Dövlət Xidməti un və çörək bazarında nəzarəti gücləndirib; Pərviz Heydərov: “Bu il daha bir sosial paketin həyata keçirilməsinə ehtiyac yaranacaq”

2022-ci ilin ilk günləri Azərbaycanda əhalinin qida rasionunda mühüm yeri olan un və çörəyin qiymətində bahalaşma ilə yadda qaldı. Bölgələrdən aldığımız məlumata görə, “Karmen” ununun bir kisəsinin qiyməti 26 manatdan 36 manata, “Faduoğlu” ununun kisəsi 28 manatdan 38 manata, “Sünbül” ununun kisəsi isə 29 manatdan 39 manata qalxıb. Eyni zamanda bölgələrdə çörəyin satış qiymətində də 10-15 qəpiyə yaxın bahalaşma müşahidə olunmaqdadır.

Paytaxt Bakıda hələlik çörəyin qiymətində artım az yerlərdə qeydə alınır. İctimaiyyət arasında yaranmış gərginliyi nəzərə alan adları açıqlanmayan iri un istehsalçıları açıqlama yayaraq un və çörəyin qiymətindəki bahalaşmanın qlobal bazardakı analoji prosesin nəticəsi olduğunu bildiriblər: “2021-ci ilin dekabr ayında Rusiyada ərzaqlıq buğdanın 1 tonunun orta aylıq ixrac qiyməti 2019-cu ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 58,7 faiz, 2020-ci ilin dekabr ayı ilə müqayisədə isə 33,1 faiz yüksək olub. Bununla belə, qlobal qiymət artımlarının Azərbaycan bazarına neqativ təsirlərinin azaldılması məqsədilə dövlət tərəfindən il ərzində un idxalçılarına və istehsalçılarına böyük dəstək göstərilib. Belə ki, ölkədə ərzaqlıq buğda ehtiyatlarının lazımı səviyyəyə çatdırılması məqsədillə 2020-ci ildən başlayaraq tədarükçülərə subsidiyalı kreditlər ayrılır. Əlavə olaraq, 2021-ci ilin fevral ayından başlayaraq un istehsalçılarına subsidiyalar ödənilib, ərzaqlıq buğdanın idxalı və satışı, həmçinin unun və çörəyin satışı ƏDV-dən azad olunub. Biz sahibkarlara göstərilən dəstək tədbirlərinin nəticəsidir ki, qlobal qiymət dəyişiklikləri Azərbaycan bazarına ciddi təsir etməyib, 50 kq-lıq bir kisə unun topdan satış qiymətini 26 manat səviyyəsində saxlamağa imkan verib”.

Açıqlamadan belə məlum olur ki, mövcud subsidiya mexanizminin müddəti 2021-ci ilin dekabr ayının sonunda bitib. Buna görə də un istehsalçıları qiymətləri qaldırmaqla vəziyyətdən çıxmağa çalışırlar. Bu zaman onların hesablamalarına görə, 50 kq-lıq bir kisə unun topdansatış qiyməti 36 manatadək arta bilər və bu səbəbdən ənənəvi (dairəvi “zavod” çörəyi) çörəyin qiymətinin də maksimum 10-15 qəpik artması “ehtimal olunur”.

Qeyd edək ki, qlobal bazarda yalnız buğdanın deyil, ümumiyyətlə, bütün ərzaq məhsullarının qiymətində kəskin bahalaşmanın olması sirr deyil. BMT Kənd Təsərrüfatı və Ərzaq Təşkilatı olan FAO-nun hesablamalarına görə, 2021-ci il ərzində qlobal ərzaq qiymətləri rekord səviyyədə yüksəlib. Qlobal idxalın həcmi isə 1,75 trilyon dolları keçməklə ən yüksək səviyyəyə çatıb.

