Ölkələrin çoxunda iki paytaxt var - siyasi və iqtisadi: Azərbaycanda da bu yol ilə getmək olar

1859-cu ildə Şamaxı şəhərində baş vermiş dağıdıcı zəlzələdən sonra quberniyanın mərkəzi Bakıya köçürülür. Bundan sonra bura Bakı Quberniyası adlandırılır. Burada dövlət idarələri formalaşır, sənaye inkişaf edir.

1848-ci ildə Bakının ətrafında dünyada ilk dəfə olaraq neft quyusu qazılmışdı. İlk neft nəqli üçün tankerlər tikilmişdi. Şəhər qeyri-adi sürətlə artırdı. Bura hər millətdən iş axtarışında olan insanlar axışıb gəlirdi. Bakının əhalisi 1913-cü ildə 200,0 minədək artmışdı. 1807-ci ildə Bakının əhalisi 5,0 min nəfər təşkil edirdi.

Eyni müddətə bərabər olan zamanda 1913-2013-cü illərdə əhalinin sayı rəsmi məlumata görə, 2.7 milyon nəfər, qeyri-rəsmi məlumata görə, 4 milyon nəfərə çatmışdı. Şəhərin bu cür artmasına səbəb sənaye sektorunun daimi inkişafı, ali məktəb və elm idarələrinin sayının çoxalması, onların fəaliyyəti üçün fəhlə qüvvəsinin sayı hər an artmalı idi. Kənd və rayonlarda infrakstukturun fərqi ittifaq rəhbərliyinin yenidən yenidənqurma dövrünün uzaqgörməzlik, bəzi hallarda cinayətkar siyasət nəticəsində bunun əsas səbəblərindən oldu.

İndiki dövrdə isə erməni separatçıları tərəfindən törədilmiş Qarabağ münaqişəsi insanların qaçmın və məcburi köçkün düşməsinə, digər bir hissəsinin isə iş və yaşayış yeri tapmaq ümidi ilə paytaxta gəlməyə məcbur etdi. Etiraf etmək lazımdır ki, Bakı artıq kəndlərdən gələn insan axınına davam gətirə bilmirdi.

Qeyd edək ki, bu məsələ hazırda Azərbaycan Milli Məclisinin müzakirə mövzusu olub. Təklif olunan məsələnin həlli yolları orijinallığı ilə fərqlənməyib. Bunlar əvvəllər də səsləndirilmiş təklifləri xatırlayırdı.

Belə ki, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyev problemin həllinə bölgələrin sosial-iqtisadi inkişafı kömək edə biləcəyini qeyd etdi. Onun fikrincə, bu insanların paytaxtdan rayonlara köçməsinə şərait yaradır.

Millət vəkili Fuad Muradov Bakıya xüsusi statusun verilməsini təklif edib. Xüsusi status Bakıya əlavə diqqət göstərməyi tələb edəcək və hökumətin bu məqsədlə yönəldilmiş vəsaitlərin ayırmasına şərait yaradacaq. Bu, Bakını həddindən artıq olan əhalisinin say probleminin həllinə müsbət təsir edəcək.

YAP icra katibinin müavini Mübariz Qurbanlı Bakının həddindən artıq əhali sayı problemini inzibati üsul ilə həll oluna bilməyəcəyi fikrini qeyd edib. Onun sözlərinə görə, diqqət bölgələrin inkişafına, yeni sənaye parklarının və iş yerlərinin yaradılmasına yönəlməlidir.

Baxaq görək paytaxt əhalisinin özü bu barədə nə fikirləşir?

Sorğuda iştirak edən respondentlərin bir qismi düşünür ki, inzibati yolla bu məsələni həll etmək mümkündür. Onların fikrincə, bu, Moskvada olduğu kimi-qeydiyyata alınma, yaxud da müvəqqəti qeydiyyata alınma ilə həll oluna bilər.

Digər biq qrup respondent deyir ki, bu məsələdə Almaniya, Rusiya və digər ölkələrdə olduğu kimi, böyük şəhərlərdə şəxsiyyət vəsiqəsinə, şəhadətnaməyə nəzarəti tətbiq etmək lazımdır.

Sorğu aparan zaman məlum oldu ki, bir qism respondent ümümiyyətlə qeydiyyata alma təcrübəsini tamamilə ləğv etmək lazım olduğunu birdirib. Sonuncu bir qrup sorğu iştirakçısı isə vurğuladı ki, bütün ölkədə bölgənin əsas iqtisadi istiqamətini nəzərə alaraq fabrik və zavodlar tikilməlidir.

Təbii ki, başqa fikirlər də var. Onların bəziləri ilə razılaşmaq olar, bəziləri ilə razılaşmaq mümkün deyil. Bircə onu bilirik ki, hər bir bölgədə yaşayışı nüfuzlu və iqtisadi cəhətdən faydalı etmək lazımdır.

“Mənə layiqli əmək haqqı verilsə və təmin edildiyim torpaq sahəsi ilə 8 il işlədiyim müddətdən sonra adıma bir ev keçirilsə və bununla bağlı zəmanətim olsa, Azərbaycanın hər bir bölgəsinə, ucqar kəndinə belə işləməyə gedərəm”, sorğu aparan zaman 26 il stajı olan müəllim qadın belə deyib.

