İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan mehriban qonşuluq jesti kimi Bakıya və İrəvana səfər edə bilər. Bunu İran XİN-in rəhbəri “Rossiya-24" telekanalında deyib. Abdullahiyanın sözlərinə görə, qonşu ölkələrlə əlaqələrin inkişafı İranın yeni hökumətinin əsas prioritetlərindən biridir.

“Azərbaycan və Ermənistan bizim yaxşı qonşularımızdır və onlardan biri ilə əməkdaşlıq edib digərinə qarşı işləyə bilmərik. Xarici siyasətimiz balanslıdır. İki gün əvvəl həmkarım, Ermənistanın xarici işlər naziri Tehrana gəlmişdi. Bizim azərbaycanlı həmkarımızın da İrana səfər etmək imkanı olsaydı, yaxşı olardı”, - Abdullahiyan belə deyib.

İranın xarici işlər naziri qeyd edib ki, fürsət yaranan kimi Azərbaycan və Ermənistan paytaxtlarını ziyarət edəcək.

Moskvadan verilən bu qəfil ‘’yaxşı qonşuluq’’, digər mehriban sözlərin səbəbi nə ola bilər? Abdullahiyanın Bakıya səfəri Azərbaycanla İranın münasibətlərini düzəldə bilərmi? Yaxud da İran nazirinin verdiyi pas istiqamətində bizim addımımız nə ola bilər? Yəni Azərbaycan XİN başçısı Tehrana səfər etsə, proseslərin yönümündə nələr dəyişər?

Beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert Elşən Mustafayev hesab edir ki, İran özü-özünü tələyə salıb: “Son zamanlar İranın dini və hökumət rəsmilərinin həm ziddiyyətli, həm də provokasion açıqlamalarının çox şahidi olmuşuq. Əslində bu, onların gərginlikdə olmasının və planlarının alınmamasının göstəricisi kimi dəyərləndirilməlidir. Ən azı son bir ayda İran tərəfindən Azərbaycana yönəlik bəyanatları nəzərə alsaq görərik ki, söhbət heç də Azərbaycanla bərabərhüquqlu qonşuluq siyasətindən getmir. Ölkəmizə qarşı müxtəlif səviyyəli təhdidlər davam etdiyi, hətta ölkə rəhbərliyini aşağılamağa cəhdlər olunduğu bir vaxtda İran xarici işlər nazirinin guya ki, Azərbaycan tərəfinə etdiyi jest isə ümumiyyətlə anlaşılan deyil. Yəni bunun adına diplomatik gediş deyərlərsə? Hətta Afrikada belə diplomatiya olmur. Moskvadan təyyarədən düşəndə bizim suveren hüquqlarımıza hörmətsizlik edib bir bəyanat verirsən, axşam bir başqa bəyanat. İki ölkə - Azərbaycan və Ermənistan bir tərəfdə qalıb, sən onların yerinə sərhədlərin dəyişməsinin yolverilməz olduğunu bildirirsən. Əslində bu bəyanat birbaşa Naxçıvana koridorun açılması nəticədə bölgənin inkişafının perspektivinə qıcıqdan doğan bir bəyanat idi. 44 günlük müharibənin gedişində İranın hansı mövqeni tutduğunu unutmaq olmaz. Yalnız müharibənin bitməsinə bir neçə gün qalmış işğal olunmuş torpaqların azad edilməsinin vacib olduğunu bildirmək isə gecikmiş bir bəyanat idi. İran heç vaxt Azərbaycanın güclənməsini, Qarabağ məsələsinin həll olunmasını istəməyib. Ona problemlər içində boğulan, ərazisində qarışıqlıq olan bir Azərbaycan lazımdır. Bu istəyini görməyəndə açıq şəkildə bütün vasitələrə əl atır və elə bu addımları ilə də özünü pis vəziyyətə salır. Hazırda İran özü-özünü blokadaya salmaqla məşğuldur.

