Beynəlxalq qanunlar əsasında imzalanmış dövlətlərarası sazişdən bəhrələnərək, milyonlarla vəsaitin mənimsənilir

gundemxeber.az Araz çayı üzərində İranla Ermənistan müştərək Mehri Su Elektrik Satnsiyasının tikintisinə başlayıblar. Təməli noyabrın 8-də qoyulan stansiya 5 ildən sonra istismara verilməlidir. Stansiya İranın «Tavan Ab Araz» şirkətinin sərmayəsi ilə tikilir. razılaşmaya görə bu stansiyanın istehsal etdiyi elektrik enerjisi ilk 15 ildə İrana ötürüləcək. Bu müddət başa çatandan sonra isə SES təmənnasız olaraq Ermənistana veriləcək. Stansiyanın ildə 793 milyon kilovatt saat elektrik istehsal etməsi planlaşdırılır.
Təməlqoyam mərasiminə Ermənistan prezidenti Serzh Sarkisian (Serj Sarkisyan) da qatılıb. İran prezidenti Mahmud Ahmadinejad-ın (Əhmədinejad) da mərasimdə iştirakı nəzərdə tutulsa da Tehranı energetika naziri Majid Namchu (Məcid Namcu) təmsil edib. Mərasimdən sonra Ermənistan prezidenti iranlı nazirin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşüb. Sarkisian Mehri stansiyasının Ermənistanla İran arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına təkan verəcəyini bildirib. Ermənistan və İran arasındakı enerji əməkdaşlığı ilə bağlı apardığımız araşdırmalar məsələnin yalnız bu rəsmi məlumatla kifayətlənmədiyini göstərir.
Azərbaycan respublikasının erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunmuş ərazisində baş verən qanunsuzluqlar ən yüksək səviyyədə, hətta Avropa Şurasının Parlament Assambleyasında da səsləndirilib. Daha çox erməni tərəfinin adına çıxılan bu qanunsuzluqların bir çoxu nə qədər qəribə olsa da, Azərbaycan hökumətində təmsil olunan şəxslərin adı ilə bağlıdır. Tam nəzarətsiz zona olan bu ərazilərdə bəzi oliqarxlarımızın öz qoyun sürülərini bəsləməsi, Dağlıq Qarabağ və Ermənistanla ticari-iqtisadi əlaqələrin qurulması barədə məlumatlar mətbuatda yer alıb və bugünə qədər də təkzib edilməyib.
Amma bu dəfə əlimizdə olan fakt hansısa azərbaycanlı məmurun gizli biznesinə və ya narkoticarətinə aid deyil. Söhbət beynəlxalq qanunlar əsasında imzalanmış dövlətlərarası sazişdən bəhrələnərək, milyonlarla vəsaitin mənimsənilməsindən gedir.
Məlum olduğu kimi, bir müddət öncə İranın Ermənistanla birgə Azərbaycanın işğal altındakı Cəbrayıl rayonu ərazisində, Araz çayı üzərində Su Elektrik Stansiyası tikməsi haqda xəbərlər yayılmışdı. Sonradan məsələlərə aydınlıq gətirildi və məlum oldu ki, deyilən ərazidə həqiqətən SES tikilir, amma bu tikinti Azərbaycan və İran hökumətləri arasında qarşılıqlı razılaşma əsasında aparılır. Belə ki, ikitərəfli sazişlərə və beynəlxalq sənədlərə əsasən sərhəd çaylarının hidroresurslarından istifadə, sərhəd çayları üzərində elektrik stansiyalarının tikintisi dövlətlər arasında razılaşmalara və maraqlara uyğun həyata keçirilməlidir. Bu səbəbdən də ötən əsrin 60-cı illərində İran və Azərbaycan energetiklərinin birgə səyi nəticəsində Araz çayı üzərində 1350 milyon kubmetr tutumlu su anbarının və hər iki tərəfdə qoyulmuş, gücü 22 meqavat olan su elektrik stansiyasının (SES) tikilməsi ilə iki qonşu dövlətin energetika sahəsində əməkdaşlığının əsası qoyulmuşdur. Azərbaycan və İran prezidentlərinin imzaladıqları müvafiq sənəddə də 2x100 meqavat gücündə «Xudafərin» və 2x40 meqavat gücündə «Qız qalası» SES-lərin tikintisi nəzərdə tutulmuşdur.
