Əlibaba Məmmədov: “Mən mahnı bəstələmişəm e, ləhlilülü yox...; indi məndən kasıb xanəndə yoxdur...”

Xalq artisti, ustad xanəndə Əlibaba Məmmədova ondan müsahibə almaq istədiyimizi bildirəndə öncə etiraz elədi: “Mən daha sözümün hamısını demişəm. İndən belə nə moda minən deyiləm, nə də moddan düşən. Bu yaşımda nə deyim, nə danışım?!”

Bizdən “Əlibaba müəllim, elə gördüklərinizi, bildiklərinizi bir də danışsanız, bəsimizdir” cavabını alınca razılaşdı: “Olsun, qızım, ötən günləri bir də yada salmaq pis olmaz”.

Ustad haqlı imiş. Pis olmadı...

- Əlibaba müəllim, özünüzü təqdim edin də...

- Ay qızım, məni tanımayan var?

- Elə gənclərimiz var ki, böyük sənətkarlarımızı tanımırlar. Adını eşidəndə heyrətlənirlər. Bəlkə biri sizin yalnız ifanızı dinləyib, amma kim olduğunuzu, bu yerlərə necə gəldiyinizi bilmir...

- Mən kənd uşağı olmuşam. Əslim bakılıdır. Maştağada doğulmuşam. Atam təsərrüfatçı kişi olub. Anam isə evdar qadın idi. Çox kasıb olmuşuq. Yatsam yuxuma da girməzdi ki, bir gün xanəndə olacam, bu yerlərə gəlib çıxacam. Özüm əslində neftçi olmaq istəyirdim. Məktəbdə də yaxşı oxuyurdum. İstedadımı görüb məni Aşqabada oxumağa göndərdilər. Mühəndis olacaqdım guya. Onda da Aşqabad zəlzələdən batdı, mənim arzum da içimdə batdı. Bəxtim gətirmədi. Çıxıb gəldim Bakıya. Mən uşaqlıqdan bütün musiqi alətlərində çalmağı bilirdim. Özü də müəllimsiz öyrənmişəm bütün alətləri. Fitri istedadım olub. Bunun Allah vergisi olduğunu indi-indi başa düşürəm. Sonra Bakı toylarına getməyə başladım. Bir gün gördüm yazıblar ki, istedad axtarırıq. Muğama uşaqlıqdan həvəsim olub. Əmim də xanəndə idi. Getdim o müsabiqəyə. Kasıb olsaydım da həmişə səliqəli və təmiz geyinərdim. Rəhmətlik Zülfüqarov da münsiflər heyətində idi. Dedi ay oğlan, nə oxuyacaqsan. Dedim “Çahargah”. Dedi ay bala, bu ağır muğamdır, başqa bir şey seç oxu. Dedim Zülfü dayı, mənim üçün ağır olan sizin qarşınızda oxumaqdır. Başını silkələdi ki, yaxşı, oxu. Oxudum. Başlarını razılıqla yellədilər. Sonra “Bəstə-nigar” oxudum. Sonra özümün yazdığım bayatılarım var idi, onları təsnif eləmişdim. Onları da oxudum. Soruşdular bunlar kimindir. Utandığımdan demədim ki, özüm yazmışam. Əmim xanəndə idi axı. Dedim əmim Güləhməd yazıb. Onları da bəyəndilər. Yanlarına çağırıb dedilər ki, səni filarmoniyaya işə götürdük. 18 yaşımda musiqi təhsilim olmasa da məni işə götürdülər. Dedilər filarmoniyanın nəzdində estrada qrupu var, hər çıxışına 80 manat verəcəyik. 1949-cu ildə işə düzəldim. Heç qoymadılar ki, estrada da oxuyum. Elə xalq mahnıları oxutdururdular. Sonra da məni filarmoniyaya solist götürdülər. O vaxtkı pulla 1500 manat, yəni 1961-ci ildən sonrakı sovet rublu ilə 150 rubl da pul verdilər. Mənə bu taleyi Allah yazıb yəni, özümdən olmadı.



- Bəs sonra necə oldu ki, musiqi təhsili aldınız?

