Azərbaycanın səhiyyə sistemindəki problemlər günü-gündən artır. Ölkə vətəndaşlarının hətta asan müalicə olunan xəstəliklər səbəbindən xarici ölkələrə üz tutmaları da buna sübutdur. Gün ərzində Azərbaycandan Biləsuvar sərhəd keçid məntəqəsi vasitəsi ilə Ərdəbil əyalətinə orta hesabla üç min azərbaycanlı gəlir. Ərdəbil əyalətinə olan səfərlərin əksəriyyəti müalicə üçündür.

Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycanda xəstə olan hər üç vətəndaşdan biri müalicə üçün İrana üz tutur. Belə olan təqdirdə ortaya maraqlı sual çıxır: İnsanlar nəyə görə analoqu olmayan iqtisadi inkişaf dövrünü yaşayan Azərbaycanda yox, qonşu İrana müalicəyə gedir?

Məlumat üçün bildirək ki, 2013-cü ildə Azərbaycan səhiyyəsinə azı 670 milyon manat dövlət vəsaiti ayrılıb. Bu isə o deməkdir ki, son 10 ildən səhiyyə xərcləri 10 dəfə artsa da, bu artımın qarşısında hər hansı inkişaf yoxdur. Son illər paytaxt Bakı da daxil olmaqla, 12 bölgədə diaqnostika mərkəzləri tikilib. Dövlət Neft Şirkətinin maliyyəsi ilə Naxçıvan, Lənkəran, Cəlilabad, Şirvan, Xızı, Gəncə, Bərdə, Quba, Zaqatala, Qəbələ və Şamaxıda Müalicə Diaqnostika mərkəzləri inşa olunub. Bu mərkəzlər demək olar ki, eyni layihəyə əsaslanır. Hər bir mərkəzdə inzibati, qəbul, hemodializ, konsultativ poliklinika, cərrahiyyə profilli 20 çarpayılıq stasionar, anesteziologiya və reanimasiya şöbələri fəaliyyət göstərir.

Pul var, normal mütəxəssis yox...

Bundan əlavə, köməkçi müalicə-diaqnostika bölməsinə Funksional Diaqnostika (ultrasəs müayinəsi (USM), elektrokardioqrafiya (EKQ) və exokardioqrafiya (Exo KQ) daxil edilib. Diaqnostika mərkəzlərində şüa diaqnostikası-rentgen müayinəsi, kompüter tomoqrafiyası, maqnit rezonans tomoqrafiya-MRT, fizioterapiya-masaj, elektriklə və işıqla müalicə, laboratoriya şöbələri-biokimyəvi, hematoloji, immunoloji-seroloji və mikrobioloji də var. ARDЌŞ bu mərkəzlərin tikintisinə 100 milyon manatdan çox vəsait

xərcləyib. Belə ki, Cəlilabadda tikilən Diaqnostika Mərkəzinə 9 milyon, Bərdədəkinə 11 milyon, Gəncədəkinə 13 milyon manat sərf edilib. Amma tikintisinə on milyonlarla manat sərf edilən diaqnostika mərkəzlərinə xəstə axını gözlənilən sə-viyyədə olmayıb, xəstə insanlar müalicə üçün başqa ölkələrə getməkdə davam edirlər. Bunun əsas səbəblərindən biri isə müasir aparatlarla işləyəcək mütəxəssislərin olmamasıdır.

Azərbaycanın Səhiyyə Nazirliyi isə ölkədə bu sahədə yüksək nailiyyətlərin əldə olunduğunu iddia edir. Nazirlikdən verilən məlumata görə, təkcə 2013-cü ildə Azərbaycanda 81 tibb müəssisəsində təmir-tikinti işləri aparılıb. Onların 56-sı artıq istifadəyə verilib. Bundan əlavə, yeni ilin ilk günlərində möhtəşəm çoxprofilli klinikanın - ən müasir səviyyədə inşa və təchiz edilmiş Bakı Sağlamlıq Mərkəzinin də dövlət başçısının iştirakı ilə açılışı olub.

