"Qəhərdən boğulan uşağın dediklərinə sədrlik edən qadın hakim də dözə bilmədi və..."

Dünən, 07 dekabrda Yasamal rayon məhkəməsində davam etməkdə olan bir məhkəmə prosesində ifadə verən orta məktəb şagirdindən eşitdiklərim məni dəhşətə gətirdi.

Bakı şəhərinin Xətai rayonunda fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev adına Liseyin direktoru Orucova Sevinc Rafiq qızı şagirdləri müxtəlif bəhanələrlə dərslərdə iştirak etməyə buraxmırmış. Uşaqların təhsil prosesinə cəlb edilməsi, balalarımızın savadlandırılması dövlətin bir nömrəli vəzifəsi olmağına baxmayaraq, bu liseydə məktəbə gələn uşaqlar, biri dərsə gecikmək, digəri isə geyimindəki nöqsanlara görə, dərsə buraxılmırmışlar. Təhsil Nazirliyinin də bundan xəbəri var imiş. Çünki bəzi valideynlər nazirliyə Liseydə olanlarla bağlı şikayətlər edibmişlər.

Məhkəmədə azyaşlı uşağın (şagirdin növbəti mənəvi sarsıntə keçirməməsi üçün adını yazmıram) dedikləri qan dondurdu: “Səhər bacımla birlikdə dərsə gəldim. Bacım məndən qabaq gedib siniflərinə girdi. Məni isə məktəbin direktoru Sevinc müəllimə qapının girişində saxladı. 8 ildir eyni rəngli parçadan, eyni formada tikilən, bu səkkiz ildə bir dəfə də irad bildirilməyən şalvarımın rənginə irad tutdu və qapıçıya tapşırdı ki, məni, artıq orada saxlanılan başqa on şagirdlə birlikdə, dərsə buraxmasın. Həm də evimizə getməyə qoymadılar və biz dörd dərs ayaq üstə durmağa məcbur edildik. Hava soyuq idi. Hər dəfə məktəbin giriş qapısı açıldıqca soyuq hava bizə vururdu. Oturmağa yer yox idi, həm də bizi məcbur edirdilər ki, ayaq üstə duraq. Dördüncü dərsdən sonra bacım yanıma gəldi. Kimsə ona xəbər veribmiş. Orada durmağımın səbəbini soruşdu və mənim qolumdan tutub apardı... Məktəbin tualetində qaytardım, soyuq vurmuşdu məni, xəstələnmişdim və... ” , ardını deyə bilmədi, qəhərdən boğulan uşağın dediklərinə sədrlik edən qadın hakim də dözə bilmədi və uşağı sakitləşmək üçün yerində oturmağa dəvət etdi. Zalda oturanlar hamısı eşitdiklərindən şokda idilər, hamı donuq nəzərlərlə bir-birinə baxırdı. Nə baş verir bu ölkədə? Biz uşaqlarımızı təhsil almaları, savadlı olmaları üçün məktəbə göndəririk, bəs o məktəblərdə bizim balalarımızla necə rəftar edirlər? Onların psixologiyasına necə zərbələr vurulur? Niyə? Nə məqsədlə bunlar baş verir? Şagirdin özünün və iddiaçı anasının dediyinə görə, 4 dəfə psixoloq həkimin qəbulunda olublar.

Direktor bununla da kifayətlənməyib. Onu hansısa saytda təhqir edən (“tərbiyəsiz” və “qudurmuş” ifadələrinə görə) həmin uşağın valideynini məhkəməyə verib 2000 manat təzminat tələb edib. Apellyasiya məhkəməsinə qədər məhkəmələri udub və əsl dəhşət bundan sonra başlayıb. Bu barədə hardansa xəbər tutan (şagirdin və valideynin dediklərinə görə, direktor özü şəxsən bu barədə bütün iclaslarda danışıb) müəllimlər və şagirdlər tez-tez uşaqdan soruşurmuşlar ki, anası niyə “ev dustağı” edilib, niyə evdən çıxmağa qoymurlar, niyə 2000 manat cərimələnib və sairə. Uşağın özünün və anasının məhkəmədə bildirdiklərinə görə, bu barədə məlumatları direktor özü, başqalarına dərs olsun deyə, iclaslarda yayırmış. Bütün bu mənəvi basqılara dözməyən uşaq başqa məktəbə keçməyə məcbur olub. Baş verənlərdən sonra dərslərində xeyli geriləyib və hələ də özünə gələ bilmir.

Bir azyaşlı uşağın mənəvi dünyası, xeyir və şər haqqındakı anlayışları, dövlətinə olan inam və ümidləri alt-üst edilib.

Narahat edici ikinci məqam isə məktəblərimizə rəhbərlik edənlərin şəxsi səviyysəi, savad və dünya görüşü ilə bağlıdır.

