Hazırda bankların əksəriyyəti 11 iyun 2013-cü ildən qüvvədə olan “Banklarda korporativ idarəetmə standartları”nın “Məlumatların açıqlanması” adlı 14-cü bəndinə demək olar ki, riayət etmirlər.

Həmin bənddə açıqlanmalı olan məlumatlar konkret sadalanır və onların bankın saytında yerləşdirilməsi tələb olunur.

Bank məsələləri üzrə ekspert, hüquqşünas-ekspert Əkrəm Həsənov 30 bankın saytının monitorinqi həyata keçirib və nəticəsini cədvəl şəklində dərc edib. O bildirib ki, heç bir bank açıqlamalı olduğu məlumatları tam açıqlamır: "Yalnız 6 bank (XalqBank, Bank Avrasiya, Azərbaycan Sənaye Bankı, Paşa Bank, Turanbank və AGBank) məlumatların azı 2/3 hissəsini açıqlayır. 13 bank məlumatların yarıdan çoxunu, 8 bank isə yarıdan azını (amma 1/3 hissədən çoxunu) açıqlayır. Nəhayət, 3 bank (Accessbank, Naxçıvanbank və AtaBank) ən yaxşı halda məlumatların 1/3 hissəsini açıqlayır. Bütün banklar üzrə açıqlanan məlumatların orta göstəricisi cəmi 59,2 faizdir".

Əkrəm Həsənov açıqlanmalı olan məlumatları Standartların müvafiq bəndlərinə uyğun olaraq 5 qrupa bölüb:

“Bank və onun fəaliyyəti barədə ümumi məlumat (Standartların 14.6-cı bəndi) - maksimal bal: 10 (ən çox açıqlanmalı olan məlumat bu qrupa daxildir). Açıqlanan məlumatların orta göstəricisi 48,6 faizdir. Əsasən aşağıdakı məlumatlar açıqlanmır: idarəetmə orqanları və daxili komitələr, mükafatlandırma siyasətinin əsas prinsipləri, əlaqədar şəxslərlə bağlanmış əqdlərin ümumi məbləği və bu məbləğin bankın məcmu kapitalına olan nisbəti və divident siyasəti.

İllik maliyyə hesabatları (Standartların 14.1-ci bəndi) - maksimal bal: 3 (yalnız son 3 il üzrə bir sənəddən ibarət olan məlumatdır). Açıqlamanın orta göstəricisi 91 faizdir.Beləliklə, ən şəffaf qrup budur. Bu da başa düşüləndir: illik maliyyə hesabatı nəinki Standartlara, həmçinin bir sıra qanuna görə də hər bir halda mövcud olmalı və müvafiq dövlət qurumlarına da təqdim olunmalıdır.

Rüblük maliyyə hesabatları (Standartların 14.2-ci bəndi) - maksimal bal: 5. Açıqlamanın orta göstəricisi 82,6 faizdir. Sözügedən hesabatlar hər bir halda Palataya da təqdim olunmalı olduğu üçün burada da şəffaflığın yüksək olması gözləniləndir.

Kapitalın strukturu və adekvatlığı barədə məlumat (Standartların 14.7-ci bəndi) - maksimal bal: 5. Açıqlamanın orta göstəricisi 82,6 faizdir. Sözügedən məlumat rüblük hesabatın tərkib hissəsi olduğu üçün əvvəlki qrupla uyğunluq müşahidə olunur.Bununla belə, bir sıra bank leverec əmsallarını açıqlamır.

Risklərin idarə edilməsi barədə məlumat (Standartların 14.8-ci bəndi) - maksimal bal: 10 (birinci qrupdan sonra ən çox açıqlanmalı olan məlumat bu qrupa daxildir). Açıqlanan məlumatların orta göstəricisi 19,6 faizdir. Beləliklə, ən qeyri-şəffaf qrup budur.

Halbuki, investor və müştəriləri ilk növbədə məhz risklərin idarə edilməsi maraqlandırır.Bankların mütləq əksəriyyəti bu qrup üzrə yalnız ümumi sözlərlə kifayətlənərək konkret məlumatları açıqlamır”.

Əkrəm Həsənov “Cümhuriyət” qəzetinin sözügedən məsələlərlə bağlı suallarını cavablandırıb.

- Əkrəm müəllim, bank sistemində şəffaflığı təmin etmək üçün nəzarət mexanizmi necə olmalıdır?

