Azərbaycanda işçilərin hüquqlarını müdafiə edən Həmkarlar İttifaqlarları fəaliyyət göstərir. Hətta bu Həmkarlar İttifaqlarını bir əldə cəmləyən Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası da var. Bu qurum 1992-ci ildə Səttar Möhbalıyevin rəhbərliyi altında qurulub. Hər halda Möhbalıyevin “Vikipediya” səhifəsində belə yazır. Qurum yaranan gündən də rəhbəri elə Səttar Möhbalıyev olub. Ondan əvvəl də, yəni sovet dönəminin son illərində də Möhbalıyev Azərbaycan Həmkarlar İttifaqlarına rəhbərlik edib.

Səttar Möhbalıyev 2000-cı ildən Millli Məclisdə təmsil olunur. Lakin onun Milli Məclisdə kimləri təmsil etdiyi hələ də bilinmir. Çünki bu günə qədər Səttar Möhbalıyev kütləvi şəkildə hüquqları pozulan və həmkarlar ittifaqlarının üzvü olan 100 minlərlə insanın hüquqlarını qorumaq üçün heç bir dəfə də səsini qaldırmayıb. Heç seçildiyi dairənin seçicilərinin problemlərini də dilə gətirməyib. Sual olunur, bəs müstəqil Azərbaycanın Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri kimi, Səttar Möhbalıyev bu 28 ildə hansı işlərlə məşğul olub?

Ümumiyyətlə Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası bu illərdə nə iş görüb? Hansı hüquqları tapdalanmış işçilərin hüquqları uğrunda mübarizə aparıb? Və ən əsası hər il təqribən 100 milyon manat üzvlük haqqı toplayan həmkarlar ittifaqları bu vəsaitləri hara və kimlərə sərf edirlər? Səttar Möhbalıyev bunun hesabatını verə bilərmi?

Özəl sektorda böyük istismarı Səttar Möhbalıyev niyə görmür?

Bu gün bu yazının yaılmasında əsas məqsəd məhz özəl sektorda çalışan insanların dözülməz şəraitdə çalışmalarıdır. Azərbaycanda özəl sektorda çalışanların böyük əksəriyyəti 19-cu əsr səviyyəsində istismar olunur. Böyük və kiçik özəl müəssələrdə çoxunda ya həmkarlar ittifaqları yoxdur, ya da ancaq pul yığmaq üçün var. İşçilər 10-12 saat çalışırlar və bu zaman onların maaşlarına əlavələr olunmur, əksinə bir-iki dəqiqə işə gecikənlərin maaşlarından cərimə tuturlar. İşçilər bir qayda olaraq şənbə günləri də çalışırlar. Bəzən isə işçiləri bazar günləri də çalışdırır və buna görə ödəniş belə etmirlər. Ağzını açıb etiraz edənlər isə qapı arxasında qoyulur. Çünki Azərbaycanda işbazarında ucuz işçi qüvvəsi çoxdur. Çox ağır şəraitdə istirahətsiz və bayramsız çalışan işçilərin rəsmi olaraq aldıqları maaş isə minimum əmək haqqı səviyyəsində olur.

Misal üçün Azərbaycanın qida sektorunda monopoliyaya sahib olan şirkətlərdən biri olan “Veysəloğlu” şirkətindən bizə daxil olan şikayətdə bildirilir ki, onlar əvvəllər əmək haqqını iki siyahı üzrə alıblar. Bir hissə karta köçür, qalanını isə hağd şəkildə verirmişlər. Ümumi maaş isə ortalama 300-400 manat arasındadır. Son bir ildə isə vəziyyət bir qədər dəyişib.

Vergidən gələn təzyiqlər hesabına şirkət “qara mühasibat”dan imtina edib. Lakin bu işçilərin əmək şəraitinə təsir etməyib. Onlar yenə də minimum əmək haqqına şənbə bazar da daxil olmaqla gündə ən azı 10 saat çalışırlar. Şirkətdə ümumiyyətlə həmkarlar ittifaqı da yoxdur. Bəlkədə kağız üzərində həmkarlar ittifaqı var, amma işçilər həmkarlar ittifaqı deyilən bir qurumu tanımırlar.