- Bir toyda məni Asəf Zeynallı ocağının müəllimi gördü. Soruşdu ki, musiqi təhsilin varmı. Dedim yox. Dedi niyə gəlib təhsil almırsan. Susdum. Dedi bəlkə imkanın yoxdur. Mən də kənd uşağıyam, nə bilim ki, Asəf Zeynallı nədir, kimdir. Soruşdum ki, o nədir. Dedi musiqi məktəbidir də.Yerini soruşdum. Səhəri gün getdim məktəbə. Oxudum, məni o saat məktəbə - Seyid Şuşinskinin sinfinə götürdülər. Seyid Şuşinskinin 19 tələbəsi var idi. Mənimlə oldu 20 tələbə. O tələbələr arasında Zeynəb Xanlarova, Elmira Rəhimova və başqaları var idi. 5 il təhsil almalı idim. 23 yaşım vardı. Buna görə məni gecə məktəbinə saldılar. Bu da mənim üçün çox yaxşı oldu. Ağanın, yəni Seyid Şuşinskinin sinfinə gedənə kimi elə bilirdim hər şeyi bilirəm. Ağanın birinci dərsində gördüm ki, dəryada damla qədər bilirmişəm. Ustadım mənim “mən”imi ortaya çıxardı. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin. Mən tez evlənmişəm. 20 yaşımda. Ailəni saxlamaq üçün toylara daha çox vaxt ayırırdım. Həm filarmoniyada işlərimi yolunda aparırdım, həm də toylara gedib ailə saxlayırdım. Heç bilmədən, xəbərim olmadan mənə əməkdar artist adı verdilər. Çox tez populyar oldum, sevildim. Konsertimə biletlər iki saata satılıb qurtarırdı. Qısa zamanda elə məşhurlaşdım ki, qalxdığım zirvəni görəndə özüm-özümə xoflanırdım. O vaxt oxuyan da az idi. Yoxsa indikilər kimi?! İndi saysan da qurtarmaz. Xan əmi, Müssəlim, Əbülfəz, Şövkət, Sara, Fatma, Tükəzban... Onlardan sonra da uzağı on xanəndənin adını çəkə bilərəm. Hamısı da bu gün də var, sabah da olacaq. Bu gün oxuyanlar isə nə bu gün var, nə də sabah olacaq. Mənim üzərimdə həmişə Allah nəzəri olub. Ona görə də mən bəxtəvərin qarşısına minlərlə maneə çıxıb. Amma Allah hər bir pisliyi məndən xəbərsiz özü yox edib. Həmişə “Allah” deyib durmuşam. Həyatda heç bir daydayım, arxam-dayağım olmayıb. Amma gəlib xalq artisti olmuşam, “İstiqlal” ordeni almışam, professor olmuşam, “Şöhrət” ordeni almışam.

- Ömrünüzün yarıdan çoxunu müəllim işləmisiniz. İndi müəllim-tələbə münasibətlərini qorumaq çox çətinləşib...

- Elədir, qızım. Azərbaycanda mənim qədər uzunömürlü müəllim işləyən olmayıb bəlkə də. Mənə Əhmədxan əmi zəng elədi ki, öz aramızda danışmışıq, məzunlardan səni seçib Azəf Zeynallı adına musiqi məktəbinə müəllim dəvət edirik. 33 yaşım vardı onda, cavan idim. Toylara, konsertlərə gedirdim. Vaxtım yox idi müəllim işləyim. Dedi məndən müəllim olar, müəllimin heç olmasa bir 40-50 yaşı olmalıdır. Dedilər biz artıq qərar vermişik, səhər gəl. Getdim. O gündən müəllimlik edən Əlibaba son zamanlarda yaş məsələsi ortaya çıxana kimi bir çox yerlərdə işlədi. Tələbələrimin sayı-hesabı yoxdur. Münasibəti elə qurmuşam və qorumuşam ki, bu gün bir tələbəm deyə bilməz ki, Əlibaba məndən bir manat alıb. Tələbəyə heç vaxt “2” yazmazdım. “2” yazan müəllimi də danlayardım. Tələbə öyrənmirsə, günah müəllimindir. Tələbələrimə qışqırıb danlamışam da. Amma pul alan müəllimlər imtahanda tələbənin qarşısında başıaşağı olurdu. Mən bu yaşıma qədər nə yalan danışmışam, nə də kiməsə pislik eləmişəm. Bunu heç bir bəndə deyə bilməz.