Bir sözlə, bütün sahələrdə olduğu kimi, ölkə səhiyyəsinin də problemləri kifayət qədərdir. İlk növbədə qanunvericilik səviyyəsində müvafiq problemlər mövcuddur. Tibbi fəaliyyətin tənzimlənməsi sahəsində mövcud qanunverici baza isə müasir tələblərə cavab vermir: "Tibbi sığortanın tətbiqindəki lənglik, pullu və pulsuz səhiyyə arasında sərhədin nisbiliyi, səhiyyə kontingentinin əmək haqlarının gülünc səviyyədə aşağı olması, korrupsiya və rüşvət, proteksiya halları səhiyyə sahəsində problemləri artırır.

Etiraf etmək lazımdır ki, bir sıra müsbət xarakterli təşəbbüslər də olub. Lakin ümumi problemlər ucbatından, hətta külli miqdarda yatırımlar belə, effektiv olmur. Təəssüf ki, məmur ordusunda müvəqqətilik sindromu var. Elə bil vəzifəyə hamı bir fürsət kimi yanaşır. Ona görə də əsaslı deyil, taktiki qərarlar qəbul edilir. Fikrimcə, ayrı götürülmüş bir sahədə inqilab yaratmaq çətindir. Çünki səhiyyənin inkişafı üçün digər sahələrdən dəstək olmalıdır.

Səhiyyənin inkişafı ilk növbədə təyin olunan kadrlardan asılıdır. Proteksiya aradan qaldırılmalı, kadrlar, region, qohumluq, şəxsi əlaqə prinsipi ilə deyil, bacarıq və kompetensiya meyarı ilə təyin olunmalıdır. Tibb

təşkilatçıları nazirlik dəstəyinə və bütövlükdə hökumətin tam dəstəyinə malik olduqdan sonra planlı inkişafa aparan fəaliyyət göstərməlidirlər.

Pasientlərin xaricə axını yalnız cənuba doğru deyil. İmkanı zəif olanlar özlərini İran həkimlərinə təslim etsələr də, İsrail, Türkiyə, ABŞ, Avropa səhiyyəsinə müraciət edənlər də çoxdur. İrana müraciət əsasən qiymətlərin bizim qiymətlərdən xeyli aşağı olması, orada farmasiyanın, yəni dərman sferasının nəzarətdə olması, keyfiyyətli dərman təminatı səbəbindəndir. Etiraf etmək lazımdır ki, qapalı şəraitdə inkişaf etməsinə baxmayaraq, İran səhiyyəsi bir sıra sahələr üzrə inkişafa nail ola bilib.

O ki qaldı imkanı olan təbəqəyə, onlar daha yüksək tibbi xidmət üçün adıçəkilən digər dövlətlərə üz tuturlar. Bu isə ölkədən xeyli vəsait axınına səbəb olur. İrana il ərzində tibbi yardım üçün gedənlərin sayı barədə müxtəlif rəqəmlər səsləndirilir. Əgər bu rəqəm ortalama 500 mindirsə və hər pasient müşayiət edənlərlə birlikdə ən aşağı dəyərləndirmə ilə 1000 ABŞ dolları xərcləyirsə, bu, il ərzində dövriyəmizdən 0,5 mlrd. vəsaitin çıxması deməkdir. Bu rəqəmin üzərinə digər ölkələrdə tibbi ehtiyaclar - dərman preparatları və avadanlıqları üçün xərclənən vəsaitlərə gəldikdə isə, hər il iqtisadi maraqlarımıza dəyən maddi zərərin həcmini görərik. 1990-cı illərin ortalarında Azərbaycanın dövlət büdcəsinin 200-300 milyon olduğunu yada salsaq, səhiyyənin bugünkü faciəsinin miqyası aşkar görünər. Lakin təkrarən onu etiraf edirəm ki, ayrıca götürülmüş bir sahədə inqilab etmək mümkün deyil.

