Ekspert: “İlk növbədə problemli kreditlərin bağlanması nəzərdə tutulmalıdır”

Azərbaycanda bank sektoru üzrə yol xəritəsi hazırlanacaq. Bu barədə hökumətin Milli Məclisə təqdim etdiyi “2018-2021-ci illər üzrə iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası və proqnoz göstəriciləri”ndə qeyd olunub.

Sənəddə qeyd olunub ki, bank sisteminin kapitallaşması və likvidliyin təmin edilməsi, kapital dayanıqlığı bərpa olunmayan bankların restrukturizasiyası, likvidliyin verilməsi alətlərinin genişləndirilməsi, bank sektoru üzrə yol xəritəsinin hazırlanması, sistem əhəmiyyətli bankların tənzimləmə mexanizminin müəyyən edilməsi prioritet istiqamət kimi müəyyən edilib.

Qeyd edək ki, hazırda ölkənin bank sistemi 2 ildən bəri davam edən böhrandan qurtula bilməyib. Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası və hökumətin bankların sağlamlaşdırılması istiqamətində atdığı addımlar müəyyən müsbət effekt versə də, bütövlükdə sektorun böhrandan çıxması mümkün olmayıb. Bir tərəfdən, banklarda likvid vəsaitlərin artdığı deyilir. Belə ki, Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının (ABA) prezidenti Zakir Nuriyevin dediyinə görə, iki devalvasiyadan sonra dövlətin qəbul etdiyi qərarlar nəticəsində nağdsız hesablaşmalar birmənalı şəkildə artıb: “5,2 milyard manat nağd likvid vəsait və 1 milyard manata yaxın qiymətli kağızlar üzərinə yerləşdirən vəsaitləri nəzərə alsaq, bank sektorunda qısa və uzunmüddətli olmaqla ümumilikdə 6 milyard manatdan çox likvid vəsait yaranıb”.

Digər tərəfdən isə maliyyə-kredit təşkilatları ciddi müştəri problemi ilə üzləşiblər. Azərbaycan Mikromaliyyə Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Süleyman Kələşovun verdiyi məlumata görə, 2015-ci ildə mikromaliyyə təşkilatlarının 600 min istifadəçisi olub. 2016-cı ildə mikromaliyyə təşkilatlarından borcalanların sayı 298 minə qədər, 2017-ci ildə isə 118 minə qədər azalıb. Mikromaliyyə təşkilatlarının kredit portfeli 2015-ci ildə 348 milyon dollar olub. 2017-ci ildə bu rəqəm əhəmiyyətli dərəcədə azalaraq 80,1 milyon dollara düşüb.

Bu şəraitdə kreditləşmə kəskin şəkildə azalıb. Belə ki, əgər bu ilin yanvar ayında ölkə üzrə ümumi kredit portfeli 16 milyard 705 milyon manat idisə, bu rəqəm sentyabrda 12 milyard 376 milyon manata qədər azalıb. Yalnız bu ilin 8 ayında Mərkəzi Bankın rəsmi statistikasına əsasən ümumi kredit portfeli 4 milyard 329 milyon manat azalıb. Eyni zamanda problemli kreditlərin sayı və həcmi artıb. Əgər ötən ilin dekabr ayında problemli kreditlərin həcmi 1 milyard 472 milyon manat idisə, bu rəqəm sentyabrın əvvəlində 1 milyard 824 milyon manata çatıb. Bu, 8 ay ərzində problemli kreditlərin həcminin 352 milyon manat artması deməkdir.

Bank sektorunu bu mürəkkəb vəziyyətdən çıxarmaq üçün yol xəritəsində hansı tədbirlərin əksini tapması daha məqsədəuyğun olardı? Suala cavab verən iqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov bildirir ki, əslində banklarda likvid vəsaitlər elə də yüksək deyil: “Rəqəm yüksək deyilir, amma reallıqda likvid vəsaitlərin həcmi azdır. Əvvəla, ona görə ki, bankların əmanət qəbul etmək imkanları çox məhduddur. İkincisi, xarici maliyyə institutlarından əvvəlki kimi rahatlıqla kredit ala bilmirlər. Xarici maliyyə-kredit təşkilatları bizim banklar üçün kredit faizlərini qaldırıblar. Neft gəlirləri çox olanda buradan kim getsə, rahatlıqla kredit ala bilirdi. Amma indi, baxmayaraq ki, xarici valyuta ehtiyatlarımız var, xarici maliyyə qurumları əvvəlki kimi səxavətlilik nümayiş etdirmirlər - şərtləri ağırlaşdırıblar, faizləri qaldırıblar. Üçüncü bir səbəb bankların vəsait cəlb etdiyi Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini 15 faizə qaldırmasıdır. Bu faizlə vəsaiti cəlb edən bank onu neçə faizlə vətəndaşa, sahibkara versin? Yəni likvid vəsaitlər çox olsa belə, onu yerləşdirmək imkanı yoxdursa heç bir əhəmiyyəti qalmır. Sonra da deyirlər, kredit faizləri niyə yüksəkdir”.

