Ermənistan mediası və siyasi dairələri Baş nazir səlahiyyətlərini icra edən Nikol Paşinyanın Azərbaycanla imzalamağa razı olduğu sənədin detallarını təhlil edir.

Ermənistan, Azərbaycan və Rusiya arasında imzalanması təklif edilən yeni bəyanatın ermənilərə hansı siyasi divident gətirə biləcəyi sualına cavab axtarılır. Qeyd edək ki, N.Paşinyan hökumətin iclasında və parlamentdəki çıxışlarında Azərbaycan razılıq verəcəyi təqdirdə sərhədlərin müəyyənləşməsi ilə bağlı yaranmış problemi həll etmək üçün özünün tərtib etdiyi sənədi imzalamağa hazır olduğunu deyib.

Paşinyan onu da bildirib ki, bu sənəd Ermənistanın maraqlarına 100 faiz cavab verir. Ermənistanın Baş naziri mayın 20-də parlamentdə çıxışı zamanı həmin sənədin tam mətnini ictimaiyyətə təqdim edib.

Məlum olub ki, Paşinyan sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyasına dair Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin, həmçinin özünün adından birgə bəyanat imzalanmasını təklif edir. Həmin bəyanatda Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin demarkasiyası ilə bağlı birgə komissiyanın yaradılması öz əksini tapıb.

Qeyd edilir ki, may ayının 31-nə qədər Azərbaycan və Ermənistan komissiya tərkibində məsləhətləşmələr aparmaq üçün öz milli nümayəndə heyətini formalaşdırmalıdır. Komissiya 2021-ci il iyunun 30-dək ilk iclasını keçirməli, nəticələrə uyğun olaraq, əsas istiqamətlərin siyahısını və iş qaydasını formalaşdırmalı, həmçinin hakimiyyət orqanlarının və təşkilatların vəzifəli şəxsləri arasından ekspert qruplarının tərkibini təsdiq etməlidir.

Ekspert qrupları komissiyanın iclasından sonra bir ay müddətində görülən tədbirlərin siyahısını təqdim etməli, bu bəyanatdan irəli gələn bütün məsələlər üçtərəfli razılaşma əsasında siyasi-diplomatik yollarla həll olunmalıdır. Ancaq bu sənəddə Ermənistanın “100 faiz xeyrinin” nədən ibarət olması göstərilməyib. Bu isə deməyə əsas verir ki, Paşinyanın təqdim etdiyi bəyanat haqqında danışdığı sənədin ya təm mətni deyil, ya da Ermənistana əlavə siyasi dividentlər gətirəcək belə bir bəyanat yoxdur.

Onun sözləri daha çox siyasi blefdir və seçkiqabağı daxili rəyə hesablanıb. Son günlər Paşinyanın “Ermənistan ərazisində Azərbaycana məxsus, Azərbaycan ərazisində isə Ermənistana məxsus ərazilər var” deməsindən sonra Baş nazirin Gədəbəy rayonunun Başkənd kəndinə iddia etdiyi və “100 faiz xeyir” ifadəsini işlədərkən məhz bunu nəzərdə tutduğuna dair məlumatlar yayıldı.

Söhbət Qazax rayonunun işğal altındakı yeddi kəndinin (Yuxarı Əskipara, Bağanıs Ayrım, Kəmərli, Sofulu, Barxudarlı, Qızıl Hacılı, Xeyrimli) və Sədərək rayonunun Kərki kəndinin Azərbaycana qaytarılması müqabilində Başkəndin yenidən Ermənistanın inzibati ərazi vahidinə daxil edilməsindən gedir. Ancaq qeyd edilən təklif həmin bəyanatda öz əksini tapmayıb. Erməni politoloq Sergey Melkonyan bildirir ki, yeni sazişlə Paşinyan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır. Bu da Ermənistanın Qarabağı birdəfəlik itirməsi deməkdir. İkincisi, anklavların verilməsi ilə Azərbaycan Ermənistanın strateji nəqliyyat marşrutları üzərində nəzarəti ələ alır. Anklavlar deyərkən Qazax rayonunun kəndləri nəzərdə tutulur.

