Azərbaycan QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin bəzi əməkdaşlarının qeyri-peşəkarlığı, layihələrin icrası və hesabat dövrü çox ciddi narazılıq və narahatlıq yaradır. Bu elmi tədqiqatla bağlı layihələrin icrasında özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verir.

Elmi tədqiqatla bağlı layihələrin icrası zamanı peşəkarlıq və təcrübə həm lahihə icraçılarından və həm də layihəyə kuratorluq edən vətəndaşdan ciddi tələb olunmalıdır. Tədqiqat xarakterli  layihənin məqsədi indiyə qədər elmə məlum olmayan, ölkənin elmi, tarixi və mədəni həyatı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyan məsələnin və ya məsələlərin ictimaiyyətə çatdırmaqdır. 

Layihənin icra dövrü layihə rəhbəri və digər əməkdaşlar tərəfindən müntəzəm olaraq ölkə mətbuatında məqalə, müsahibə və digər elmi xarakterli məlumatlar yerləşdirilməli və sosial şəbəkələrdə paylaşılmalıdır. Bu fəaliyyət layihənin kurotoru tərəfindən izlənməli hər yazı üçün münasibət bildirməlidir. Əgər məlumatlar geniş müzakirələrə səbəb olacaqsa, keçirilən tədbirlərin böyük və ya kiçikliyindən asılı olmayaraq layihə özünə geniş auditoriya qazanacaqdır. Təsüf ki bəzi kurotorlar bu fəaliyyətə əhəmiyyət vermirlər. Lahiyənin gedişi zamanı koordinotorun varlığı yalnız yekun aktının imzalanması günü hiss olunur.

Layihənin kurotorunun, layihənin icra dövrü təşkil edilən bütün tədbirlərdə iştirak etməlidir, əgər iştirak etmirsə bu onun bağışlanmaz günahıdır.

Layihə çərçivəsində hazırlanan kitabın və ya albomun son variantı təqdim edildikdən sonra, əgər kurotor məsələdən məlumatsızdırsa mütləq onu elmi müəsisələrin birində müzakirəyə çıxarmalı, müsbət rəy əldə edilərsə kitabın və ya albomun nəşrinə icazə verməlidir.

Kitabın tirajı, onu əhatə edən auditoriyanın genişliyi ilə müəyyənləşdirilməlidir. Kitabın dəyərinin yüksək olması onun davamlılığının daşıyıcısıdır. Kitabın çapının qiyməti və tirajı hansısa təlimatla müəyyənləşdirilə və ya eyniləşdirilə bilməz. Hansısa bir xatirə kitabı çap oluna bilər 50-100, hansısa bir elmi əsər çap olunar1000-2000 sayda.

Kitabın çap prosesi, layihə krotorunun nəzarəti ilə olmalıdır. Kitab şap olunduqdan sonra kurotor kitabın tirajının doğruluğuna rəy verərsə, mətbəə ilə layihə rəhbəri arasında təhvil-təslim aktı imzalanmalıdır. Bu akt həm maliyyə və həm də təsviri hesabatlarda hüquqi sənəd kimi qəbul edilməlidir. Bu prosesdən sonra kitabın sayını təsdiq edən (arayış, akt, foto və video təsvirlərin) tələb edilməsinin heç bir əsası yoxdur. Foto və videolar keçirilən tədbirlərin effektivliyini qiymətləndirmək üçün lazımdır.

Elmi kitabın paylanması zamanı Elmi və Dövlət kitabxanaları istisna olunmaqla, aidiyyatı olmayan məktəb kitabxanalarına, hansısa təşkilat və müəsisələrə böyük sayda kitabların verilməsi,  Agentliyin arxivlərində yerləşdirilməsi yolverilməzdir. Kitabların paylanması aidiyyatı üzrə ali və orta ümumtəhsil məktəblərinin müəllim tələbə və magistirlarına, müvafiq qrumların əməkdaşlarına verilməsi, fərdi şəkildə həyata keçirilməlidir. Fərdi şəkildə paylanan kitablar hər kəs üçün əlçatan olur və bu layihənin davamlılığını və əhəmiyyətini artırır, lahiyyənin auditoriyasını genişləndirir. 

Lahihə çərçivəsində icraçılar və kurotor tərəfindən sadalanan qaydalara lazımınca riayət edilməsi, hansısa bir narazılığın yaranmasına əsas vermir. Çox təsüflər olsun ki, 2023-cü ildə mənim icra etdiyim “Ermənistanda azərbaycanlılara məxsus mədəni irs nümunələrinin məhv edilməsi dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir” layihəsinin yekun aktının imzalanması zamanı layihə çərçivəsində heç bir tədbirdə iştirak etməyən, layihənin icra dövrü işin icrasına heç bir münasibət bildirməyən və nəzarət etməyən Agentliyin əməkdaşı Natiq Laıcovun məndən kitabların paylanmasını əks etdirən (yəni kitab alan hər bir şəxsin kitabı əlində tutduğu vəziyyətdə) foto və videolar tələb etməsi, məndə qalan kitabların Agentliyin Arxivinə verməmi israr etməsi, onun nə qədər qeyri-peşəkar, QHT sistemindən xəbərsiz olduğunu göstərir.  

Əvvəla kitab verilən vətəndaşın kitabla birlikdə şəkilinin çəkilməsi və ya videolentə alınması, layihə rəhbərinin özündə saxladığı kitabların Agentliyin arxivində yerləşdirilməsinin hansısa bir qanun və ya təlimatla əsaslandırılması mənə məlum deyil. Əgər belə bir təlimat olubsa cənab N.Lahıcov layihənin icrası dövrü məni məlumatlandırmalı, kitabın çapını diqqətdə saxlamalı və keçirilən tədbirlərdə iştirak etməli idi. Əgər bunları etməyibsə onun mənə cərimə tətbiq etməsinin heç bir hüquqi əsası yoxdur.

Məhz Agentliyin Lahıcov kimi qeyri-peşəkar əməkdaşlarının yarıtmaz hərəkətlərinin nəticəsidir ki, Dövlətin vəsaiti hesabına bu cür lazımsız kiabların çap olunmasına şərait yaradılır. Dövlət vəsaitinin silinməsi üçün internet resuslarından götürülüb istifadə olunan bu məlumatlar, birbaşa Dövlət əmlakının mənimsənilməsi kimi qiymətləndirilməlidir. Burada layihə rəhbəri ilə bərabər, layihəyə nəzarət edən kordinotor da məsuliyyət daşımalıdır.

Faiq İsmayılov

Azərbaycanın İşğaldan Azad Edilmiş Ərazilərindəki 

Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı 

İctimai birliyinin sədri.