Bilmir ki, Türkiyə ilə quru sərhədi bağlamaqla, Azərbaycan təyyarələrini hava məkanına buraxmamaqla adekvat cavablar alacaq? Gürcüstan isə artıq İran tırlarının ölkəsinə girişinə qadağa qoymaqla vəziyyətlərini bir daha çətinləşdirib. Hələ bu prosesin daha da dərinləşəcəyi gözlənilir. Yəni İran özünü elə bir tələyə salıb ki, hazırda oradan çıxmaq üçün yollar axtarır. Hesab edirəm ki, İran xarici işlər nazirinin Moskvada səfər sonrası Azərbaycanla bağlı dediyi fikirlər məhz Rusiyadan planlarına dəstək ala bilməməsi ilə bağlı ola bilər. Ona görə də valı geri çevirməklıə ilk növbədə Azərbaycan tərəfin reaksiyasını bilmək üçün nəbz yoxlayırlar. Amma hesab edirəm ki, hazırda Azərbaycan xarici işlər nazirinin İrana səfər etməsi və səfərin uğurlu nəticələnməsi üçün heç bir səbəb yoxdur. İran ciddi olaraq qonşuluq siyasəti arzusundadırsa, ilk növbədə, indiyədək verdiyi bəyanatlardan fərqli açıqlamalar verməlidir. Azərbaycan-Ermənistan məsələsində iki dövlətin arasına girib su bulandırmaqdan əl çəkməlidir. Bu siyasət aparılarsa, münasibətlər avtomatik öz axarına düşər. Amma düşünürəm ki, İranın öz daxilində olan ciddi problemlər bu tupikdən çıxmağa çətinliklər yaradacaq. İranın istər dini, istərsə də hökumət rəhbərləri arasında məsələlərə fərqli yanaşan və ciddi fikir ayrılığı olan güclər mövcuddur. Məhz bu güclərin mövcudluğu, aralarında olan kəskin qarşıdurma İranı hazırkı vəziyyətə gətirib çıxarıb”.

Siyasi analitik Asif Nərimanlı rəsmi Tehranın qalib Azərbaycan qarşısında artıq geri addımlar atdığını düşünür: “Abdullahiyanın Lavrovla görüşdən sonra belə bir açıqlama verməsi Tehranın Bakı ilə körpüləri tam yandırmaq istəməməsi deməkdir. Bu da məhz Moskva görüşündə istədiklərinə nail ola bilmədiklərindən irəli gəlir. İran Cənubi Qafqazda təsir imkanlarını itirməmək üçün Bakıya təzyiq siyasətini tutdu, buna paralel olaraq, İrəvanı regionda planlaşdırılan əməkdaşlıq platformasından kənarlaşdırmağa çalışdı. Çünki İran üçün Cənubi Qafqazda yeganə kart Ermənistandır. Ermənistan xarici işlər naziri Mirzoyanın Tehrana dəvət olunmasının məqsədi də bu idi. Bu səfərdən sonra İran Gorus-Qafan yoluna alternativ olan Tatev yolunun inşasını öz üzərinə götürdü, lakin görünür, İrəvanda Tehrana izah ediblər ki, bölgə ilə bağlı qərar verən biz yox, Moskvadır. Abdullahiyanın Moskva səfəri ruslardan zəmanət almaq, xüsusilə Türkiyənin bölgədə fəallığının qarşısını almaq, İranın Cənubi Qafqazdakı statusunun nə olacağını müəyyən etmək idi. Səfərdən öncə Abdullahiyan elə Moskvada jurnalistlərə açıqlamasında niyyətini bəlli etdi. Bildirdi ki, Tehran Moskvadan regionda ”sionistlər və terrorçular"ın mövcudluğuna reaksiya gözləyir, həmçinin Rusiyanın regionda sərhədlərin mümkün dəyişikliyinə həssas reaksiya verəcəyinə ümid edirlər. Görüşdən sonra Lavrovun mətbuat konfransında dedikləri İranın istədiyini ala bilmədiyini göstərir. Lavrov Rusiyanın Qarabağ münaqişəsinin həllindəki rolundan danışdı və bölgədə “altılıq platforması”nın (3+3) yaradılmasının vacibliyini qeyd etdi. Bu o demək idi ki, münaqişə Rusiyanın vasitəçiliyi ilə həll edilib, regionun gələcəyi də rusların vasitəçiliyi ilə əldə olunmuş üçtərəfli razılaşmalar çərçivəsində olacaq. Bura kommunikasiyaların açılması, İranın istəmədiyi Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsi, İrəvanın Bakı və Ankara ilə münasibətlərinin normallaşması da daxildir. Fikrimcə, Moskva Tehrana izah etdi ki, Qafqazda yeni reallığın qarantı olan ölkələr Rusiya və Türkiyədir, İran üçün ən unikal şans “3+3" formatına qoşulmaqdır. Görüşdən sonra Abdullahiyanın azərbayanlı həmkarı ilə görüşmək istəyini dilə gətirməsi Bakı ilə qapıları tam bağlamamaq niyyətindən irəli gəlir, çünki Moskvada istədiklərinə nail ola bilmədilər. Azərbaycanın da gündəliyi Rusiya və Türkiyənin gündəliyi ilə eynidir. Bölgədə olmaq istəyənlər ”altılıq platformasına" qoşulmalıdır. BMT Baş Assambleyasının 76-cı sessiyası çərçivəsində Azərbaycan, Türkiyə və İran XİN rəhbərləri Tehranda üçtərəfli görüşün keçirilməsi ilə bağlı razılıq əldə etmişdi. İstisna deyil ki, Moskvada istədiyini ala bilməyən Tehran gərginliyi yumşaltmaq üçün bu görüşü təşkil edəcək. Belə görüşlər gərginliyi tam aradan qaldırmasa belə, ən azı nəbzi aşağı sala bilər"./“Yeni Müsavat”/