- Ümumiyyətlə, tanınmış banklar nəinki qanunvericiliklə tələb olunan, hətta özləri barəsində daha artıq məlumatları açıqlayırlar. Banklar bu yolla müştərilərin etibarını qazanmış olurlar.Bir növ banklar bir-biri ilə etimad uğrunda rəqabət aparırlar.Azərbaycanda isə banklar heç qanunla tələb olunanları dərc etmir.Birinci, ona görə ki, müştəriləri daha çox Azərbaycan əhalisidir və onlar belə şeylərə fikir vermirlər. Amma mən də çalışıram ki, hamı bu cür qeyri-şəffaflığa fikir versin. Ən əsası da banklar ona arxayındır ki, bu sahədə dövlət nəzarəti yoxdur.Əvvəllər banklara nəzarət səlahiyyəti Mərkəzi Bankda idi, indi bu funksiya Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasındadır (MBNP).Eyni zamanda ictimai nəzarət də olmalıdır.Faktiki olaraq bu gün ictimai nəzarət funksiyasını öz üzərimə götürdüm və MBNP-nın gündəlik görməli işi etdim.Təbii ki, bankların bütün internet saytlarını araşdırmaq üçün bir neçə günümü sərf edim.Hələ onu da deyim ki, bankların saytında dərc olunan məlumatların mahiyyətinə çox girməyə vaxtım olmayıb.Sadəcə, məlumatların olub-olmamasını araşdırmışam.MBNP-nın işi gündəlik bankların internet saytlarına baxmaqdır.Çünki orada əksər məlumatlar saytda 6 aydan bir yenilənməlidir. Araşdırma zamanı bəzi bankların saytında müəyyən məlumatların yerləşdirilməsindən 1 il vaxtın keçdiyi də məlum oldu. Təbii ki, bu məlumatları nəzərə almadım.Çünki həmin məlumatlar bankın ən yaxşı günündə yazılıb, pis vəziyyətdə isə faktı yeniləmək istəmirlər.Əgər Palata gündəlik nəzarət edə bilmirsə, heç olmasa aylıq etsin.Əslində bu qeyri-şəffaflıq banklardan da əvvəl Palatanın fəaliyyətinin qeyri-qənaətbəxş olması deməkdir.Banklar xeyli əməliyyatlar həyata keçirirlər ki, Palata onlara da nəzarət etməlidir.MBNP-sı ictimaiyyətin üzərində nəzarət edə biləcəyi sahələrə nəzarət etmirsə, təsəvvür edin, ictimaiyyətin görmədiyi məqamlara necə nəzarət edir?Açıq-aşkardır ki, bu sahədə dövlət nəzarəti yoxdur və bu da bank sisteminin əsas problemlərindəndir.

- Araşdırmanızdan da göründüyü kimi, təxminən 25 bank açıqlamalı olduğu məlumatları tam açıqlamır. Göründüyü kimi, banklara dövlət orqanları tərəfindən nəzarət yoxdur. Ümumiyyətlə, bankların açıqlamalı olduğu halda məlumatlarını tam açıqlamamasına görə məsuliyyət varmı və bu cavabdehlik bankın, yoxsa MBNP-nın üzərinə düşür?

- Əslində, bu gün heç bir bank tam məlumatları açıqlamır.Əslində, araşdırmamın mahiyyətində göstərmişəm ki, bu bankların hamısı pisdir, amma pislərin içərisində 5-6 bank qismən məlumatı yerləşdirir.Bu, qiymətləndirilməlidir.Banklar Haqında Qanuna əsasən, MBNP təhdid tədbiri və yaxud da sanksiya tətbiq edə bilər. Yəni, bankı cərimələyə, maliyyə qurumunun rəhbər şəxslərini vəzifədən kənarlaşdıra, banka müəyyən əməliyyatları həyata keçirməyə qadağa qoya bilər və.s. Əgər Palata bu cəza tədbirlərini tətbiq etməyə başlasa, gərək 30 bankın hamısına icra etsin.Burada bir nömrəli günahkar MBNP-dır.Əgər Palata vaxtında bir neçə bankı cəzalandırsaydı, digər banklara da dərs olardı.

Onu da qeyd edim ki, araşdırmanı ictimailəşdirdikdən sonra banklardan mənə məlumatlar gəlməyə başladı.Artıq bank rəhbərləri məlumatları toplayır, işçilərinə tapşırıqlar verirlər.Demək olar ki, müəyyən hərəkətə keçiblər.Amma bu araşdırmanı mən yox, MBNP etməli idi.Vəziyyətdən çıxış yolu kimi, banklara 1 ay vaxt vermək olar.Ehtimal edirəm ki, əksər banklar qayda-qanuna riayət edəcək.Etməyənlərə qarşı Palata sanksiya tətbiq etməlidir.Amma yaranmış vəziyyətə görə, Palatanın özü cəzalandırılmalıdır.Çünki onun fəaliyyətinin heç bir effekti yoxdur.

- Banklar bu qaydalara tam əməl etmədiyi üçün nə qazanıb, nə itirir?

- Birinci, banklar öz resurslarını qoruyurlar. Bankların özləri haqda dəqiq məlumatları açıqlamaq üçün kiminsə daim nəzarəti olmalıdır və o şəxsə də daim maaş verilməlidir. Banklar burada qənaət etdiyini düşünürlər.İkinci, banklar öz fəaliyyətlərini müxtəlif tərəflərini müştərilərdən, eləcə də investorlardan gizlədirlər.Ola bilər ki, işlərinin keyfiyyəti pisdir, ancaq nəticəni açıqlamaq istəmirlər.Ört-basdır etmək yolu ilə müştəri çevrəsini əllərində saxlamağa çalışırlar.

İndiyə qədər banklar bu məlumatları açıqlamadığına görə, heç nə itirmirdi. Amma bu məsələni ictimailəşdirdikdən sonra bununla tanış olan müştərilər biləcək ki, bank özü haqqında məlumatı gizlədir, deməli, bankın vəziyyəti yaxşı deyil. Amma özü haqqında nisbətən məlumata açıqlayan bank qismən yaxşıdır.Özü haqqında məlumatı dərc edən banklar qazanclı çıxacaqlar.Yəni, müştərilər onlara daha çox etimad göstərəcək.