Ekspertin sözlərinə görə, hazırda ölkədə kreditə tələbat minimum səviyyədədir: “2012-ci ilədək bankların kredit resurslarını yönəltdiyi əsas istiqamət istehlak kreditləri idi. Həmin ildən bunu məhdudlaşdırdılar. 2014-cü ildən isə neftin qiymətinin düşməsi ilə əlaqədar olaraq bankların digər vəsaitləri də məhdudlaşdı. Bununla da bank sistemində əsası çoxdan qoyulmuş olan dərin yara üzə çıxdı. Birinci bu, özünü Beynəlxalq Bankda büruzə verdi. Ümumiyyətlə, istehlak kreditləşməsi üzərində qurulmuş kredit siyasətinin keyfiyyətli saymaq qeyri-mümkündür. Hazırda isə heç istehlak kreditləşməsi də yoxdur”.

Vaxtı keçmiş kreditlər banklar üçün Domokl qılıncına çevrilib

P.Heydərov deyir ki, iqtisadiyyatın kreditləşməsində müsbət dönüş yaratmaq üçün 6 milyard manat likvid vəsait çox cüzi bir məbləğdir: “Bu, orta və uzunmüddətli dövr üçün çox aşağı bir məbləğdir. Banklarla bağlı hər hansı sənəd hazırlanarkən ilk növbədə vaxtı keçmiş kreditlər probleminin həlli nəzərə alınmalıdır. Bu kreditlərin həcmi 2 milyard manata yaxınlaşır. Bu kreditlərin tam bağlanması təmin olunmalıdır. Bunu da yalnız borcluların üzərinə qoymaq olmaz. Burada 3 tərəf birgə iştirak etməlidir: hökumət, Mərkəzi Bank və borclular. Borc bağlandıqdan sonra banklara maliyyə dəstəyi verilməlidir: baxmayaraq ki, inflyasiya təzyiqini artıracaq, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini aşağı salmalıdır. Düzdür, Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsinin bankların tətbiq etdiyi kredit fazilərinə hər hansı təsiri yoxdur: dərəcə 7-8 olanda da kredit faizləri 25-27 idi, 15 olanda da eynidir. Amma real iqtisadi şəraitdə belə olmamalıdır. Baxın, necə olur ki, Amerika Ehtiyat Sistemi uçot dərəcəsini 0,25 faiz dəyişiklik edir və bu, dərhal dolların kursunda əksini tapır. Əlaqə belə olmalıdır. Bizdə isə banklarla Mərkəzi Bank arasında əlaqə yoxdur”.

Müsahibimizin sözlərinə görə, banklara maliyyə dəstəyi Neft Fondu vəsaitləri hesabına verilməlidir: “Gələn il üçün fond vəsaitlərindən büdcəyə transferti 6 milyard manatdan 9,2 milyard manata qaldırıblar. Bu vəsaiti büdcə vasitəsilə pensiya və maaşların ödənilməsinə yönəltməklə iqtisadi aktivliyi artırmaq mümkün olmayacaq. Həmin vəsaitin cüzi bir hissəsini banklara vermək, sahibkarlıq mühitini yaxşılaşdırıb iqtisadi aktivliyi bərpa etmək lazımdır. Yəni əhalinin pulu - əmanəti ilə bank bank olmayacaq”.

Ekspert onu da qeyd edir ki, iqtisadi aktivliyi artırmaq üçün sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması, maliyyə dəstəyi ilə yanaşı digər stimullaşdırıcı tədbirlərə də ehtiyac var: “Sahibkarlara vergi güzəştləri olmalıdır. İndi Dövlət Gömrük Komitəsi hökumətə təklif edir ki, idxal rüsumları qaldırılsın. Bunu təklif edənlər daxildə qiymətlərə təsirini hesablayıblarmı?”|musavat.com