Fəlakət tariximiz kimi qəbul etdiyimiz 4 iyun Gəncə qiyamının bilinməyən çox məqamları var. Dəhşət ondadır ki, Azərbaycanımızı və bütün soydaşlarımızı mənən sarsıdan, birliyimizi, mübarizəmizi darmadağın edən qan qoxulu o hadisə qələbəyə inamımızı da yox edirdi və ermənilərə, onların rəhbəri Robert Köçəriyana uğur qazandırırdı. Hüdudları daxilində düşməninin qalmasının nəticəsiydi ki, qardaş-qardaşa güllə ataraq, ölümünə susayır, Xocalını, Şuşanı, Laçını, Kəlbəcəri, Ağdamı, Füzulini, Zəngilanı, Qubadlını, Cəbrayılı əlimizdən verir, bu torpaqlarımızın işğalı həmin gün gerçəkləşirdi.1993-cü ilin iyun ayının 4-də baş verən bu qiyam hadisəsi Gəncənin gözəl simasına ləkələr vurur və... 

Elə bilirsiniz baş verən bu hadisənin sabiq korpus komandiri və AXC hakimiyyətinin Qarabağ üzrə xüsusi nümayəndəsi Surət Hüseynovun rəhbərlik etdiyi 709-cu briqadanın ləğvi ilə bağlı imzalanmış qərara görə idi?! Bu barədə o zamankı müdafiə naziri Dadaş Rzayevin imzaladığı əmrin gücü buna çatardımı? Əsla, yox! Ona görə ki, guya, təhvil-təslim olması barədə qərara tabe olmayan Surət Hüseynov tabeçiliyindəki qoşun hissəsinin Bakıya doğru istiqamət götürməsinə əmr verərdi və Gəncədə, o cümlədən, Bakıya qədər bəzi rayonlarda silahlı qarşıdurmalar yaşanardı? 35 nəfər öz qardaşının atdığı güllədən həlak olardımı?! Ən əsası, qiyamı yatırmaqda aciz qalan AXC-Müsavat hakimiyyəti iqtidardan getməli olardımı?!

4 iyun qiyamına qalxan Surət Hüseynovun məqsədi tam təfsilatı ilə çoxlarına məlum olmadı. Bu ictimaiyyətə tam məlum olmasın deyə, onun Kələkidə olan Prezident Əbülfəz Elçibəylə görüşünə də imkan verilmədi. Bəs, bu görüşə imkan verməyənlər kimlər idi?

Sualın cavabında çətinlik olduğu üçün, bir daha baş verənlərin indiyədək bildiklərimizin qısa xülasəsi ilə tanış olaq. 

Öncə onu qeyd edirik ki, 1993-cü ilin iyun ayının 4-də Gəncədə hərbi qiyam baş verdi. Bu qiyamın önündə polkovnik Surət Hüseynov gedirdi və onun komandiri olduğu 709 saylı hərbi briqada da dövlətə tabe olmurdu. Bir sözlə, dövlət adıyla verilən göstərişləri qəbul etməyənlər mövcud qanunlara itaətsizlik göstərirdilər. 

Surət Hüseynov Rusiyanın (SSRİ) Gəncədə yerləşən 104-cü hava-desant diviziyasının bir-neçə silah-sursat anbarını ələ keçirmiş və həmin diviziyanın komandiri general Valeri Şerbakı özünə tabe etmişdir. Daha dəqiq desək, himayədarı olan Ruslan Rzayevin (Zobik) dəstəyi ilə bu işləri rahatlıqla görmüşdür. 

Yevlax Yun Zavodunun direktoru işləmiş Surət Hüseynov 709 saylı hərbi birləşmənin formalaşmasına start verəndə, Ruslan Rzayev (Zobik) də Gəncədəki bütün zavod və fabriklərə orduya maddi-texniki dəstək vermələri haqda tapşırıq verirdi. Bəzi vaxtlarda belə bir fikir səslənirdi ki, guya, Şerbakla əlaqələri keçmiş müdafiə naziri Rəhim Qazıyev yaradıbmış. Amma yayılan söz-söhbətlər öz təsdiqini tapmırdı. Ona görə təsdiqlənmirdi ki, Rəhim Qazıyevin özü də Surət Hüseynovdan aslı vəziyyətdə idi. Bir sıra silah anbarlarının ələ keçirilməsindən sonra, Şerbak Surətlə intensiv görüşmək məcburiyyətində qalırdı. Belə bir halın baş verməsindən sonra isə, Rusiyanın Gəncə istiqamətindən Azərbaycana taktiki müdaxiləsi artmağa başlayırdı. Azərbaycanın milli dövlətçiliyinə qarşı qaldırılan daxili hərbi qüvvələrin səhv addımları onda oldu ki, onlar Rusiya kəşfiyyatının aldadıcı siyasətinə inandılar. 

Doğrudan da, Rusiya kəşfiyyatı Surəti hakimiyyətə gətirmək adı ilə ölkədə qarışıqlıq yaratmağa çalışırdı. Rusların bəzi azərbaycanlı siyasətçiləri vasitəsilə verdikləri sözlər qiyamçı polkovniki özündən çıxarırdı. Bunun üçün də, nəzarətindəki hərbi hissəni dövlətə qarşı qiyama qaldırmışdı. Hüseynovun əsl məqsədi Prezident Elçibəylə görüşmək və parlament sədrini, Baş naziri və eləcə də güc nazirliklərinin bəzi yüksək çinli məmurlarının istefasını tələb etmək idi. Elə buna görə də, ultimatum göndərmişdi ki, Ali Sovetin sessiyası çağırılsın.

Qiyama başlanan ilk günlərdə Bakıdan Gəncəyə göndərilən bir qrup dövlət adamı da, məhz S. Hüseynovun göstərişi ilə girov götürüldülər. Təsəvvür edin, hadisələri öyrənmək, itaətsizliyin qarşısını almaq, qiyamı dayandırmaq, dövlət orqanlarının fəaliyyətini bərpa etmək üçün, Prezidentin göndərdiyi yüksək rütbəli məmurlar heç bir müqavimət göstərilmədən dövlətin Gəncədəki rəsmi idarəsində qiyamçıların əlinə əsir düşürdülər. Bununla da, hadisələrin yönü, mahiyyəti dəyişirdi. S. Hüseynov bundan sonra Bakıya ard-arda ağır şərtlər göndərməyə başlayır və hərbi qüvvələrinə Bakı istiqamətində irəliləməyə göstəriş verirdi. 

Görünən odur ki, əsl itaətsizliyi Prezidentin Gəncəyə göndərdiyi məmurlar göstərib. Bu kimi xoşagəlməz halları görən Prezident Elçibəy nə ətrafındakı xainlərin ölümünə, nə də qardaş qırğınına yol verməmək üçün doğulub boya-başa çatdığı Ordubad rayonunun Kələki kəndinə qısa müddətli getməyə qərar verdi. Bununla da, dünyada yeganə Prezident oldu ki, üzərinə hərbi qiyamın qalxmasına baxmayaraq, ölkəsini tərk etmədi.

P.S. Qeyd edək ki, hadisələrin intensiv qızışmasına və vəziyyətin gərginləşməsinə baxmayaraq, bu prosesdən Heydər Əliyev uduşla çıxdı.

Ş. Cəfəri

GundemXeber.Az