24 Oktyabr 2011-ci ildə BMT-nin Baş Assambleyası Azərbaycanı növbəti iki il müddətinə qurumun Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv seçdi. Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü yeri uğrunda Şərqi Avropa ölkələrindən Azərbaycan, Sloveniya və Macarıstan mübarizə aparırdı. Bununla belə, hətta 16-cı turdan sonra da həmin ölkələrdən heç biri səslərin tələb olunan üçdə-iki hissəsini toplaya bilməmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, səsvermənin bütün mərhələlərində Azərbaycan Sloveniyadan daha çox səs toplaya bilmişdi və səslər arasındakı fərq hər turda daha da artırdı.Sloveniyanın Xarici İşlər naziri ölkəsinin namizədliyini geri götürdükdən sonra səsvermə üçün bülletenlərdə yalnız 155 ölkənin dəstəyini qazanmış Azərbaycan qaldı. Azərbaycan mətbuatına sızan informasiyalara əsasən, bu ölkə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında öz yerini təmin etmək üçün 200 million ABŞ dolları xərcləməli olub ki, bu da dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilərin nəticələrinin öncədən məlum olduğu Azərbaycan üçün ənənəvi haldır.

Və budur... Azərbaycanın BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı 2 illik üzvlüyünün yekunlarına nəzər salmaq vaxtı gəldi. Bu müddət ərzində Yaxın Şərq və Afrika üzrə bir sıra qətnamə və digər sənədlər qəbul edilib... Bu 2 il ərzində Azərbaycan konkret olaraq nəyə nail olub? 1news.az saytının Təhlükəsizlik Şurasındakı 2 illik üzvlüyün Dağlıq Qarabağ münaqişəsi baxımından bu ölkəyə nə qazandırdığı haqqındakı sualını cavablandıran Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Mətbuat Xidmətinin rəhbəri Elman Abdullayev sualdan diplomatik tərzdə yayınaraq, münaqişələrə dair humanitar kontekstdə həyata keçirilmiş tədbirlərə toxunur və qeyd edir ki, hər dəfə mümkün olduqca Dağlıq Qarabağ probleminə bütün aspektlərdən yanaşılır.

Hələ 2008-ci ildə Baş Assambleya tərəfindən böyük ehtimalla bəzi ölkələrin nümayəndə heyətlərinin rüşvət nəticəsində ələ alınması ilə tək Avropa Birliyi ölkələri deyil, eləcə də BMT-nin əksər üzvlərinin və Minsk qrupuna üzv dövlətlərində dəstəkləmədiyi Təhlükəsizlik Şurasının üç daimi üzvünün əleyhinə səs verdiyi “Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyət” adlı 62/243 saylı bəyannamə qəbul edilmişdir. Hələ o zaman bu, danışıqların getdiyi Madrid prinsiplərinə zidd olaraq, öz ssenarisi ilə məsələni istənilən yolla həll etməyə çalışan ölkə üçün dərs olmalı idi. BMT Baş Assambleyasının gündəliyinə 34 və 68-ci bəndlər olaraq “Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət” və “GUAM ölkələrindəki həlli uzanan münaqişələr, onların beynəlxalq aləmə təsiri, təhlükəsizlik və inkişaf” adlı qətnamələr daxil edilmişdi. Çünki, həmin qətnamələr BMT Baş Assambleyasının öncəki sessiyası zamanı müzakirəyə çıxarılmamışdı. Lakin, elə 16 dekabrda da digər illərdə olduğu kimi bu qətnamələr üzrə dinləmələr təxirə salındı.

2011-ci ilin nəticələrini təhlil edərkən Prezident Administrasiyası İctimai-Siyasi Şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bildirib ki, Azərbaycanın BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına üzv seçilməsi sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyata və beynəlxalq nüfuza malik olan demokratik ölkənin bu quruma üzv seçilməsi dövlətin tarixində ən əlamətdar hadisə hesab olunur. O, həmçinin qeyd edib ki, İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda qısa müddət ərzində vacib iqtisadi və sosial proqramlar həyata keçirilmiş, əhalinin rifahının yüksəlməsi yolunda mühüm nəticələr əldə edilmişdir... Bəs ölkə daxilində gedən proseslərin ümumi vəziyyəti əslində necədir? Vergi ödəyicilərindən yığılan vəsait özünü beynəlxalq arenada işlərin aparılmasında yetərincə doğruldubmu?