Üçüncüsü, kommunikasiyaların blokdan çıxarılması əslində, Ermənistan ərazisindən dəhlizlərin açılması deməkdir ki, bu da uzunmüddətli perspektivdə erməni əhalisinin Sünik (Zəngəzur) və Geğarkunikdən (Göyçə mahalı və Çəmbərəkkənd rayonunun 6 kəndindən ibarət vilayət) çıxmasına səbəb olacaq. Təbii ki, Melkonyanın açıqlamasında şişirdilməyə yol verilir. Çünki Ermənistanın blokadadan çıxması yalnız bu ölkənin inkişafına səbəb ola bilər. Buna baxmayaraq, Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması, anklavların qaytarılması, Zəngəzur dəhlizinin açılması barədə Paşinyanın hazırladığı bəyanatda heç bir bənd yoxdur. Deməli, ictimaiyyətə açıqlanan sənəd sadəcə, Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin demarkasiyası ilə bağlı birgə komissiyanın yaradılmasını nəzərdə tutan təkliflərdən ibarətdir.

Qalan məsələlər isə konfessional xarakter daşıdığından açıqlanmayıb. Bu, yalnız qapalı danışıqlarda müzakirə olunacaq mövzudur. Ona görə də Paşinyanın təklifləri Ermənistanda deyil, Azərbaycan tərəfində də bir sıra suallar yaradıb. Ermənistan rəsmilərinin son aylar mediada və sosial şəbəkələrdə söylədiyi fikirlər həmin təkliflərdən birini müəyyənləşdirmək imkanı verir. Belə ki, Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanla sərhədlərin demarkasiyası prosesi zamanı təhlükəsilzik zonasının yaradılmasını təklif edir. Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidməti direktorunun müavini, general-leytenant Stepan Melkonyan hələ mart ayında Zəngəzura səfəri zamanı ilk dəfə bu barədə danışmışdı.

Şurnux kəndinin yarısının və Gorus-Qafan yolunun 21 kilometrlik hissəsinin Azərbaycanın nəzarətinə keçməsinə etiraz edən erməni sakinlərlə görüşən Melkonyan sərhədlərin demarkasiyasından sonra onların təhlükəsizliyinin tam təmin olunacağını vəd etmişdi. Rəis müavininin açıqlamasına görə, rəsmi İrəvan Azərbaycan-Ermənistan sərhədində neytral zonanın yaradılmasını təklif edir. Bu təklif həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfdən qoşunların dövlət sərhədindən 1 kilometr geri çəkilməsini nəzərdə tutur. Lakin indiyə qədər Paşinyan bu barədə rəsmi açıqlama verməyib.

Stepan Melkonyan aprel ayının sonunda növbəti dəfə bu mövzuya qayıdıb. O, KİV-ə açıqlamasında bildirib ki, Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin cənub-şərq hissəsində neytral zona yaradılmalıdır. Belə bir zolağın yaradılması gələcəkdə həmin ərazidə insidentlərin baş verməsinin qarşısını ala bilər. “Neytral zonanın xüsusilə, bölgə sakinləri ilə qarşı tərəfin hərbçiləri arasında əlaqələrin istisna edildiyi hər iki tərəfdən olması ehtimal edilir”,-deyə MTX-nin direktor müavini bildirib. Onun sözlərinə görə, Ermənistanın Sünik bölgəsində Azərbaycanla sərhədin delimitasiyası və sonradan demarkasiyasına qədər tam təhlükəsizlik barədə danışmaq olmaz.

Mayın 22-də isə Ermənistanın insan hüquqları üzrə müvəkkili Arman Tatoyan Azərbaycanla sərhəddə təhlükəsiz zonanın yaradılması məsələsini yenidən gündəmə gətirib.