Şirkətdə çalışan işçilərə xəstələnmək də olmaz və xəstələnən işçilər sadəcə işdən atılırlar. Onların yerini isə hər hansı bir iş axtaran insanlarla doldururlar. Etiraf etməliyik ki, Azərbaycanda işə ehtiyacı olan insan həddindən artıq çoxdur və bu da işçilərin açıq şəkildə istismarına yol acır.

Qeyd edək ki, eyni vəziyyət qida sektorunda daha böyük monopoliyaya sahib olan “Azərsun” şirkətində də hökm sürür. Ümumiyyətlə isə bütün özəl sektorda eyni vəziyyətdir və işçilər bütün ölkə miqyasında ən ağır şəkildə istismar olunurlar.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası isə bütün bu vəziyyəti çox yaxşı bilməsinə baxmayaraq səsini çıxarmır. Hər halda biz bu günə qədər Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının heç bir rəsmisinin, o cümlədən Səttar Möhbalıyevin ağzından bu həqiqətləri eşitməmişik. İllərdir istismara məruz qalan işçilərin problemləri də onların dilindən səsləndirilməyib.

Sual olunur, bu halda həmkarlar ittifaqları bir sosial institut olaraq nəyə lazımdır? Ancaq pul toplamağamı? Bəs o pullar hara sərf olunur?

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları təşkilatları Səttar Möhbalıyevin ailə biznesidir...

Normal ölkələrin sosial və siyasi həyatında həmkarlar ittifaqları aktiv və aparıcı rol oynayır və onlarla istər siyasətçilər, istərsə də biznes aləmi sözün həqiqi mənasında hesablaşır. Çünki həmkarlar ittifaqları əsas güc mənbəyinin, yəni işçilərin təmsilçiləridir və onların hüquqlarını qoruyurlar. Bəs Azərbaycanda həmkarlar ittifaqları niyə öz funksiyalarını yerinə yetirmirlər? Niyə vəzifələrini ancaq işçilərdən məcburi qaydada pul toplamaqda görürlər?

Çünki Səttar Möhbalıyevin rəhbərliyi altında qurulan həmkarlar sistemi əslində böyük korrupsiya bataqlığıdır. Onlar öz qarşılarında heç bir halda işçinin hüququnu qorumaq kimi bir vəzifə görmürlər. Ona görə ki, onları işçilər yaratmayıb, sovet dönəmində olduğu kimi məcburi qaydada dövlət tərəfindən yaradılan istismar qurumudur. Sadəcə istismar qurumu.

Bu üzdən də “Səttar Möhbalıyev və komandası” işçinin qarşısında heç bir məsuliyyət daşımır. Öz işini işçidən məcburi qaydada aldığı 2%-lik üzvlük haqqını basıb yeməkdə görür. Başqa heç bir şeydə.

İndi Azərbaycanda bir çox sosial və iqtisadi sahələr ayrı-ayrı məmurların “ailə biznesi”nə çevrildiyi ki, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı da Səttar Möhbalıyevin və onun yaxın ətrafının “ailə biznesi”nə çevrilib. Burdakı böyük korrupsiyanı, yəni məcburi qaydada işçilərdən toplanan pullarıın mənimsənilməsini təsəvvür eləmək belə çətindir. Söhbət hər il toplanan 100 milyon manatlarla vəsaitdən gedir və bu vəsait hər il Həmkarlar İttifaqlarının geniş şəbəkəsində sadəcə yoxa çıxır. Yəni “Səttar Möhbalıyev və komandası” heç çalışmadan ağır şəkildə istismar olunan işçilərin ciblərindən çıxarılan milyonları yeyib-içib, keflərinə baxırlar.

Qurumda korrupsiya təkcə üzvlük haqqları ilə bağlı deyil. Eyni zamanda Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının çox saylı əmlaklarından və “putyovka”ların satışından külli miqdarda gəlilər əldə edilir.

