Əsl qəhramanlıq əllərdə deyil, ürəklərə və başlara bağlıdır

Herman Melvill

Son 200 ildə barmaqla sayılan müharibələrdə qalibiyyətlərimiz olsa da, rəşadət, qəhramanlıq nümunələrimiz yetəri qədərdir. Azərbaycanın istər mülki, istərsə də hərbi aviasiyasının pilotları igidlikləriylə yalnız xalqımızı deyil, həm də dünya xalqlarını da heyran edib.  Etnik tərkibinə görə zənginliyi ilə seçilən təyyarəçilərimizin qəhramanlıq nümunələrini sadalamaqla bitməz. İlk hərbi təyyarəçimiz Çar ordusunun porudçiki Fərrux ağa Qayıbovun I Dünya müharibəsində göstərdiyi qəhramanlıq səlnaməsini Böyük Vətən Müharibəsində,  I və II Qarabağ savaşlarında digər hava şahinlərimiz davam etdirdi. Hüseynbala Əliyev 18 iyul 1941-ci ildə Leninqrad səmasında alman təyyarələriylə qeyri bərabər döyüşə girərək iki düşmən qırıcısını məhv etmiş, özünün 30-a yaxın qəlpə yarası almasına baxmayaraq təyyarəsini salamat yerə endirərək qəhramancasına həlak olmuşdur. Bu igidliyinə görə o, “Lenin” ordeni ilə təltif edilir. Həmyerlimizin qəhramanlığı haqqında  rus yazıçıları Nikolay Çuxovski “Baltik səması” romanında, Vera Ketlinskaya  “İradə” hekayəsində, Qriqoriy Miroşniçenko isə “Baltik küləyi” xatirələrində geniş söhbət açıb.

1943-cü ildə qvardiya baş-leytenantı Cahangir Bağırov Kurs vilayətinin Belaya qəsəbəsi yaxınlığında lüftvaffe qüvvələriylə hava döyüşündə bir neçə düşmən təyyarəsini vurub yerə salır. Amma döyüş gedişatında Cahangirin idarə etdiyi texnikanın yanacağı tükənir. Belə olduqda Azərbaycanın qorxmaz oğlu tarana gedərək təyyarəsini düşmən təyyarəsinə çırpır və qəhramanlıqla həlak olur. Cahangir Bağırov Azərbaycan tarixində ilk taran edən pilotdur. Ona “Sovet İttifaqı Qəhramanı” adı verilməsi nəzərdə tutulsa da, atası, Azərbaycan SSR-in rəhbəri Mir Cəfər Bağırov “mənim balam heç bir azərbaycanlı balasından və müharibədən həlak olan əsgərlərimizdən artıq deyil” deyərək buna imkan vermir. Hətta SSRi Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin sədri Mixail Kalinin Mir Cəfər Bağırovu bu fikirini dəyişdirməyə çalışsa da, ata Bağırov və Azərbaycanın rəhbəri mövqeyini dəyişmir. Belə olduqda qəhramancasına həlak olan baş leytenant Cahangir Bağırov “Lenin” ordeniylə təltif olunur. 1941-45-ci illərdəki müharibədə Vladimir Balandin, Ağahüseyn Əliyev, Hüseyn Bağırov, Nikolay Şeverdyayev, Məzahir Abbasov, Nikolay Suxov, Züleyxa Seyidməmmədova, Kamran Qəhramanov, Əjdər Cabbarov, Qulamhüseyn Mustafayev, Qədir Bağırov, Məmməd İbrahimov, Georgi Məlikov və digər şücaət, qəhramanlıq göstərən təyyarəçilərimiz olmuşdur. I Qarabağ savaşında da Yevgeni Karlov, Ruslan Polovinka, Viktor Seryögin, Səfa Axundov, Zakir Məcidov, Cavanşir Rəhimov, Sergey Senyuşkin kimi helikopter pilotlarımız dığalara qarşı döyüşlərdə qəhramancasına şəhid oldular və Azərbaycan Respublikasının “Milli Qəhramanı” adına layiq görüldülər. Həmçinin 44 günlük müharibədə də igidlik göstərərək savaşın ilk şəhidlik zirvəsinə ucalanlar - Xalid Gözəlov ilə Abbas Qasımov da pilotlar idi. Vertolyot pilotlarımızdan Ramiz Qasımov və Zaur Nudirəliyev (o, hərb tariximizdə Cahangir Bağırovdan sonra tarana gedən ikinci pilotumuzdur) qəhramanlıq göstərərək həlak olurlar və “Vətən Müharibəsi Qəhramanı” medalıyla təltif olunurlar. Təbii ki, müharibədə igidlik, şücaət göstərərək sağ qalan pilotlarımız da yetərincədir. Amma azərbaycanlıların qəhramanlarıq nümunələri yalnız savaş meydanlarıyla kifayətlənmir. 25 dekabr 2024-cü ildə 8432 reysiylə Bakı-Qroznı marşrutu üzrə uçan təyyarəmiz Qroznı səmasında Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemlərinin atəşinə (səhvən) məruz qaldı və texnikanın hərəkətinə təsir edən qəlpələr aldı. Amma buna rəğmən Azal şirkətinin “Embraer 190” hava gəmisinə qəza enişi etməsinə icazə verilmədi. Həmçinin radioelektron mübarizə zamanı təyyarəmizin GPS sistemi də sıradan çıxarıldı və onun hərəkət istiqaməti dəyişdirilməyə məcbur edildi. Belə olduqda hava gəmimizin kapitanı İqor Kşnyakin başda olmaqla ekipaj heyəti təyyarəni qəza enişini həyata keçirərkən sərnişinlər arasında ölüm halını minimuma endirmək üçün maksimum peşəkarlıqlarını ortaya qoymaqla cəsarət və şücaətləriylə dönüşü olmayan yola baş vurdular. Qəlpə zərbələrinə məruz qalan, GPS sistemi sıradan çıxarılan və Rusiya hava limanlarında qəza enişi etməsinə imkan verilməyən İqor Kşnyakinin idarə etdiyi hava gəmimiz yanacağı bitənə qədər səmada manevrlər etdikdən sonra Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında yerə çırpıldı.Buna rəğmən ekipaj heyətinin peşəkarlığı, fədakarlığı sayəsində 67 sərnişindən 29-u sağ qaldı.

