar ölkəsinə çevrilməkdəyik, faciə də bundadır.

Hər il ali məktəblərə qəbul imtahanlarının keçid balı aşağı salınır, yerlər boş qalır. Keçirilən buraxılış imtahanlarından qeyri-kafi qiymət alanların sayı işıq sürəti ilə artır. Deməli, sistem düzgün qurulmayıb, idarəetmə istənilən səviyyədə deyil. Onsuz da hamıya gün kimi aydındır ki, ali məktəblərə qəbul olunan abituriyentlərin hamısı repititor təhsilinin məhsuludur. Məktəblərdə yuxarı siniflərdə dərslər formal olaraq keçirilir, ali təhsil almaq istəyənlər hər ay xeyli pul xərcləyib repititor yanına getməlidir. Onda niyə deyirik ki, Azərbaycanda təhsil pulsuzdur, axı kasıbların pulla müəllim tutmağa imkanı yoxdur. Pulsuz təhsil verən məktəblərin səviyyəsi isə hər il artan “qeyri-kafi” qiymətlərin statistikasından aydın görünür.

Bu zəncirvari “yıxılma prosesi” ali təhsil müəssisələrində də davam etdirilir. Dünyada oxumamaq üçün pul verən yeganə millət imicini ali təhsil ocaqlarımızın auditoriyalarında manatımızla, dollarımızla qazanmamışıqmı? “Özün üçün oxuyursan, bunun imtahan haqq-hesabına dəxli yoxdur”, deyimini əksər tələbələr yaxşı bilir. Çox vaxt universitetlərimiz plan verən müəssisə rolunda çıxış edirlər- filan qədər tələbə qəbul olundu, filan qədəri məzun oldu. Ancaq bu filan qədərlərin keyfiyyəti necədir, bundan danışmaq istəyən yoxdur. Rəqəmlər daha cazibədar olduğu üçün onlara istinad etmək daha uyğun sayılır.

Korrupsiya, rüşvət istənilən cəmiyyət üçün ağır xəstəlikdir. Təəssüf ki, bizdə artıq bu xəstəlik metastaz mərhələsindədir. Ali təhsil müəssisələrinə kök atan rüşvət mexanizmi isə illərin acı təcrübəsinə söykənir. Ölkə mediasına nəzər salsaq, ali təhsil müəssisələrində hökm sürən acınacaqlı durum aydın olar. Müxtəlif universitetlərdə saxta diplom qalmaqalları, imtahan sessiyalarındakı rüşvət mexanizmləri haqqında kifayət qədər informasiyalar var. Bütün bunlar hələ də davam edirsə, biz bu potensialla hara gedirik və nə vaxta qədər gedə bilərik?

Azərbaycan 2005-ci ilin may ayının 19-dan Bolonya prosesinə qoşulsa da, bolonya prinsiplərinə əməl etmir. Sisteminin tələblərinə görə, semestr ərzində toplanılan ballar imtahanda yekun nəticəyə birbaşa təsir edir. Dərsə davamiyyət də daxil olmaqla bütün göstəricilər balla hesablanır və imtahanın sonunda yekun nəticəyə əlavə olunur. Tələbələr deyir ki, semesterdə keçilən bütün fənlərdən imtahan verilməsi mütləqdir. Bundan başqa, seminarlarda iştirak edən tələbələrə də əlavə bal hesablanır. Semester imtahanı

öncəsi tələbənin ən azı 50 balının olması zəruridir. Əksər universitetlərin tələbələri bildirirlər ki, onlardan həmin balın yazılması üçün rüşvət tələb olunur.

Gəncə Dövlət Universitetində hökm sürən acınacaqlı durum əksəriyyətə məlumdur. Burada qeyri-rəsmi pullu təhsil mexanizmi fəaliyyət göstərir və hər şeyin öz qiyməti var. Yaranmış vəziyyətdən təkcə tələbələr deyil, müəllimlər də narazılıq edirlər.