Səttar Möhbalıyevin xanımı, 1960-cı il təvəllüdlü Böyükxanım Mirzə qızı Möhbalıyeva onun rəhbərlik etdiyi qurumun beynəlxalq əlaqələr departamentinin əməkdaşıdır. Qızı, 1988-ci il təvəllüdlü Lalə Möhbalıyeva isə Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının Gənclər Şurasının üzvüdür. Konfederasiyanı xarici ölkələrdə keçirilən tədbirlərdə bir qayda olaraq deputatın xanımı və qızı təmsil edir. Yəni tam bir “ailə konfederasiyası”...

Səttar Möhbalıyevin korrupsiyasının statistikası

Yerli mətbuatda Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının korusiyası barədə kifayət qədər məlumatlar var. Son olaraq ötən ilin sentyabrında “virtualaz.org” saytında dərc olunan məqlədə bildirili ki, sovet dövründən bu yana həmkarlar ittifaqlarında “at oynadan” Səttar Möhbalıyevin varidatı hazırda 10 milyonlarla ölçülür. İllərdir ki, AHİK-in Möhbalıyevin “ailə konfederasiyası” kimi idarə olunması kimsəyə sirr deyil.

İşləyən vətəndaşların maaşlarından tutulan üzvlük haqları hesabına saxlanılan AHİK-ə hər il toplanan milyonlarla vəsaitin necə xərclənməsi Səttar Möhbalıyevdən başqa kimsəyə məlum deyil. Bilinən odur ki, AHİK sədri böyük biznesə sahibdir. İntəhası, bu böyük biznesi açığa çıxara bilmir. Böyük biznesin böyük də ilkin kapitalı olmalıdır və bu böyük pulların mənbəyi də açıq göstərilməlidir. AHİK sədri isə bu məsələdə susmağa üstünlük verir.

Səttar Möhbalıyevin xanımı Türkiyədə “Sat Turizm Diş Ticaret Limited” şirkətini təsis edib. 2009-cu ildə Səttar və Böyükxanım Möhbalıyevlər şirkəti 380 min lirə (o zamankı valyuta kursu ilə 250 min dollar) İstanbulda qeydiyyatdan keçiriblər. Şirkətin digər ortağı 20 min lirəlik cüzi sərmayə ilə öncə Murat Bakındı olub. Sonradan Murat Bakındı özünə aid 5 faizlik payı Nigar Eyvazova adlı şəxsə satıb. İstanbul Ticarət Sicili Müdirliyinə aid sənədlərə görə 701623 saylı şəhadətnamə alan şirkətin hüquqi ünvanı belədir: Merkezi: İstanbul Bakırköy Yeşilköy Mah.Bostan Sk.Aslan Apt.N.12 D.3.

Nizamnaməyə görə, şirkətin ticarət, turizmlə məşğul olmaq, səyahət büroları, gözəllik salonları (saç əkimi, lazer epliyasiya, botoks, mezzoterapi), gimnastika zalları, bərbərxanalar, restoranlar açmaq hüququ var.

Səttar Möhbalıyev prezidentin sabiq köməkçisi Əli Həsənovun qudasıdır. O, 27 ildir ki, konfederasiyanın “toxunulmaz” sədridir, 2000-ci ildən indiyə kimi parlamentdəki yerini əldən vermir. Dəfələrlə mətbuatda onun “Kurort” Səhmdar Cəmiyyəti vasitəsi ilə əlində böyük sərvət saxladığı barədə yazılıb.

Səttar Möhbalıyev “putyovka” biznesini əsasən iki deputatın istirahət mərkəzi üzərində fokuslaşdırıb. AHİK tərəfindən göndəriş vərəqələri daha çox Lənkərandakı “Palıdlı sahil” və Lerikdəki “Relax” istirahət guşələrinə yönəldilir. Bu obyektlər isə heç də müstəqil sahibkarlar tərəfindən idarə olunmur. Sirr deyil ki, “Palıdlı sahil” eks-deputat Hadı Rəcəbli, “Relax” isə hazırda deputat olan İqbal Məmmədova aiddir.