“Embraer 190” təyyarəsinin kapitanı İqor Kşnyakin eynən “Milli Qəhraman”ımız Viktor Seryoginin və “Vətən Müharibəsi Qəhramanı” Ramiz Qasımovun fədakar yoluyla getdi.

Viktor Seyogin idarə etdiyi “Mi-8” helikopteri 28 yanvar 1992-ci ildə Şuşa səmasında ermənilərin “stinger” raketiylə vurulur. Uçan texnikanın salonunda güclü yanğın başlamasına baxmayaraq pilot Viktor Seryogin özünü itirmir və yüksək peşəkarlığı və fədakarlı sayəsində yanan helikopterin Şuşanın yaşayış məntəqələri üzərinə düşməsinə imkan verməyərək, texnikanı şəhərdən kənara daşıyıb yerə çırpır. Özü, ekipajı və salonda olan mülki insanlar həlak olsa da, Şuşa şəhərində daha böyük sivillərin tələfatının qarşısı alınır. Viktor Seryogininin özünü qurban verməsinə görə Azərbaycan Respublikasının “Milli Qəhramanı” adına layiq görülür.

II Qarabağ savaşında Hərbi Hava Qüvvələrimizin polkovnik-leytenantı Ramiz Qasımov idarə etdiyi “Mi-17” hücum vertolyotu 27 sentyabr 2020-ci ildə Tərtər-Madagiz-Talış istiqamətində düşmən mövqelərini məhv etdikdən sonra geri qayıdarkən Tərtərin Azad Qaraqoyunlu kəndinin hava məkanında ermənilərin raket atəşləriylə vurulur. Polkovnik-leytenant Ramiz Qasımov helikopetinin adı çəkilən yaşayış məntəqəsinə çırpılıb sakinlərimizin ölümüylə nəticələnməməsi üçün idarə etdiyi texnikasını kənd ərazisindən uzağa aparır. Heyət üzvlərini vertolyotu tərk etmək əmri versə də, özü son ana qədər gözləyir. Çırpılma məsafəsi az qalmış onun paraşutla texnikanı tərk etməsinə rəğmən başından ağır yara alaraq komaya düşür və 25 gün sonra həlak olur. Göstərdiyi şücaətinə görə Ramiz Qasımov “Vətən Müharibəsi Qəhramanı” adına layiq görülür. Qəhramanlıq yalnız fərdi xarakterin, əməlin nəticəsində reallaşmır. Həmçinin millətin, xalqın gen yaddaşı sayəsində də nəsildən-nəsilə ötürülür, varisliyini qoruyur. Eləcə də Azərbaycan xalqının igidləri, cəngavərləri yalnız döyüş meydanında qəhramanlıqlar göstərməklə deyil, həm də istər özümüzün, istərsə də başqa xalqların (o cümlədən də düşmənlərimizin) mülki insanlarını qorumaq, bunun üçün lazım gəlsə həyatlarını da göz qırpmadan fəda edən qəhramanlarımız var.

“Embraer 190” nə qırıcı-bombardımançı təyyarə, nə hücum helikopteri, nə də onun ekipajı da hərbi təyinatlıydı. Buna rəğmən hava gəmisinin kapitanı İqor Kşnyakin pilot Aleksandr Kalyaninov, stüard Zülfüqar Əsədov, stüardessalar Hökümə Əliyeva ilə Aydan Rəhimli ən çıxılmaz şəraitdə belə öhtəliklərinə peşəkarcasına yanaşdılar və özlərini başqaları üçün fəda etdilər. İqor Kşnyakin, Aleksdandr Kalyaninov, Hökümə Əliyeva eynən Viktor Seryogin ilə Ramiz Qasımov kimi özlərini qurban verərək qəhraman oldular. Pilotların peşəkarlığı sayəsində ekipajın iki fədakar üzvü və 29 sərnişin həyatda sağ qalaraq həm xalqımıza, həm də dünyaya hadisəylə bağlı həqiqətləri çatdırlar.

3 dəfə Sovet İttifaqı Qəhramanı, AS-təyyarəçi, marşal Aleksandr Pokrışkin deyir:

“İnsan ruhunun bütün gözəlliyi həyatın ən vacib və məsuliyyətli anlarında özünü tam biruzə verir”

Keçmişdə olduğu kimi Azərbaycanın pilotları yenə də həyatları bahasına məsuliyyətlərinə fədakarcasına sadiq qaldılar və insani ruhlarının gözəlliyini bizlərə nümunə qoyub getdilər.

ABDULLA İSMAYILOĞLU