Məhkəmədə ifadə verən bir şahid qadın-müəllimənin bildirdikləri bu sahədə çox, həm də lap çox problemlərin olduğundan xəbər verir: “Mən direktorun qəbul otağında, onun iş otağının qapısı qarşısında içəri keçmək üçün gözləyirdim. Az keçməmiş Sevda xanım, oğlu ilə birlikdə, mənim qarşımdan ötüb direktorun otağına girdi. 5-6 dəqiqədən sonra otaqda sanki bomba partladı. Kimsə çığırırdı, “rədd ol buradan”, “ləçər”,”tərbiyəsiz” sözlərini işlədirdi. Arabir qapı açıldıqca içərini görürdüm. Direktoru əvvəllər görməmişdim, tanımırdım. Birdən qapı açıldı. Sarışın saçlı bir gözəl qadın içəridən çıxıb uca səslə, qışqıra-qışqıra qarovulu çağırdı. Səsindən tanıdım ki, bayaqdan çığıran qadın o imiş-məktəbin direktoru. İçəridə olanda da hərdən “polis gəlsin“, “polis gəlsin”—deyə, çığırırdı. Həmin vaxt nə baş verdiyini, direktorun özünü niyə belə aparmasının səbəblərini bilmədim. Sonradan uşağın valideyni Sevda xanımdan eşitdim ki, mübahisə uşağın dörd saat ərzində dərsə buraxılmaması və ayaq üstə durmağa məcbur edilərək alçaldılması ilə bağlıdır. Həmin uşaq haqqında mən həmin məktəbdə oxuyan qızımdan eşitmişəm ki, çox savadlı uşaqdır, yaxşı əl qabiliyyəti və istedadı var. Ancaq direktorhəmin vaxt niyə elə hərəkətlər edirdi mən bilmədim”.

Təbii ki, azyaşlı məktəbli uşaqla bağlı baş verənlər məni bir valideyn, bir vətəndaş kimi çox narahat edir.

Ancaq məsələnin hüquqi tərəflərinin də çox önəmli olduğunu və “dərsə buraxmamaq” kimi cəza növündən məktəblərimizdə tez-tez istifadə edildiyini nəzərə alaraq, bu hadisənin qanuni tərəflərinin ictimaiyyətin və Təhsil Nazirliyinin rəhbərlərinin diqqətinə çatdırılmasında fayda görürəm.

Azərbaycan Respublikasının 19 iyun 2009-cu il tarixli “Təhsil haqqında” Qanununun 3-cü maddəsinə (Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri) əsasən, “ 3.0. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:

3.0.1. humanistlik - milli və ümumbəşəri dəyərlərin, şəхsiyyətin azad inkişafının, insan hüquqları və azadlıqlarının, sağlamlığın və təhlükəsizliyin, ətraf mühitə və insanlara qayğı və hörmətin, tоlerantlıq və dözümlülüyün priоritet kimi qəbul оlunması;

3.0.2. demоkratiklik - təhsilalanların azad düşüncə ruhunda tərbiyə edilməsi, təhsilin dövlət-ictimai əsaslarla təşkilində və idarə edilməsində səlahiyyət və azadlıqların genişləndirilməsi, təhsil müəssisələrinin muхtariyyətinin artırılması;

3.0.3. bərabərlik - bütün vətəndaşların bərabər şərtlər əsasında təhsil almasına imkanlar yaradılması və təhsil hüququnun təmin оlunması;
...”
H.Əliyev adına Liseyin direktorunun hərəkətləri bu prinsiplərdən hansına uyğundur?

Həmin Qanunun 4-cü maddəsinə (təhsilin əsas məqsədi) əsasən, “4.0. Azərbaycan Respublikasında təhsilin əsas məqsədi aşağıdakılardır:

4.0.1. Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən, хalqının milli ənənələrinə və demоkratiya prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəхsiyyət yetişdirmək;

4.0.2. milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərləri qоruyan və inkişaf etdirən, geniş dünyagörüşünə malik olan, təşəbbüsləri və yenilikləri qiymətləndirməyi bacaran, nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnən, müasir təfəkkürlü və rəqabət qabiliyyətli mütəхəssis-kadrlar hazırlamaq;

4.0.3. sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsini və iхtisasın daim artırılmasını təmin etmək, təhsilalanları ictimai həyata və səmərəli əmək fəaliyyətinə hazırlamaq.”

Maraqlıdır, görəsən, məktəb direktorunun uşaqlara göstərdiyi həmin münasibətlə Qanunun qarşıda qoyduğu məqsədlərə çatmaq olarmı?

Qanunun 11-ci maddəsinə (təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər) əsasən, “11.1. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər aşağıdakılardır:

...11.1.6. təhsil müəssisəsində tədris prоsesinin təhsilalanların və təhsilverənlərin insan ləyaqətinə hörmət etməsi əsasında qurulmasını təmin etmək və təhsilalana qarşı hər hansı fiziki və psiхоlоji zоrakılığa yоl verməmək...”