Maraqlıdır ki, ölkənin müxtəlif bölgələrində istirahət mərkəzləri, hotellər, sanatoriyalar olsa da, S.Möhbalıyev parlamentdəki həmkarlarının obyektlərinə üstünlük verib. Məsələn, Quba, Şəki, Oğuz, İsmayıllı, Qəbələ və s. zonalarda istirahət mərkəzləri var. Onlar normal fəaliyyət göstərsələr də, AHİK-in diqqətindən və monopoliyasından kənarda saxlanıblar.

AHİK-in nəzdində “Kurort” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (QSC) fəaliyyətdədir ki, QSC-yə 8 sanatoriya, 1 müalicə pansionatı və 10 istirahət bazası daxildir. Bu müalicə-istirahət zonalarına “putyovkaları” almaq üçün Səttar Möhbalıyevin qaydaları mövcuddur və bu qaydalar heç yerdə yazılmayıb! Sadəcə Möhbalıyevin yazılmayan qaydalarıdır və onlara riayət etməyənlər çətin ki, AHİK xətti ilə müalicə-istirahət zonalarına gedib çıxa bilərlər. AHİK-in “Abşeron”, “Günəşli”, “Bilgəh”, “Naftalan”, “Qaranquş” kimi sanatoriyalarına putyovka almaq istəyənlər mütləq Möhbalıyevin topdağıtmaz sərvəti üzərinə özünün “töhfəsi”ni verməlidir.

“Abşeron”, “Qaranquş”, “Naftalan” sanatoriyalarına bir qayda olaraq imkanlılar valideynlərini, ailə üzvlərini və dost-tanışlarını yollayırlar. Bu isə “Həmkarlar İttifaqları haqqında” Qanunun və AHİK-in nizamnaməsinin kobud şəkildə pozulmasıdır.

Üstəlik, Səttar Möhbalıyevin əlində cəmləşən milyonların “silinməsi” də müalicə-istirahət zonaları üzərindən gerçəkləşir. Hamıya bəllidir ki, AHİK nəzdində fəaliyyət göstərən “Kurort” QSC birbaşa Səttar Möhbalıyevin nəzarəti altındadır. QSC-nin tabeliyində və dövlətin balansında olan sanatoriyalar şəxsi biznes obyekti kimi idarə olunur. AHİK sədri Səttar Möhbalıyev həmkarlar təşkilatı adı altında özünün maddi maraqlarına xidmət göstərən çox böyük bir sistem qurub.

Addımbaşı hüquqları pozulan, işdən qovulanları isə ancaq media və bəzi QHT-lər müdafiə edir. AHİK sədrinin deputat olmasına baxmayaraq, bir dəfə də olsa Milli Məclisdə həmkarlar ittifaqlarının problemini qaldırmayıb. Konfederasiyanın sədri ancaq ara-sıra həmkarlarla bağlı problemlərə münasibət bildirməklə kifayətlənir. Vəssalam. Bununla da işini bitmiş hesab edir.

Ancaq daxil olan məlumatlar başında Azərbaycanın ali qanunverici orqanının üzvünün dayandığı AHİK-də böyük maliyyə maxinasiyalarının həyata keçirildiyini göstərir. AHİK sədri Səttar Möhbalıyev həmkarlar təşkilatı adı altında özünün maddi maraqlarına xidmət göstərən çox böyük bir sistem yaradıb.

Həmkarlar ittifaqında baş verən korrupsiya, maliyyə maxinasiyaları və qanun pozuntuları haqda tam təsəvvür yaratmaq üçün bir neçə statistik göstəriciyə nəzər yetirmək kifayətdir. AHİK-in sədri həm də Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqının rəhbəri olduğundan əvvəlcə elə bu sahədəki qüsurlar diqqət çəkir. Məsələn, ölkə üzrə təxminən 170 min orta məktəb müəllimi var, onların həmkarlara qoşulmaq üçün üzvlük haqqı maaşının 2 faizini təşkil edir. 1 il ərzində bu vəsait 10 milyon manata yaxındır. Nə vaxtsa bu pulla müəllimlər putyovka ilə müxtəlif yerlərə istirahətə göndərilirdi...