Hər şey nədən başladı? SSRİ-nin dağılmasından sonra Cənubi Qafqazda hazırki vəziyyəti və qüvvələr nisbətini müəyyən edən əsas hadisə kimi 1994-cü ildə Azərbaycanın beynəlxalq konsorsiumla imzaladığı və Azərbaycanın dənizdəki ən iri neft yataqlarının işlənməsini nəzərdə tutan “Əsrin müqaviləsini” göstərmək olar. Neftin nəql olunması üçün Bakı-Tiflis-Ceyhan neft kəməri çəkildi ki, bu kəmərin də əsasında heç də iqtisadi əsaslandırmalar dayanmırdı. Həmçinin Azərbaycanın Şah-Dəniz qaz yatağından çıxarılan qazın Gürcüstan üzərindən Türkiyənin Ərzurum limanına nəql olunduğu Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəməri də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bundan əlavə, bu il dekabrın 17-də Bakıda “Şah-Dəniz-2” qaz yatağının öyrənilməsini nəzərdə tutan yekun investisiya sazişi də imzalandı. Beynəlxalq konsorsiumun bu müqaviləsi Avropanı yeni qaz nəqli mənbəyi ilə tanış edəcək və bunun nəticəsində də gələcəkdə onun Rusiyadan asılılığına son qoyulacaq. Hadisələrin bu məcrada inkişafını nəzərə alaraq demək olar ki, Azərbaycanın tərəqqisinin perspektivləri neftlə qazın dünya bazarlarındakı qiymətlərindən asılıdır. Enerji ehtiyatlarından yüksək gəlir əldə edən bir ölkə onları necə xərcləyir?

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan “bolluq paradoksu”-ndan (bolluq paradoksu təbii ehtiyatlarla bol olan ölkənin inkişafının bərabər getməməsi və investisiyaların yalnız bir sahəyə, bu durumda enerji ehtiyatlarının çıxarılması və nəqlinə cəlb edilməsi) əziyyət çəkir. Bu vəziyyət həmçinin korrupsiyanın inkişaf etməsi və dövlət idarəçiliyində yol verilmiş səhvlər nəticəsində də yaranır. 2011-ci ildə ərəb dünyasındakı məlum hadisələrdən sonra İlham Əliyev sonradan elə kağız üzərindəcə qalan antikorrupsiya təşəbbüsü ilə çıxış edir. Əgər Heydər Əliyevin dövründə enerji resurslarının satışından əldə olunan vəsait Azərbaycanın müstəqilliyinin konsolidasiyasına xidmət edirdisə, İlham Əliyevin vaxtında isə bu gəlir onun müəyyən sayda insandan ibarət olan məhdud dairənin arasında bölünməsi məqsədinə yönəlir. Əgər əhali sosial ədalət və korrupsiya ilə mübarizə prinsipləri ətrafında birləşərsə, yaranmış bu vəziyyət problematik ola bilər. Çox da uzaq olmayan keçmişdə patriarxal ailəyə xəbərləri ailə başçıları gətirirdisə, indi gənclər informasiyanı internetdən alaraq hökumətin nəzarət edə bilmədiyi üçün öz ailələrinə ötürür.

Azərbaycan Beynəlxalq Bankın saytında yer almış icmalda maliyyələşməyə ehtiyac duyulan çoxsaylı sahələr göstərilib - infrastruktur (regionlardan paytaxta getmək üçün nəqliyyatın olmaması), təhsil, kənd təsərrüfatı (bu gün ümumdaxili məhsulun yalnız 7% təşkil edir); biznesin inkişafı üçün əlverişli mühitin olması xüsusilə vurğulanır; həmçinin, mərkəz-periferiya problemi. Ölkə hakimiyyəti KİV-lərə nəzarət edir və bununla əlaqədar olaraq müxalifətin öz proqramlarını seçicilərə çatdırmaq imkanı yoxdur. Seçicilərin “kimi seçmək şansı” olsa da, onlar seçki prosesinə etibar etmir. Lakin, hakimiyyəti həyata keçirmək üçün İ.Əliyevin "legitimlik mənbəyinə" ehtiyacı var. Chatham Housenin keçirdiyi görüşün brifinqindən oxuyuruq ki, Azərbaycanın 9,5 milyon əhalisinə yalnız 800 hüquqşünas düşür və siyasi motivli işlərdə təqsirləndirilən şəxslərin hüquqlarını müdafiə etməyə razılaşan çox az sayda vəkil var.