- Hazırda muğama münasibətlə sizin vaxtınızdakı münasibətin fərqi çoxdurmu?

- Bəs necə?! İndi muğama çox böyük pullar xərclənir. Allah Mehriban xanımın canını sağ eləsin. Muğam unudulmuşdu. Atılıb-düşənlərin əlindən efirdə muğama vaxt yox idi. Amma bu gün Mehriban xanımın dəstəyi ilə həftədə iki dəfə canlı efir vasitəsilə muğam müsabiqəsi gedir. Əvvəllər, bizim vaxtımızda SMS-zad yox idi. Düzgün seçim gedirdi.

- Demək istəyirsiniz ki, bu gün müsabiqə düzgün yolla getmir?

- Bizdə ilk muğam müsabiqəsi SMS-lə oldu, dəvət elədilər, getmədim. Sözüm keçməyən yerdə nə işim var?! Mehriban xanım Nadir Axundovdan soruşub ki, bəs Əlibaba müəllim hanı, onu dəvət etməmisinizmi. Nadir də deyib dəvət elədik, müsabiqə SMS-lə olduğu üçün gəlmədi, dedi ki, orada SMS-in sözü keçəcək, mənim yox. Pulu olan SMS-i göndərəcək, qalib olacaq. Buna görə də ikinci müsabiqədə SMS-i yığışdırdılar, mən də getdim. Muğam üçün xanəndə yetişdirmək asan deyil. Xanəndə 30 ildə, 50 ildə bir yetişir.

- Deyirlər o müsabiqələrdə yerlipərəstlik var. Belədirmi?

- Yalan-palan danışmasınlar. Heç kimin haqqına girməsinlər. Bunu deyən səhv edir. Bu, dördüncü müsabiqədir, birincisində iştirak etməmişəm. Nə qədər tapşırıq olsa da tapşırılan adam birinci turdan keçsə də ikinci turdan keçə bilməyəcək. Qoymaram. Hətta oğlum olsa belə, oxuya bilməsə, qoymaram keçə. Biz ora niyə getmişik? Öz irsimizi qoyub getmək, davam etdirmək üçün. Yalan yer versək, muğam məhv olacaq.

- Arzular bitmir. Bu gün özünüzə nə arzu edirsiniz?

- Məni ilahi yaradıb, himayəsində olmuşam,

Yerə Quran göndərib, ayəsində olmuşam.

Nə olmuşamsa olmuşam, sayəsində olmuşam...

Şükür sənə ilahi, qoymamısan ki, qəlbimdə qalsın bir arzu. Bütün arzularıma catmışam. Şanslı insanam. Mənim qarşımda maneələr bir var çox, bir də var çox-çox olub. Mahnılar oxumuşam, lentlərini pozublar. Bizim vaxtda fonoqram olmayıb. Aranjeman nədir, bilmirem. 100 mahnı bəstələmişəm. Hamısı da sevilir, xalq tərəfindən bəyənilib. Onları nota da salmışam. Adi xanəndəyəm, bəstəkar deyiləm. Bu gün hansı bəstəkarın adını çəkə bilərsən ki, onun bəstələdiyi bütün mahnılar xalq tərəfindən qəbul edilib, dillər əzbəri olub?! Mən paliforniya, arteciya bilmirəm. Amma mənim musiqilərimdə bunların hamısı var. İndi bu yaşda təəccüblənirəm ki, mən bu qədər işləri neçə gördüm. Oturduğum yerdə şer yazıram. Niyə başqası yaza bilmir? Cabbar Qaryağdıoğlu XIX əsrdə yaşayıb. 200 mahnı bəstələyib. Ondan sonra da Əlibaba 50 ilə 100 mahnı bəstələyib. İlə ikisi düşür, cox yox. Amma mahnı bəstələmişəm, day ləhlilülü yox. Tələbələrimə də deyirəm, şöhrətin, pulun, uğurun dalınca qacmazlar. O, sənə tərəf gəldisə, gələcək, gəlməsə - arxasınca qaçmaq əbəsdir. Bu gün məndən kasıb xanəndə yoxdur. Evim budur, gözünün qabağındadır. Bu evdə XXI əsri xatırladan, yada salan nə görürsən? Amma bəs indi “bir il səhnədə saç ağartmışam” deyənlərin daha nələri yoxdur?! Mən buna da şükür deyirəm. Çünki mən maddi cəhətdən onlardan kasıb olsam da mənəvi cəhətdən çox zənginəm. İnsan həyatdan köçəndə onu insanların yaddaşında üç amil saxlayır - yaxşı övlad, yaxşı əməllər, yaxşı əsərləri.