Ölkədə təxminən 85 min neftçi var. Onların maaşlarından həmkarlara gedən pul da ən çoxu 2 faizdir. Neft sənayesində orta maaş 500-750 manat olduğunu nəzərə alsaq, neftçilərin həmkarlara aylıq ödənişləri təxminən 1 milyon 250 min manata yaxındır. Bu isə il ərzində 15 milyon manatdan yuxarı məbləğ deməkdir.

Hər kəsə bəllidir ki, ölkədaxili sanatoriya “putyovkaları” həmkarlar üzvlərindən çox həmkarlar təşkilatları ilə heç bir əlaqəsi olmayan insanlara 300-500 manat civarında pula satılır. Ümumiyyətlə, həmkarlar şəbəkəsində daha çox korrupsiyalaşmış mexanizm “putyovkalarla” bağlıdır. Çünki il ərzində toplanan külli-miqdarda vəsaitin böyük bir hissəsi məhz bu vasitə ilə silinir.

Həmkarları İttifaqının nəzdində fəaliyyət göstərən “Kurort” QSC birbaşa AHİK-in rəhbərinin nəzarəti altındadır. Ona görə də cəmiyyətin tabeliyində və dövlətin balansında olan sanatoriyalar şəxsi biznes obyekti kimi idarə olunur. Başqa sözlə, putyovka adı ilə silinən pullardan əlavə bu obyektlər də külli-miqdarda gəlir gətirir. AHİK-dəki qanunsuzluqlar bununla yekunlaşmır.

1994-cü ildə qəbul olunmuş “Həmkarlar ittifaqları haqqında” Qanunda göstərilir ki, həmkarlar müstəqil qurumlardır, dövlət idarələrinə, siyasi partiyalara, ictimai birliklərə tabe deyillər, onlara hesabat vermirlər, öz rəhbər orqanlarını seçir və geri çağırır, plenumlar, qurultaylar keçirirlər. Amma müəssisələrdəki həmkarlar ittifaqı formal xarakter daşıyır. Bu qurumların heç bir real səlahiyyətləri yoxdur, müəssisə rəhbərliyinin onlara ayırdığı dekorasiya rolunu həvəslə oynayırlar. Əksinə, onlar müəssisə rəhbərlərinə işçilərin işdən çıxarılmasına kömək edirlər. Əmək münasibətləri ilə bağlı yaranan mübahisələrdə həmkarlar təşkilatlarının həmişə çox soyuqqanlı davrandığının şahidi oluruq.

Seçmə yolla götürülmüş Bakı şəhərində yerləşən təhsil müəssisələrinin və tibb ocaqlarının heç birində həmkarlar təşkilatlarının yığıncaqları bir qayda olaraq keçirilmir. Bölgələrdə isə həmkarların hər hansı fəaliyyətindən danışmağa dəyməz. Təşkilatlardan əmək haqqı cədvəli üzrə tutulan milyonlarla üzvlük haqları mərkəzləşdirilmiş qaydada yuxarı ötürülür. Məlumat üçün bildirək ki, 16 il əvvəl yaradılmış Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası hazırda özündə 18 min 610 həmkarlar ittifaqı təşkilatını birləşdirir və 1 milyon 500 min üzvü var.

İl ərzində üzvlük haqqı kimi toplanan məbləğ isə 50 milyon manatı aşır. Üstəlik, putyovka alverindən əldə olunan gəlirlər də var ki, bu da Səttar Möhbalıyevin “xırda” xərclərinə sərf olunur. İllərlə qudasının kölgəsində işlərini ayaqda tutan AHİK sədri indi çox çətin durumdadır. Ən ötəri yoxlama Möhbalıyevə məhbəsin qapılarını taybatay açır. (virtualaz.org)

Budur “Səttar Möhbalıyev və komandası”nın fəaliyyəti və bu böyük “ailə biznesi”nin içində işçinin hüquqlarının bir çöp kimi zibil qutusuna da atılması çox təbiidir…
Birinci yazının sonu…/pia.az/