Sumqayıt Dövlət Universitetində də vəziyyət ürəkaçan deyil. Hətta burada xüsusi “hicab qadağasını” qeyd etməmək olmaz. Təsəvvür edin ki, imtahanla buraya qəbul olunmuş tələbə təhsil haqqını ödədiyi halda hicab bağladığı üçün universitetə buraxılmır. Universitetin “müqəddəs” ənənələrinə zidd olduğu üçün. Bu ənənələrin isə tələbələrə hər semesterdə neçəyə başa gəldiyini çoxları bilir.

Araşdırmalarımız nəticəsində digər nüfuzlu ali təhsil ocaqlarında da oxşar mənzərə ilə üzləşdik. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, İqtisad Universiteti, Neft Akademiyası, Təfəkkür Universiteti, Kooperasiya Universiteti, Tibb Universiteti, Odlar Yurdu Universiteti də bu siyahıda öz “mövqelərini” inamla qoruyub saxlamağı bacarır.

Əksər ali təhsil müəssisələri isə ümumiyyətlə ictimaiyyətə bağlı fəaliyyət göstərir. Əksər universitetlərin mətbuat mərkəzləri mediaya qapalıdır. Onlardan hansısa informasiyanını alınması qeyri-mümkündür. Xüsusilə imtahan sessiyaları dövründə universitetlərdə “qapalı iş mexanizminə” keçirlər.

Müasir dövrdə sosial şəbəkələrin cəmiyyətdə hansı mövqeyə malik olduğunu bilməyən yoxdur. Xüsusilə gənclərin, tələbələrin bu şəbəkələrdə aktiv iştirakı danılmazdır. Eləcə də ali təhsil müəssisələrinin sosial şəbəkələrdə təmsil olunması da xüsusilə əhəmiyyətlidir. Bir çox sahələrdə liderlik edən ali təhsil müəssisələri nədənsə bu sahədə ümumiyyətlə gözə çarpmır. Bu günlərdə Təhsil Nazirliyi «Ali Təhsil müəssisələri» Facebook səhifəsində aktiv fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrinin informasiya mübadiləsi baxımından fevral ayı üzrə statistikasını açıqlayıb. Respublikanın əksər ali məktəblərinin mətbuat katiblərinin təmsil olunduqları səhifədə ilk beşlik müəyyənləşib.

Qrupun fevral ayı üzrə fəalı Bakı Dövlət Universiteti olub.

Xatırladaq ki, Təhsil Nazirliyinin «Ali Təhsil müəssisələri» Facebook səhifəsinin yaradılması, işinin təşkili və qrup üzvlərinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsində əsas məqsəd ölkəmizdəki təhsil islahatlarının nəticələrini və hər bir təhsil müəssisəsinin həyatında baş verən yenilikləri paylaşmaq, ali təhsil müəssisələri arasında informasiya mübadiləsini təşkil etmək, vahid informasiya siyasətini həyata keçirməkdir.

Göründüyü kimi, tarixi ənənələrə malik olan Bakı Dövlət Universiteti bu sahədə də öz müsbət imicini qoruyub saxlaya bilib. Universitetin mətbuat xidmətinin fəaliyyəti də həmişə açıq və şəffaflığı ilə seçilib. Bu isə universitetdə yaradılan normal təhsil mühitinin nəticəsidir. Yəqin ki, öz əməlləri ilə dillər əzbəri olan digər ali təhsil müəssisələri də öz iş prinsiplərinə nəzər yetirsələr, bu müsbət təcrübədən yararlansalar yaxşı olardı.

Son zamanlar xüsusilə dəbdə olan bir ifadə var - “Avropaya inteqrasiya etmək”. Unutmayaq ki, bu inteqrasiya cırıq şalvar, dar köynək geyinməklə, qulağa sırqa

taxmaqla baş tutmayacaq. Bunun üçün güclü elmi potensial, müasir təhsil sistemi qurulmalıdır. Bəlkə bunu qulaqlarımızda sırğa edək!

Mustafa