Beynəlxalq mərkəzlər bahalaşma prosesinin 2022-ci ildə də davam edəcəyini gözləyirlər. ABŞ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin (USDA) məlumatına əsasən, buna Çinin qlobal bazardan əsas ərzaq məhsullarını öz anbarlarına daşıması səbəb olacaq. Qurum bildirir ki, Çinin 2022-ci il məhsul ilinin birinci yarısında dünya qarğıdalı ehtiyatlarının 69 faizinə, düyü ehtiyatlarının 60 faizinə və dünya buğda ehtiyatlarının 51 faizinə sahib olacağı gözlənilir: “Bu o deməkdir ki, dünya əhalisinin 20 faizindən az hissəsi qarğıdalı və digər dənlilərin yarıdan çoxunu saxlamağa müvəffəq olub və bu, bütün dünyada qiymətlərin kəskin artmasına və ola bilsin ki, daha çox ölkədə aclığa səbəb ola bilər”.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda yeni ilin ilk günlərindən bahalaşan tək un və çörək deyil: yağların, çayın və digər bir sıra məhsulların qiymətində də ciddi artım müşahidə olunmaqdadır. Azərbaycan hökumətindən hələlik yalnız un və çörəyin bahalaşması prosesi ilə bağlı hərəkətlilik müşahidə olunur. Belə ki, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti ölkədə unun və çörəyin qiymətlərinə nəzarəti gücləndirdiyini bildirir. Xidmətdən “Yeni Müsavat”a verilən məlumatda qeyd olunur ki, bu ildən daxili bazarda sahibkarlıq subyektləri idxal edilən ərzaqlıq taxıldan istehsal olunan unun qiymətini dünya bazarında olan ərzaqlıq buğdanın mövcud qiymətinə uyğunlaşdırıb: “Nəticədə un və ənənəvi (dairəvi) çörəyin qiymətlərində dəyişikliyin baş verməsi müşahidə olunur. Bununla əlaqədar nəzarət tədbirləri daha da gücləndirilib. Bu istiqamətdə preventiv tədbirlər çərçivəsində taxıl idxalçıları, həmçinin un və çörək istehsalçıları ilə görüşlər təşkil edilərək vəziyyətdən sui-istifadə hallarının qətiyyən yolverilməzliyi barədə xəbərdarlıq edilib”.

Dövlət Xidməti bəyan edir ki, un və ənənəvi (dairəvi) çörəyin qiymətində və çəkisində əsassız dəyişikliyin qarşısının alınması və keyfiyyət parametrlərinə nəzarətin həyata keçirilməsi məqsədilə istehlak bazarında mütəmadi monitorinq aparılır, antiinhisar qanunvericiliyinə riayət olunmasına dair zəruri tədbirlər görülür: “Monitorinq zamanı qanunvericiliyinin pozulması halları aşkar olduğu təqdirdə ciddi tədbirlər görüləcək”.

Hökumət hələ ötən ilin sonlarında 2022-ci ildə əsas çağırışın məhz inflyasiya ilə bağlı olacağını açıqlamışdı. İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov bildirmişdi ki, bu il hökumət  bahalaşmanın əhalinin sosial-iqtisadi təsirini, eyni zamanda ölkənin idxaldan asılılığını azaltmaq üçün tədbirlər görəcək: “Gələcəkdə qiymət artımlarının təsirinin minimallaşdırılmasının yeganə yolu ölkə daxilində ərzaq məhsullarının istehsalının tam dənyər zəncirini formalaşdırmaq, 100 faizlik lokalizasiyaya nail olmaqdır”.

Nazirin sözlərinə görə, idxal komponentlərindən asılı olan məhsullar üzrə idxalı əvəz edəcək istehsal sahələrinin yaradılması üçün əlverişli imkanlar mövcuddur: “Bu istiqamətdə kiçik və orta biznesin inkişafına dövlət dəstəyi mexanizminin səmərəsinin artırılması bu cür sahibkarlıq subyektlərinin, xüsusilə gənc sahibkarların məşğulluqda iştirak payının daha da yüksəldilməsinə gətirəcək. Hökumətin qarşıdakı dövrdə də əsas hədəflərindən biri yüksək əlavə dəyər yaradan emal sənayesınin sürətli inkişafıdır. Regionların spesifikası nəzərə alınmaqla, məhsul istehsalı və emalı üzrə ixtisaslaşmanın dərinləşdirilməsi hədəflənib. Regionlarda işləməyən və ya zərərlə işləyən istehsal müəssisələrinin yenidən qurulması, sağlamlaşdırılması və özəlləşdirilməsinin sürətləndirilməsi nəzərdə tutulur. Bütövlükdə, yüksək əlavə dəyər yaradan məhsul istehsalı və xidmət sahələrinin inkişaf etdirilməsi üçün investisiya təşviqi mexanizmlərindən geniş istifadə ediləcək”.

M.Cabbarov vurğulayıb ki, Azərbaycan dünya iqtisadiyyatının bir parçasıdır və təbii olaraq, dünya bazarlarında müşahidə olunan proseslərin təsirlərini hiss edir: “Son illərdə dünyada istisnasız olaraq bütün ərzaq məhsullarının qiymətlərində kəskin artımlar qeydə alınır. Bunun üçün BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkılatının qlobal əmtəə, o cümlədən ərzaq qiymətlərinin qalxması ilə bağlı yaydığı məlumatlara diqqət yetirmək kifayətdir. Müşahidə olunan qiymət artımları son 30 ilin ən yüksək göstəricisidir.

