Azərbaycan ordusunda əsgərlər niyə ölür?

Son 5 ildə Azərbaycan ordusunda əsgər ölümləri kifayət qədər çoxalıb. Lakin ortada hiddətlənəcək və ya xüsusi heyrətləndirəcək bir fakt yoxdur. Ordu cəmiyyətin bir hissəsidir. Ölüm isə insanların olduğu yerdə, həm də daha çox insanların məskunlaşdığı yerdə olur. Bununla belə Azərbaycan ordusunda döyüş əsnasında qeydə alınan itkiləri nəzərə almasaq, intihar, «dedovşina» və sair arzuolunmaz faktlara əsasən əsgər ölümləri təqdim olunduğu qədər də çox deyil. Amma var və hər gün atır.

Müdafiə Nazirliyinin əsgər ölümlərində günah payı

Adətən əsgər ölümlərinə görə Müdafiə Nazirliyini və onun rəhbərliyini ittiham edirlər. Bu təbii haldır. Lakin bütövlükdə bütün günahın nazirliyin üzərinə yıxmaq da doğru deyil. Bununla belə buraxılmış taktiki nizamnamə və idarəetmə prisiplərinə nəzər salanda görürük ki, orduda əsgər intiharlarının və əsgərin əsgər yoldaşını öldürməsi faktlarının baiskarı elə idarəetmədir.
1-ci səbəbə diqqət edək. Son 5 il öncəyə qədər Azərbaycan ordusuna qeyri-kadr hesab olunan zabitlərin çağırışı baş verirdi. Azərbaycanın ali təhsil ocaqlarında hərbi kafedraların ləğvindən sonra orduya ehtiyatda olan qeyri-kadr zabitlərin çağırışı demək olar ki, dayandı. Sual oluna bilər ki, bunun əsgər ölümlərinə nə dəxli var? İlk növbədə Azərbaycan ordusunda qulluq keçən hər bir vətəndaş bilir ki, «kadravik» kimi tanınan zabitlər daha əzazil olurlar və onlar əsgərlə sadəcə bir robot kimi davranırlar. Bu hal rus ordusundan, daha dəqiqi sovet ordusundan tərcümə edilmiş və tətbiq edilən zabit davranışıdır. «Kadravik»lər xüsusən də yaşlılılar əsgərlə daha amansız davranırlar. Amma ədalət naminə etiraf edək ki, onlar da əsgərlərlə qeyri-nizamnamə ünsiyyəti qurmurlar. Onlar özləri də özlərini robot kimi aparır, amma nizamnaməyə uyğun olaraq şəxsi heyyəti çox incidirlər.
2-ci səbəb - Əsgər faktiki-psixaloji olaraq bir tərəfdən ağır nizamnamə tələbləri ilə əziləndə dərdini bölüşməyə ikinci tərəf, daha yumşaq, ədalətli, mülki savadlı zabit tapa bilmir. Nəticədə psixaloji sarsıntı keçirir və xoşagəlməz hallar baş verir. Əgər biz 1995-2002-ci illər ərzində ordudakı intihar və «dedovşina» faktlarını 2003-2013-cü illə müqayisə etsək ikinci dövrdə daha acınacaqlı halların yaşandığının şahidi olarıq.
Deməli ordunun NATO standartlarına keçidini tezləşdirmək və mülkiləşdirmək lazımdır. Bəzi ekspertlər iddia edirlər ki, ordudakı arzuolunmaz halların qarşısını almaq üçün çağırış yaşını artırmaq, orduya çağırışda yalnız peşəkar bölmələrə müqavilə əsasında dəvətlər etmək lazımdır. Amma bu heç də gərgin psixaloji sitatsiyanın rolunu azaltmır.
Əsgər ölümlərində Müdafiə Nazirliyinin daha bir suçu baş vermiş ölüm faktını ciddi-cəhdlə ört-basdır etməkdir. Bütün hallarda əsgər döyülüb və ya güllələnib öldürülübsə və bu fakt varsa, günahkar zabiti cəzalandırmaq və bunu cəmiyyətə təlqin etmək lazımdır. İnformasiyanın gizlədilməsi və ya bu barədə maksimum danışmamaq taktikasının seçilməsi isə yanlışdır. Bununla əslində ordunun məxfiliyini qorumaq yox, orduya olan inamı zəiflətmək, yersiz şübhələrin yaranmasına rəvac vermək və ən əsası düşmən dəyirmanına su tökmək olmasa da yel verməkdir. Hər halda Müdafiə Nazirliyində də bilirlər ki, hansısa əsgər ölümü faktı varsa, bu briqada komandirinin və ya korpus komandiri olan generalın, heç birbaşa olaraq fərdi müstəvidə nazir Səfər Əbiyevin günahı deyil. O zaman niyə günahkarı cəzalandırıb şəffaf informasiya siyasəti həyata keçirməklə, sadalanan neqativlikləri önləmirlər? Bu suala cavab tapmaq çox çətindir.
3-cü səbəb - Digər bir tərəfdən zaman-zaman orduda şəhid olan və doğulduğu ailəyə gətirilən əsgərin tabutunu açmırdılar. Hətta İslam etiqadında şəhidin tabutda dəfn edilməsinə icazə verən müstəsna məqam da var. Amma bü gün açılmayan tabutlarla yanaşı, açılan tabutların hamısında əsgərin rəsmən verilən arayışdan fərqli olaraq digər səbəbdən dünyasını dəyişməsi şübhələri ortaya çıxır. Niyə açılmayanlar yox, açılan tabutlardan şübhələr çıxır? Və kim bunlara «tabutu açın» deyir? Bu da medianın deyil, hər halda Müdafiə Nazirliyinin məsuliyyətinə daxil olan məqamdır.
Son illərə qədər Azərbaycan ordusunda hər kəsin tanıdığı «Zam politlik» deyilən pots var idi. NATO standartlarına keçidlə əlaqədar bu postlar ləğv edildi. Əsgərlər birmənalı olaraq daha yumşaq və daha ədalətli olan «zampolitləri» görə bilmədirlər. Nəticə etibarilə də orduda əsgərin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ürəyini açıb danışa biləcəyi zabit qapısı qalmadı.