“Delimitasiya prosesi on illərlə olmasa da, illərlə davam edə bilər. Lakin sadalanan şərtlər daxilində Ermənistan Respublikası vətəndaşlarının, Ermənistanın sərhəd icmalarının sakinlərinin hüquqlarının real təmin edilməsinin aktuallığı Sünik və Geğarkunik ətrafında-Azərbaycanla bütün sərhəd məntəqələrində təhlükəsizlik zonasının yaradılmasını tələb edir. Delimitasiya təhlükəsizlik zonası yaradıldıqdan sonra və ya ən azı bu prosesə paralel olaraq həyata keçirilə bilər. Mövcud konsepsiyanı biz indi ümumiləşdiririk. Pozulmuş normal həyatı, Ermənistan vətəndaşlarının, ilk növbədə sərhədyanı rayonların sakinlərinin hüquqlarını bərpa etmək üçün Azərbaycan hərbçiləri, bayraqları və lövhələri icmalar arasındakı yollardan və Ermənistandakı kəndlərin ətrafından çıxarılmalıdır”,-deyə ombudsman bəyan edib.

O, hazırkı şərtlər daxilində delimitasiya prosesinin aparılacağı təqdirdə, bölgədə gərginliyin artacağını və sülhün təmin olunmayacağını qeyd edib.

Beləliklə, Paşinyan hökumətinin sərhədlərin müəyyənləşməsi ilə bağlı hazırladığı sənədin Ermənistanın maraqlarına cavab verən hissəsinin nədən ibarət olduğunu söyləmək mümkündür. Ermənistan Zəngəzur və Göyçə mahalı istiqamətində neytral zona yaradılmasına nail olmaqla Azərbaycanın sərhəddən 1 kilometr geri çəkilməsini istəyir. Bununla da Ermənistan sakinlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək adı altında Azərbaycanın 44 günlük müharibədən sonra Zəngəzur sərhəddi boyunca geri qaytardığı əraziləri yenidən nəzarət altına almağı planlaşdırır.
Əgər əvvəllər general-leytenant Stepan Melkonyan neytral zonanın Azərbaycanla sərhədin cənub-şərq hissəsində, yəni Zəngəzurda yaradılmasını təklif edirdisə, ombudsmanın açıqlaması erməni tərəfinin analoji prosesi son günlər Laçın-Kəlbəcər istiqamətində də reallaşdırmaq niyyətindən xəbər verir. Ermənistan Azərbaycanın bu təklifə razı salmaqla 2775,5 metr hündürlüyündə Qaragöl, 3885 metr yüksəkliyə malik Böyük İşıqlı dağına olan iddiasını təmin etməyə çalışır. Bununla da Ermənistan Laçın dəlizinə nəzarəti tam ələ keçirə bilər.

Buradan Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dair öhdəliyin indiyə qədər nə üçün yerinə yetirilmədiyi də aydın olur. Ermənistan neytral zona yaratmaqla Azərbaycan hərbçilərini sərhəddən uzaqlaşdırmaq, Şurnux kəndini və Gorus-Qafan yoluna tam nəzarəti geri qaytarmaq istəyir. Bu isə Azərbaycanın Zəngəzura nəzarət imkanlarını itirməsi deməkdir. Yəni Ermənistan hökuməti Zəngəzur istiqamətində itirdiyi mövqeləri bərpa etdikdən sonra nəqliyyat-kommunikasiya vasitələrinin açılmasına razılıq verməyi düşünür. Azərbaycanın rəsmi İrəvanın təhlükəsizlik zonası yaratmaq təklifinə razılaşacağı heç cür inandırıcı görünmür. Qaragöl ətrafında baş verənlər bunu sübut edir.

Sərhəd qarşıdurmasının nədən qaynaqlandığını indi daha dəqiq söyləmək olar. Ermənistanın neytral zona yaratmaq adı altında oyunu pozmaq cəhdləri Azərbaycanı adekvat addımlar atmağa vadar edib. Əslində, ermənilər Azərbaycanı bu hiyləyə inandırıb razı sala bilsə, növbəti mərhələdə əhalinin təhlükəsizliyi adı altında neytral zonanın sərhəddin şimal-qərb hissəsində də yaradılması təklifini irəli sürə bilər. Dəqiq desək, Azərbaycan ordusunun Qazax istiqamətində sərhəddən 1 kilometr geri çəkilməsi yeddi kəndin həmişəlik işğal altında qalması deməkdir. Paşinyanın da “Ermənistanın 100 faiz xeyiri” barədə verdiyi mesajların arxasında hansı siyasi motivlərin gizləndiyi buradan məlum olur./Cebhe.info/