İşğal olunmuş ərazilərimizə yaxın kəndlərin sakinlərinin və İran ərazisində-Güney Azərbaycanda yaşayan soydaşlarımızın verdiyi məlumata görə hər iki obyektin tikinti işləri artıq aparılır. Maraqlı burasındadır ki, aparılan tikintilərdə Azərbaycan tərəfinin nümayəndələrinin-mütəxəssislərin də iştirak etdiyi bildirilir. Belə ki, məlumatlara görə, İran İnqilab Mühafizləri Korpusunun bölmələri Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olan Azərbaycan ərazilərinə doğru bir neçə kilometr irəliləyib; erməni hərbi birləşmələri işğal olunmuş Füzuli rayonunun İranla həmsərhəd hissəsindən bir neçə kilometr geri çəkilib. Yəni Ermənistan silahlı qüvvələri öz yerini İranın İnqilab Mühafizləri Korpusuna verib və bununla da azərbaycanlı energetiklərin ərazidə işləməsi üçün təhlükəsizliyi təmin edilmiş olub. Amma baş verən qanunsuzluqlar və gizli əməllər bununla yekunlaşmır.
Məsələ burasındadır ki, Zəngilan, Qubadlı və Cəbrayıl rayonlarının ərazisinin bir hissəsindən əhalinin köçürülərək, Xudafərin körpüsündən bir az yuxarı, yəni 300-500 metr Zəngilan rayonu istiqamətində yerləşdiriləcəyi və burada SES tikiləcəyi haqqında hələ Sovetlər vaxtı söz-söhbət gedirdi. Bu layihənin baş tutması zamanı əhalinin köçürülməsi zəruri idi. Hər iki SES faktik olaraq bir neçə kəndin su altında qalmasına gətirib çıxaracaqdı. İndi Arazın quzeyində, nəzərdə tutulan kəndlərdə heç kəs yaşamadığından əhalinin köçürülməsi ilə bağlı da bir problem yoxdur. Amma Arazın o tayında, Cənubi Azərbaycan tərəfdə Sarcalı, Şuceyri, Mahruzlu, Cananlu, Cəfərabad yaşayış məntəqələri bütövlüklə, Babaylu, Dirili, Tuəli, Kürəzə, Aşağı Tatar, Yuxarı Tatar yaşayış məntəqələri isə bu layihənin gerçəkləşdirilməsi ilə əlaqədar qismən köçürülüb. Bunun üçün İran dövləti köçürdüyü insanlara kompensasiya da ödəyib. Kompensasiya Azərbaycan-İran arasındakı dövlətlərarası sazişə əsasən həyətyanı sahə üçün 1 kv.m-ə 35 dollar, tikinti sahəsinə görə 1 kv.m-ə 85 dollar, əkin sahəsinə görə 1 kv.m-ə 365 dollar ödənilib. Bundan başqa, köçürülməyə görə dəymiş mənəvi ziyan üçün hər ailəyə 30-50 min dollar civarında təzminat da verilir. O yaşayış məntəqələrindəki qəbirstanlıqların köçürülməsi isə dövlət orqanlarının öhdəsinə düşüb. Azərbaycan hakimiyyəti isə öz ərazilərində aparılan işlərlə bağlı hər hansı təzminat və kompensasiya ödəmək fikrində deyil. Halbu ki, tikinti işləri aparıldığından, məlum kəndlərin su altında qalacağı mütləqdir. Həmçinin vətəndaşların o ərazidə yaşamamasına baxmayaraq imzalanmış sazişə əsasən Azərbaycan tərəfi də öz üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirərək, lazımi təzminatı ödəməlidir. Nəzərə alsaq ki, söhbət yüz hektarlarla ərazidən gedir, onda mənimsənən vəsaitin də miqyasını təsəvvür etmək olar.
Samir