Qiymətlərin artımına səbəb olacaq bir çox proseslər mövcuddur və bu proseslənrin dinamikası, təəssüf ki, getdikcə daha da artır. Ölkəmizin daxili bazarında qiynmət artımlarının əsas səbəblərindən biri məhz idxal olunan məhsulların idxal bazarlarında qiymətinin artnmasıdır. Əsas idxal bazarları olan bir sıra ölkələrin öz daxili bazarınnda qiymət sabitliyini təmin etmək, eyni zamanda ərzaq ehtiyatlarını yaratmaq istiqamətində reallaşndırdıqları intervensiyalar da bu prosesə əlavə yük yaradır. Son bir ildə baş verən bu artımlar daxili bazarda idxal olunan bütün məhsulların satış qiymətlərində özünü göstərir. Eyni zamanda idxal olunan xammal komponentlərinin qiymət artımı səbəbindən daxildə istehsal olunan yerli məhsulların da satış qiymətləri yüksəlməyə başlanyıb. Təəssüf ki, bizim də bu sahədə idxaldan asılı komponentlərimiz mövcuddur. Bir çox məhsulların daxili dəyər zənciri hələlik tam şəkildə formalaşmayıb. Məhsulun maya dəyərini formalaşdıran bir sıra xərclərin - daşınma, enerji, xammal və s. artması da nəzərə alınmalıdır”.

Nazir bildirib ki, Azərbaycan hökuməti qiymət artımlarının təsirlərini minimuma endirmək üçün bütün müvafiq addımları atır və 2022-ci ilin dövlət büdcəsi əhalinin gəlirlərinin artırılması komponentini nəzərə almaqla formalaşdırılıb: “Hesab edirik ki, bu, qiymət artımlarını qarşılamaq üçün müəyyən dəstək olacaq”.

Pərviz Heydərov

İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərovun “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, ötən il ərzində qlobal səviyyədə başlanan bahalaşma prosesinin bu il də davam etməsi gözlənilən idi: “Proqnozlar belə idi ki, yanvardan bu proses daha da sürətlənəcək. Bahalaşmanın 2022-ci ilin birinci yarısından sonra sabitləşməyə doğru gedəcəyi gözlənilir. Azərbaycanda un və çörəyin qiymətindəki bahalaşmanın əsas səbəbi buğdanın 98 faizdən çoxunu aldığımız Rusiyada bu məhsulun ixracına əlavə vergilərin müəyyənləşdirilməsidir. Bu vergilər buğdanın qiyməti artdıqca daha da artır və beləliklə, növbəti həftə üçün daha baha qiymət bazasını formalaşdırır. Biz hələ indiki vəziyyət yaranmazdan əvvəl buğda bazarındakı tənzimləmə mexanizmlərinə baxılmalıydı. Uzun illər boyu ölkədə buğda təminatında idxaldan asılılığın azaldılması prioritet olub. Amma hələ də yerli istehsal daxili tələbatın cəmi 58 faizini təmin edə bilir. Bu o deməkdir ki, biz taxılçılıq sahəsində lazımi nəticə əldə edə bilməmişik”.

Ekspertin fikrincə, idxalın vergilərdən azad olunması sahibkarları buğdanı ölkədə istehsal etməyə deyil, kənardan alıb gətirməyə stimullaşdırır: “Buna görə də dövlət buğda idxalının ƏDV-dən azad olunmasını dayandırmalıdır. Düzdür, ilkin mərhələdə bu, ağrılı proses olacaq: un və çörəyin qiyməti qalxacaq. Lakin orta və uzunmüddətli dövrdə daxili tələbat sahibkarları Azərbaycanda buğda istehsalını artırmağa stimullaşdıracaq və idxaldan asılılıq minimuma enəcək. Beləliklə, bazar liberallaşacaq, azad iqtisadi münasibətlər formalaşacaq və özü-özünü tənzimləyəcək”.

P.Heydərov qeyd edir ki, qlobal səviyyədə, həm də Azərbaycanda bahalaşmanın yaxın 6 ay ərzində davam etməsi gözləniləndir: “Bu o deməkdir ki, yanvar ayından tətbiqinə başlanan sosial paket çərçivəsində əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin artan gəlirləri bahalaşma nəticəsində əlindən çıxacaq. Bu baxımdan, düşünürəm ki, hökumət ilin ikinci yarısı üçün növbəti sosial paketin tətbiqinə başlamalıdir. Əhalinin inflyasiya nəticəsində yaranan əlavə xərclərinin bir hissəsini dövlət öz üzərinə götürməlidir ki, bahalaşmanın mənfi təsirini minimuma endirə bilsin”.

Gundemxeber.Az