Siyasi oyunlar və ordunun hədəfə alınması

Əsgər ölümləri faktına əsasən daha çox sosial şəbəkələrdə hay-küy salanlar kimlərdir? Adətən onlar saxta profillərlə işləyirlər. Azərbaycan ordusunun NATO-ya uyğunlaşdırılmasına qarşı çıxanlar hər halda Qərb və ABŞ və ya Türkiyədən siyasi dəstək almırlar. Hər halda onlar adları sadalamadığımız dövlətlərdir. Bununla belə ordu haqqında siyasi aksiya keçirmək və həm də prezident seçkiləri dövründə çox mühim məqamlardan xəbər verir. Deməli bu torbadakı pişikləri boğmaq lazımdır. Amma həm də əsgər ölümlərini azaltmaqla, işləməklə. Daha çox sevgiyə ehtiyacı olan ordumuz haqqında açıq danışmaqla. Buna görə ekspertləri aşağılamaq, buna görə medianı ağır şəkildə cərimələtməklə vətənpərvərlik ruhunu yüksəltmək cəhdləri yersizdir.
Azərbaycan ordusu bütün göstəriciləri ilə düşmən Ermənistan ordusundan 10 dəfə güclüdür. MDB məkanında sürətlə modernləşən, güclənən ordulardan biridir. Amma tək texnika, geyim, qida ilə irəliləmək deyil, ən azı şəxsi heyyətin ünsiyyətində, psixaloji durumunda da çox qabağa getmək lazımdır.

Elçin Əmirov