Hakimiyyət dissidentliyi sevmir, rejimi və ya insan hüquqları sahəsindəki vəziyyəti tənqid edən ölkələri iblisləşdirir. “Sərhədsiz Reportyorlar” Müstəqil Beynəlxalq Hüquq Təşkilatı tərəfindən dərc edilmiş 2013-cü ildə mətbuat azadlığı sahəsindəki reytinq cədvəlində Azərbaycan qiymətləndirilən 179 ölkə arasında 156-cı yeri tutur (müqayisə üçün Ermənistan 74-cü, Gürcüstan isə 100-cü yerlərdədir). Human Rights Watch-ın məqaləsində müəllif yazır ki, xəbərlərdə İlham Əliyevə jurnalistlərin dostu mükafatının verilməsi haqqında xəbəri eşidən kimi; “Bu gün Aprelin 1 deyil ki?” – deyə, cəld təqvimə baxıb. Təkcə bu il Human Rights Watch tənqidi və araşdırma fəaliyyətlərinə görə 7 jurnalistin həbs olunduğunu qeydə alıb. Amnesty International-ın məqaləsində isə deyilir ki, vətəndaş haqları fəallarının yeni həbsləri ilə dissidentlərin məruz qaldığı təqiblərin dəqiq sayı və sürətini izləmək daha da çətinləşir. Freedom House tərəfindən açıqlanmış 2013-cü il üzrə siyasi və vətəndaş azadlıqları xəritəsində Azərbaycan azad olmayan ölkə kimi göstərilib. Bundan əlavə, seçkilər Avropa standartlarına və demokratik normalara ziddir. Avropa Şurası Parlament Assambleyası Daimi Komitəsinin 23 Noyabrda Vyanada keçirilən iclasında Azərbaycanda keçirilən prezident seçkiləri ilə bağlı hesabat təsdiq olunub ki, burada da Azərbaycanda söz azadlığı ilə bağlı vəziyyətdən narahatlıq öz əksini tapıb. ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun daimi müşahidəçiləri 9 Oktyabrda Azərbaycanda keçirilən prezident seçkilərində ciddi qanun pozuntuları qeydə alıb.

Milli azlıqlarla bağlı vəziyyət necədir? Hakimiyyət onların dəqiq sayı ilə bağlı susur. Belə bir təəssürat da yarana bilər ki, onlar ümumiyyətlə mövcud deyil, lakin, müasir Azərbaycanın ərazisində avar, saxor, udin, talış, inqiloy, ləzgi və digər ləzgi xalqlarının mövcudluğu faktı hamıya məlumdur. Min illər boyu onlar sürgünə məruz qalıb ki, bu da “tolerant Azərbaycan” haqqındakı bəyanatların hamısını alt-üst edir. Bu gün Azərbaycan hökumət tərəfindən təkcə kommersiya deyil, həm də “siyasi cəhətdən” xarakterizə edilən bir sıra layihələrə cəlb olunub. Buna baxmayaraq, ölkədə baş vermiş insan haqlarının pozulması və özbaşınalıq faktlarına Qərbin tolerantlığı burada zəngin enerji resurslarının mövcud olması ilə əsaslandırılır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan dəfələrlə Qərbin bu ölkəni Mərkəzi Asiyanın ziynətilə dolu şüşənin “tıxacı” kimi görməsindən və başqa sahələrə investisiya yatırmamasından öz narahatlığını bildirib.

Əhalini “xarici düşmənə” qarşı konsolidasiya etmək hələ ki, İlham Əliyevə müvəffəq olur. İctimaiyyət Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqda yetərincə məlumatlandırılmayıb. Bu məsələ ilə bağlı müzakirələrin və alternativ baxışların olmamasından yalnız təktərəfli baxış hökmranlıq edərək kompromissin olmasına mane olur və münaqişənin tənzimlənməsi prosesində uğur əldə etməyi çətinləşdirir. Ölkədə bu qədər problemin mövcud olduğu bir şəraitdə gəlirləri maliyyələşməyə daha çox ehtiyac duyulan sahələrə yönəltmək, təhsilin və əhali rifahının səviyyəsini artırmaq, paytaxtdan kənar bölgələrin inkişafına diqqət yetirmək, insan hüquqlarına digər azadlıqlara əməl edilməsini təmin etmək, ədalətli seçki keçirmək, KİV-lərə azadlıq vermək, gəlirləri (ikinci-üçüncü klanlardan əhaliyə vermək) bölüşdürmək və korrupsiya ilə mübarizə aparmaq daha yaxşı olmazdımı? “Nüfuz” qazanmaq və beynəlxalq strukturlara üzv olmaq üçün milyonlarla dollar xərcləməkdənsə, hökumətin üzərində düşünməli olduğu əsas məsələlər bunlardır.