Mövcud vəziyyəti dəyişmək üçün hökumətin idarəçilik fəlsəfəsi dəyişməlidir. Hökumətdə kadrla bağlı ciddi problemlər var. Ölkənin hökumət başçısının yaşı 9-cu onilliyə qapı döyür. Müavinləri də ondan geri qalmır. Belə hökumətlə yalnız neft və qaz pullarının "yuyulmasını" uğurla həyata keçirmək olar.

Diqqət yetirin, Nazirlər Kabinetində qərar verilir ki, büdcə təşkilatlarında (əsasən tibb və təhsil sahələrində) 65 yaşından yuxarı şəxslər işləyə bilməzlər. Hökumət hesab edir ki, bu yaşdan sonra insanlar bioloji və fizioloji olaraq iş qabiliyyətli olmurlar. Lakin auditoriya və ya xəstəyə xidmət göstərməyə çətinliyi olan bu kontingentdən bəzilərinin, nədənsə 9,5

milyonluq əhalinin makro problemlərini həll etməyə fenomenal imkanları qorunur. Nədənsə ölkə əhalisinin əksər hissəsinə tətbiq olunan bu məhdudiyyət bu ideyanın müəlliflərinə tətbiq olunmur. İkili standartlardan əziyyət çəkən YAP-çılar nədənsə bu ədalətsizlikdən danışmırlar. Ukraynada dəyişikliklərdən danışan qonşumuz Gürcüstanı çevikliyi və Borjomisi ilə Avropa İttifaqının astanasına daşımış Saakaşvili bu yaxınlarda müsahibəsində ukraynalı həmfikirlərinə verdiyi tövsiyədə idarəçiliyə 30 yaşlıları cəlb etməyi tövsiyyə edib.

Köhnə Azərbaycan səhiyyəsi...

Azərbaycan vətəndaşlarının müalicə üçün başqa ölkələrə getməsi təkcə yerli səhiyyə ocaqlarına etimadsızlıqla bağlı deyil. Yəni, dünyanın hər yerində xaricə müalicəyə getmək praktikası var. Amma Azərbaycanda müalicəyə gedənlərin sayı həddindən artıq çoxdur. Hər halda, bununla bağlı ciddi düşünmək lazımdır. Hesab edirəm ki, burada bir neçə faktorlar mövcuddur. Burada peşəkarlıqla bağlı olaraq, etimadsızlıq məsələsi də var. Bir az millətin özündə də xarici mütəxəssisləri özümüzünkülərdən üstün tutmaq məsələsi də var. Bir də müalicənin İranda daha ucuz başa gəlməsi faktoru da mövcuddur. Yəni, sadaladığım üç faktor bu miqrasiyada böyük rol oynayır.

Azərbaycandakı mütəxəssislərin böyük qismi sovet dövrünün mütəxəssisləridir. Təbii ki, onlar arasında da peşəkarlar çoxdur. Amma sovet səhiyyə sistemi ilə Qərb səhiyyəsi arasında xeyli fərq var. Qərb səhiyyəsi daha avantajlı, daha inkişaf etmiş, daha üstün səhiyyədir. Hesab edirəm ki, biz tədricən Qərb səhiyyəsinin standartlarını mənimsəməliyik. Bununla bağlı, müəyyən işlər görülür. Xaricdə uzmanlar, xüsusi sahələr üzrə mütəxəssislər hazırlanır, amma bunlar yetərli deyil. Onlar regionlara da paylanmalıdırlar, bütün Azərbaycan üzrə təyin olunmalıdırlar ki, bizim səhiyyəmiz Qərb standartlarına uyğunlaşa bilsin. Yəni, kadr potensialı olduqca vacibdir. Ambulator sistemə keçmək, xəstənin stasionarda çox yatışını azaltmaq və s. məqamlar Qərb standartlarının əsas istiqamətləridir ki, biz də tədricən ona keçməliyik.

Samir