Bank qanunvericiliyi nöqsanlar və üstünlüklər

Azərbaycanda Bank qanunvericiliyinin praktik olraq yerine yetirilməsi vəziyyəti hansı durumda olması mənzərəsi ölkədə baş verən 21 fevral manatın devalvasiyasından sonra ortaya çıxdı. Manatın devolvasiyasıdan sonra banklarda eləcədə banklardan kredit götürən müştərilərdə çox böyük çaşqınlıq yarandı. Əslində müşahidələr və təmaslar göstərir ki, çaşqınlıq bu gün də davam etməkdədir. İstər Mərkəzi Bank istərsədə diər banklar Bank Qanunvericiliyində olan anlaşılmamazlıqlar üzündən adi bir məsələni həl edə bilməyib.

Qanunlar mexaniki tərcümə edilib, mütəxəssis rəyi nəzərə alınmır

Bu gün də Azərbaycan cəmiyyətinin gündəmdə ən aktual məsələ xarici valyuta ilə verilən borcların hansı məzənnə ilə geri qaytarılacağı sualına tam cavab tapıla bilməməsidir. Buda onu göstərir ki, Bank Qanunvericiliyi hazırlananda ya hansısa ölkənin qanunlarıdan savadsız tərcümə olunub, yada, Bank Qanunvericiliyi hazırlanarkən mütəxəssis rəyi nəzərə alınmımayıb. Digər amillərdə ola bilər. Səbəb hər nə olursa olsun, Bank Qanunvericiliyindəki bərbad vəziyyət banklardan kredit götürmüş insanları maddi vəziyyətlərinə xeyli ziyan vurdu. Bank Qanunvericiliyinə qəbul olunduğu gündən indiyə qədər qədər dəfələrlə düzəlişlər və əlavələr olunsa da, bank sistemində mövcud mənzərə göstərir ki, qanun mükəlməl deyil.

İslam bankçılıq modeli

Bu qanuna dəyişiklik edilməsi yeni qanun layihəsi hazırlanıb.Bu layihədə qanun 37ci fəslində dəyişiklik edilməsi nəzərdə tutulub.Əslıdə qanunlar normal yazılsa heç onlara tez-tez dəyişiklik edilməsinə lüzum qalmayacaq. Eyni zamanda qanunların qəbul müzakiriyə çıxarılmamışdan qabaq ictimai müzakirəyə buraxılmalı, mütəxəssis rəylərı nəzərə alınmalıdır. Məhz bundan sonra qanun Milli Məclisin gündəliyinə salına və müzakirə edilərək qəbul oluna bilər. Praktika göstərir ki, bizdə çox vaxt qanun qəbul edildikdən sonra ekspertlər qəbul olunan qanunlardakı çatışmamazlıqlar haqqında rəy verməyə başlayırlar. Bunun isə heç bir nəticəsi və təsiri olmur. Sanki yolsalma kimi, əvvəl asfalt örtüyü çəkilir, sonra bir dəfə su çəkmək üçün, bir dəfə isə kanalizasiya boruları çəkmək üçün qazılır. Bu mənada bank siyasətinin, onun praktiki fəaliyyətinin şəffaf, tərəflərin maraqlarına uyğun olması üçün ictimai müzakirələr, ekspert yanaşmaları olduqca vacibdir. Mənfi hallardan biri də odur ki, qanunlar çox vaxt qaydalar səviyyəsinə endirilir.Bank Qanunvericiliyi xüsusi bir sahədir. Ona görədə Bank Qanunvericiliyi qəbul olunarkən, qanuna əlavə və dəyişiklik edilərkən dünya tərcübəsindən istifadə olunmalıdır. Bu gün yenidən velosiped icad etməyə ehtiyac yoxdur. Biz əgər velosiped istehsal etmək istəyiriksə yalnız bizə uyğun olanını seçməliyik. Beynəlxalq qanunlara istinad odiriksə, praktiki baxımdan ən mükəmməllərinə üstünlük verməliyik. Məsələn, Dünya İslam Bankının qanunvericiliyinə istinad edə bilərik.Ümumiyyətlə heç yenidən qanun yazmağa ehtiyac yox idi. Elə Dünya Bank sistemindən daha mükənməl olanını seçib yerli şəraitə uyğunlaşdırmaqla yeni qanunvercilik bazası ortaya qoyula bilər.