Güman etmək olar ki, ayrı peşələrin sahibləri arasında da bu cür düşünənlərin sayı az deyil. Birinci növbədə miqrasiya problemi öz həllini tapmalı, daha sonra əhali yaşadığı bölgələrə qayıdıb və orada iş tapmaqları üçün tədbirlər görülməlidir. Bu gün kənd təsərrüfatına aid olan peşələrin sahiblərini Bakıda ofisiant, qarovulçu, maşın yuyanlar kimi çaılşan insanların arasında görmək olar.

Gördüyünüz kimi, iş tək təkliflərinin müxtəlifliyindən yox, həm də yanaşma üsullarını fərqli olduğundan ibarətdir. Bəziləri inzibati üsulları vacib sayır, digərləri isə iqtisadi üsulları üstün tutur. Ilkin mərhələdə bu üsulları məntiqlə birləşdirilsməsi tərəfdarları da var. Məsələyə aydınlıq gətirmək üçün müstəqil iqtisadi ekspert Oqtay Haqverdiyevə müraciət etdik.

Onun sözlərinə görə, iqtisadi üsullar təkamüldür: “İnsanın iradəsindən asılı olmayaraq məsələ bir-biri ilə sıx olan kompleksi əhatə edir. Iqtisadi üsullar az istifadə olunsa da, gətirdiyi effekt daha faydalıdır”.

Ekspert deyir ki, inzibati üsul nəticəni tez versə də, qeyri-obyektiv olur: “Mən 10 il xaricdə işləmişəm, dünyanın 42 ölkəsində olmuşam. Urbanizasiya prosesi bütün ölkələrdə var və bu gün də gedir. Bu proses təbiidir, onu dayandırmaq mümkün deyil. Bunun üçün düşünürəm ki, şəhər hər zaman kənddən cazibəlidir. Kənddən fərqli olaraq şəhərdə infrastuktur var. Xaricdəki təcrübəmdən deyə bilərəm ki, bu məsələ həllini tapır, ancaq iri investisiyalar tələb edir. Misal üçün, Yəməndə Səna şəhəri siyasi paytaxtdır. Adən isə iqtisadi paytaxt sayılır. Parlament Sənada yerləşir, hökumət isə Adəndə və iqtisadiyyat, istehsalat ilə bağlı olan hər şey Adədə cəmləşib. Bununla əlaqədar əyalətlərdən iş axtaran insanların axını Adənə istiqamət götürür”.

Ekspert deyir ki, ABŞ-dan misal çəksək, Vaşinqton siyasi paytaxtdır, Nyu-York isə iqtisadi, maliyyə paytaxtıdır: “Böyük Britaniyada da London iqtisadi, Mançester isə siyasi mərkəzdir. Bir çox ölkələrdə bu cür bölünmə təbii yolla, bəzilərində isə bunun üçün xüsusi tədbirlər görülüb. Braziliyanı götürsək, Rio-de Janeyro həmişə paytaxt olub. 60-70-ci illərdə Brazilia adlı siyasi paytaxt olan təzə şəhər inşa oldu. Müasir şəhər, bütün siyasi rəhbərlik, həmçinin parlament orada yerləşir”.

O. Haqverdiyev deyir ki, Azərbaycanda da bu yol ilə getmək olar: “Çünki bu yol daha əlverişlidir. Onu həm sakinlər, həm məmurlar başa düşə bilərlər. Azərbaycanın bu gün bunun üçün maliyyə imkanının olduğunu nəzərə alaraq, hansı şəhərin siyasi paytaxt olmasını tədqiqatlar göstərməlidir. Bu məqsədlə Gəncə və Kürdəmir şəhərləri təklif edilmişdi”.

Bütün bunların qarşılığında düşünülür ki, bəlkə Bakıda planlaşdırma və çoxmərtəbəli binaların inşasına xərclənən vəsaitlərin siyasi paytaxtın yaradılmasına investisiya etmək olar. Bu məsələyə ekspert bildirib ki, bu müzakirələr on illərlə gedir.

O bildirib ki, hələ Nazirlər Kabinetində istəyərkən bu məsələnin müzakirəsində çox iştirak edib: “Heydər Əliyevin hakimiyyəti vaxtında Bakının Baş Planı hazırlanmışdı. Onun işlənməsinə 15 milyon dollar xərclənib, lakin bu plan bu gün pozulur”

Yuxarıda qeyd olunanlar Bakının həddindən artıq sıx olan əhali probleminin həllini tapmaq zamanının gəldiyini bir də təsdiqləyir. Bir baxın, hər hansı bir internet saytı açdığınız, istənilən qəzeti nəzərdən keçirsəniz, hər yerdə bu problemdən irəli gələn neqativ hadisələr barəsində məlumatlarla qarşılaşacaqsınız.

P.S. Zaman isə gedir və bu gün edə bildiyimizi etməsək, sabah daha çox güc tələb edəcək!