Məktəb direktorunun hərəkətləri: azyaşlı uşağın dörd saat soyuq havada, ayaq üstə dumağa məcbur edilməsi, dərslərini öyrənməyə, müəllimindən lazım olan məlumatları almağa imkan verilməməsi insan ləyaqətinə hörmət edilməsi kimi qiymətləndirilə bilərmi? Yaxud da bu hərəkətlər təhsilalana qarşı fiziki və psiхоlоji zоrakılığa yоl verilməsi kimi qiymətləndirilməli deyilmi? Belə bir adamı kim və hansı uğurlarına, hansı keyfiyyətlərinə görə məktəb direktoru təyin edib?

Bu hərəkətləri ilə məktəbin direktoru Qanunun 33.3-cü maddəsində (təhsiverənin hüquq və vəzifələri) nəzərdə tutulan “...33.3.3. təhsilalanlarda fəal vətəndaş mövqeyi formalaşdırmaq, onları vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə etmək, müstəqil həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlamaq; 33.3.4. şəxsi nümunəsi ilə təhsilalanlarda Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinə, Konstitusiyasına və qanunlarına, dövlət rəmzlərinə, Azərbaycan xalqının tarixinə, mədəniyyətinə, dilinə, adət və ənənələrinə, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, cəmiyyətə, ətraf mühitə hörmət və qayğı hissləri aşılamaq; 33.3.5. pedaqoji etika və əxlaq normalarına riayət etmək, müəllim nüfuzunu yüksək tutmaq, ziyalılıq nümunəsi göstərmək; 33.3.6. təhsilalanların şərəf və ləyaqətinə hörmət etmək; 33.3.7. uşaq və gəncləri fiziki və psixi zorakılığın bütün formalarından qorumaq, onları zərərli vərdişlərdən çəkindirmək; ...” kimi vəzifələrini icra etmiş sayıla bilərmi?

İstər məktəb direktorları, istərsə də valideynlər bilməlidirlər ki, “Təhsil haqqında” Qanunun 34-cü maddəsinə (valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin hüquq və vəzifələri) əsasən, “34.1. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin təhsil sahəsində hüquqları aşağıdakılardır: ... 34.1.2. təhsil prоsesinin təşkili, tədrisin keyfiyyəti, övladlarının (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin) dərsə davamiyyəti, təhsilə marağı və davranışı haqqında məlumat almaq; 34.1.3. təhsilalanların hüquqlarını müdafiə etmək, təhsil müəssisəsinin idarə olunmasında iştirak etmək;”

Ləyaqəti alçaldılan, fiziki işgəncəyə məruz qoyulan məktəblinin anası, Qanunda göstərilən hüquqlarından istifadə edərək, məktəb direktoruna öz iradlarını bildirmək istəyib, cavabında isə qarşılaşdıqlarından şok olub və çıxış yolunu hansısa saytda öz etiraz səsini duyurmaqda görüb və əsəblərini cilovlaya bilməyərək direktor haqqında kobud ifadələr işlətməklə səhvə yol verib və haqlı olaraq məhkəməyə verilib. Bu hadisə hamıya, həm məktəb rəhbərlərinə, həm də valideynlərə dərs olmalıdır. Bütün problemlər qanun çərçivəsində həll edilməli və bu zaman başqalarının şərəf və ləyaqətinə hörmət edilməlidir.

Əlbəttə, direktorun qanunları pozması onun təhqir edilməsinə əsas verə bilməz, bununçün dövlət orqanları və məhkəmələr var.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 3 iyun tarixli, 103 nömrəli qərarı ilə
təsdiq edilmiş “Ümumi təhsil pilləsinin DÖVLƏT STANDARTI VƏ PROQRAMLARI (kurikulumları)”nın 6-cı maddəsinə (ümumi təhsil pilləsində təhsilverənlərin keyfiyyət göstəriciləri) əsasən, “6.5. Ümumi təhsil sistemində çalışan təhsilverənlər, əsasən, aşağıdakı keyfiyyət göstəricilərinə malik olmalıdırlar:.. uşaqlarla həssas ünsiyyətqurma və iş bacarığına; əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə, pedaqoji etika və mədəniyyətə;...ədalətlilik, məsuliyyətlilik, cavabdehlik keyfiyyətlərinə; işlədiyi məktəbdə və ictimaiyyətdə hörmətə və nüfuza.”

H.Əliyev adına Liseyin direktoru S. Orucovanın bu hərəkətlərinin qeyd edilən standartlara cavab verib-verməməsi məsələsini qədirbilən xalqımızın və Təhsil Nazirliyinin rəhbərliyinin öhdəsinə buraxıram.
İndi söz məhkəmələrin və Təhsil Nazirliyinindir.

P.S. Kiminsə qohumu olmaq heç kimə üstünlük hüququ, qanunların fövqündə durmaq imkanı tanımır, əksinə, əlavə məsuliyyət yaradır.

08 dekabr 2017-ci il.
Hüquqşünas Qurban Məmmədov.