Borc müqaviləsi - udan və uduzan tərəflər

Bəzən iddia olunur ki, borc müqavilələrinin hazırlanmasıda banklar öz maraqlarını daha çox qoruyur, vətəndaşın maraqları nəzərə alınmır. Ancaq burada problem təkcə qanunun banklara verdiyi üstünlüklə bağlı deyil. Bankdan borc almaq istəyənlər çox vaxt cari problemlərini həll etmək üçün elə tələsillər ki, heç imzaladıqları müqaviləni oxumur və ya tələsik razılaşırlar.Borc götürənlərin heçdə hamısı qanunvericiliyi bilmir və bu heç onlar üçün maraqlı da deyil.Bu mərhələdə müştərini yalnız borc pula lıb gündəlik problemlərini həll etmək düşündürür. Aydın məsələdir ki, bankların hüquq şöbələri var ki, onların əsas fəaliyyət növü həm də banka xidmət edən müştəriləri marifləndirmək, qanunda nəzərdə tutulan müddüaları bir-bir izah etməkdir. Banklarda borc almaq həmişə insanların problemlərini həll etmir, əksinə çox vaxt problemlərini dərinləşdirib. Qanunda olan boşluqlar həmişə güclü tərəfin xeyrinə olur. Məhz bu səbəbdəndir ki, məhkəmə prosesləri zamanı banklar qalib gəlir. Əvvəla, ona görə ki, insanlar qanunları bilmirlər, ikincisi, müştərilər fərdlərdən ibarətdir. Bank isə pulu, gücü,əlaqələri və resursu olan bir qurumdur.Bank sistemi elə bir sistemdir ki, bunu anlamaq üçün sistemin içində olmalısan. Hətda bank sisteminin incəliklərini bilməyən hüquqşunaslar belə bankların xeyrinə işləyir. Bank eyni zamanda bətəndaşın hökümətə olan inamına təsir edən faktordur. Bunu biz SSRİ Əmanət Banklarının əhaliyə olan borclarının dövlətin qəbul etdiyi qanunlar əsasında Kapital Bank tərəfindən insanlara qaytarılması zamanı gördük. Bu gündə dövlət manatın devolvasiyasıdan sonra cətin duruma düşən vətəndaşını qorumaq üçün müxtəlif işlər gördü. Bu mənada Konstitusiya Məhkəməsinin tez bir zamanda çıxardığı qərarı qeyd etmək olar. Əslində borc müqaviləsində borcun hansı valyuta ilə verilməsi və ya qaytarılması qeyd olunmur. Müqavilədə borcun necə qaytarılacağı,hansı müddətə qaytarılacağı, ıfaizlərin hesablanması, borcların təminatı, borc müqaviləsinə xitam verilməsi, zaminlik ,girov müddüalarıda yer alıb. Bu gün manatın devolvasiyasından sonra yaranan problem xarici valyuta ilə verilən borcun hansı məzənnə ilə qaytarılmasını gündəmə gətirdi.Ancaq problem təkcə bu deyil.

Kreditlər təyinatı üzrə xərclənmir

Ən böyük problemlərdən biridə borcun təyinatı üzrə xərclənməməsidir və borcdan müqavilədə nəzərdə tutulan yox arzularının reallaşdırılmasına yönəldilməsidir. Bunun da bariz nümunəsi kimi Beynəlxalq Bankda baş verən son olayları misal göstərmək olar.Beynəlxalq Bankda baş verən borc qalmaqalı cəmiyyətdə böyük rezonans yaratmaqla,eyni zamanda dövlət büdcəsinədə ziyan vurdu. Beynəlxalq bank ətrafıdakı qalmaqal bu gündə davam edir. Bu olay borc alan banka problem yaşatdı və buda onu göstərdi ki, yenədə bank qanunvericilikdə olan boşluqdan öz məqsədləri ücün istifadə etmək mümkündür. Bu işdə borcalanlardan borcu geri istəyəndə onlar əmlak və digər əşyalarını satışa çıxardılar.Bu da onu subut edir ki, borc təyinatı üzrə xərclənməyib və artıq bu borcların geri qaytarılması mümkün olmayacaq.

Aşağı fazilə götürülüb yüksək faizlə vətəndaşa verilən kreditlər…

Əslində bu gün heç kəsə sir deyil ki, yerli bankların əksəriyyəti xarici banklardan az faizlə aldıqları xarici valyutanı yüksək faizlə vətəndaşlara təklif edirlər. Başqa sözlə, bu zaman milli valyutanın xarici valyutadan asıllığı meydana çıxır. Son devolvasiya prosesi zamanı milli valyutanın dəyərdən düşməsi insanlarda milli valyutaya inamsızlıq yaratdı, bir çox insanlar banklarda saxladığı əmanətlərini dərhal ABŞ dollarına çevirməyə üstünlük verdi. Bu gün artıq insanlar nəğd pullarını evdə xarici valyuta ilə saxlayırlar. Banklarda da əmanətlərini xarici valyuta ilə saxlayırlar. Bank Qanunvericiliyi və onun tətbiqi praktikasına baxıb görürük ki,qanunlar qəbul olunan zaman bütün amillər nəzərə alınmalıdır.Bu həm dövlət büdcəsinin talan olunmasının ,həmdə borc alanların dahada pis duruma düşməsinin qabağını ala bilər.

HƏSƏN ŞIXƏLİYEV

www.gundemxeber.az