Tofiq Abbasov:
“Bu yaddan çıxası bir şey deyil”

1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Sovet ordusu Azərbaycan xalqına qarşı qətliam həyata keçirdi. Bu qanlı tarixdən artıq 23 il ötür. 1990-cı ilin 20 yanvarında keçmiş sovet hərb maşınının Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi qətllər insanlığa qarşı törədilmiş ən ağır cinayətlərdən biri kimi bəşər tarixinə düşüb. Həmin illərdə Azərbaycan başında dayanan Əbdürrəhman bəy Vəzirov nüfuzunu çoxdan itirmişdi. SSRİ-nin o zamanki rəhbəri isə Vəzirovu vəzidən kənarlaşdırmaq addımını deyil, qan tökmək variantına əl atdı.
O vaxtki, Qərb dövlətləri liderləri Marqaret Tetçer və Corc Buş (ata) qanlı hadisələrdən sonra Mixail Qorbaçova təbrik mesajları göndərməsi isə bir çox mətləblərdən xəbər verir. Bəs görəsən o vaxtki, SSRİ rəhbəri Mixail Qorbaçovun Azərbaycana qoşun yeritməkdən başqa bir yolu yox idimi? Politoloqlar bu sualın cavabını açıqlamalarında verdilər.
Fikrət Sadıqov: “O vaxtki, Azərbaycan rəhbəri Əbdürrəhman Vəzirov ermənilərin Qarabağa təcavüz etməsi və bunun nəticəsində qaçqınların paytaxta axın etməsi fonunda ölkədə yaranmış problemli vəziyyətin həllində aciz idi. SSRİ rəhbərliyi isə öz növbəsində faktiki olaraq erməni separatçılarına dəstək verməkdə idi. Xalq isə buna təbii olaraq etiraz edirdi. Sözsüz ki, 20 yanvar faciəsinin törədilməsinin qarşısı alına bilərdi. Bunun üçün ilk növbədə Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimə qarşı vaxtında tədbirlər görülməli idi. Bir sıra qüvvələr isə hesab edirdilərki, Dağlıq Qarabağ amili SSRİ-ni dağıtmaq üçün bir fürsətdir. Azərbaycanın o zamanki rəhbərliyinin səhvi ondan ibarət idi, müxalifətlə iqtidar bir mövqedən çıxış edə bilmədi. İrəvanda isə bunun əksi oldu. Bakıdakı yerli hakimiyyət ölkədə baş verən siyasi hərc-mərcliyin qarşısını ala bilmirdi. Sonda M. Qorbaçov bu siyasi hərc-mərcliyi bəhanə edərək Azərbaycana qoşun yeritdi. Bu hərbi müdaxilə isə faktiki olaraq dinc əhaliyə qarşı yönəlmişdi”.
Tofiq Abbasov: “O vaxtki SSRİ rəhbərliyi artıq yerlərdə şəraitə hakim kəsilə bilmirdi. Ermənilər Dağlıq Qarabağı zorla Ermənistanın tərkibinə birləşdirməyə başlamışdılar. Mərkəz isə bu məsələdə riyakarlıq göstərirdi. Azərbaycanda isə 1990-cı ilin 20 yanvarı ərəfəsində Kremlə inanmırdılar. SSRİ-də ideoloji böhran yaşanmaqda idi. Digər tərəfdən iqtisadi böhran da pik həddinə çatmışdı. M. Qorbaçov o dövrdə oyunbazlığa qol qoymaqla özünü ilk növbədə nüfuzdan saldı. Zaman-zaman Qorbaçovu tənqid edən Böyük Brtaniya baş naziri Marqaret Tetçer və ABŞ prezidenti Corc Buş ona Bakı hadisələrinə görə, gözaydınlığı vermişdilər. Bu yaddan çıxası bir şey deyil. Ümumilikdə isə mən hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqı 20 yanvarda qələbə çaldı. Baxmayaraq ki, Bakıda erməni təxribatı nəticəsində 20 yanvar ərəfəsində Qorbaçovun sanksiyası ilə terror törətmək üçün geniş meydan açılmışdı. Qorbaçov da bu meydandan istifadə etdi”.
Rasim Ağayev : “1990-cı il 20 yanvar hadisələrinin üstündən 23 il keçdikdən sonra yavaş-yavaş aydın olur ki, burada söhbət nə Qarabağdan, nə Ermənistandan gedirdi. Bu hadisələr SSRİ-ni dövlət kimi dağıtmaq planının tərkib hissəsi idi. Şübhəsiz ki, SSRİ rəhbərliyi vəziyyətin bu həddə çatdırmaya bilərdi. İlk növbədə erməni separatçılarına layiqli cavab verilməli idi. 1990-cı ilin 20 yanvar ərəfəsində isə bu addım artıq gecikmişdi. İndi biz İran və Suriya timsalında biz görürük ki, dövlət separatçı qüvvələrə qarşı mübarizə apara bilir. SSRİ rəhbərliyi isə o zaman erməni separatçılarını yerində oturtmadı. Yerli hökumət isə 1990-cı ildə faktiki olaraq nüfuzunu itirmişdi. 17-18 yanvar 1990-cı ildə ölkə faktiki idarə edilmirdi. Xalqı barrikadalara çağıranlar isə özləri 20 yanvar gecəsi barrikadalarda görünmədilər. Ümumiyyətlə 1990-cı il 20 yanvar hadisələri çoxlu təxribatlarla müşayiət olunurdu. Bakının küçələrindən tutmuş Kremlin divarları bu təxribata şahiddir. Sonda bu təxribatlar nəticsində yüzlərlə dinc sakinin qanı töküldü. 20 yanvar faciəsinin isə müasir Azərbaycanın siyasti və xalqın psixologiyasına böyük təsiri oldu”.
Şəhla