- Alim Qasımovu bəyənmirdiniz. Sonralar fikriniz niyə dəyişdi?

- Yox, elə deyil. Onu Asəf Zeynallıya mən qəbul elətdirmişəm. Ona zalda ilk qulaq asan da mən olmuşam. Sadəcə onu bir dəfə efirdə gördüm, xaricdə başı daz qırxılmış halda bir xarici ilə eyni səhnəni bölüşürdü. Baxdım gördüm ki, muğamı azdırır, pərakəndə oxuyur. Əziyyətimiz hədər gedir. Tənqid etdik, sağ olsun, eşitdi. Bu gün göz qabağındadır. Alim ayrı aləmdir. Bizim xanəndələr arasında Alimdən savayı dövlət mükafatı alan hələ olmayıb.

- Estrada deyəndə hansı müğənnilər yadınıza düşür?

- Flora Kərimova, Yalçın Rzazadə... Ölənlərdən isə daha bir də olmayacaq. On ildir müşahidə edirəm, bir dənə bəstəkar yoxdur. Hələ təzə bir mahnı yoxdur ki, mən onu sevim, bəyənim, əzbərləyim və ümumiyyətlə qulaq asım. Bugünkü mahnıların nə sözlərində məna var, nə də musiqisində. Müğənnilər çox savadsızdır. Əlağa Vahidi bilməyən müğənni olmamalıdır. Musiqi ilə sözün vəhdətini ayırd edə bilməyən niyə müğənni olsun? Getsin kartofunu satsın, uşağını saxlasın da. Öyrədincə mənimki mənə dəyir. Bəlkə də Allah məni çox yaşadır ki, gənclər savadsızlığa getməsin. 50-ci illərdə oxuduqlarım bu gün də yadımdadır. İndikilərə axşam öyrədirəm, səhər gəlib özündən Amerika kəşf edir. Onda da dəli oluram.

- Estrada ilə muğamın sintezinə neçə baxırsınız?

- Çox pis. Bunu qəbul etmirəm. Nə qədər istəsələr də uğur əldə edə bilməyəcəklər. Onlar muğamın arxasınca düşəcək. Muğam həmişə onlardan qaçır, qaçacaq da. Bu da məni sevindirir.

- Eyyub Yaqubov sizə deyib mənə muğam öyrədin, siz isə demisiniz ki...

- Hə, Eyyuba dedim get pianinonu çal. O, heç vaxt muğam oxuya bilməz. 15 il mənim yanımda piano çalan olub. Həvəsi vardı oxumağa. Ansambl dağılandan sonra onu efirdə oxuyan yerdə gördüm. Özü də mənim mahnılarımı oxuyurdu. Dedim maşallah, oxu. Özünə heç nə demədim. Amma muğam oxumaq istəyini eşidəndə tüstüm təpəmdən çıxdı. Otuzdurdum, başa saldım. Sonra biri məni çağırıb. Adını deməyim, reklam olar. Dedi əmi, mənə muğam öyrət, oxuyum da. Dedim a bala, qırxında öyrənən gorunda çalar (gülür).

- Əlibaba Məmmədov nəfsinə qalib gəlməyi bacaran adam olub, yoxsa...?

- Nəfsimə həmişə “dur” demişəm. Toya gedirdik ki, kababın iyi adamı öldürür. Amma yeməzdim, soyutma ət yeyib oxuyardım. Mikrofon yox idi ki... Rayon toyları iki gün olardı, özü də canlı oxumalı idin. “Çahargah” oxumaq nə deməkdir, bilirsənmi?! Habil Əliyev həmişə deyərdi ki, Əlibaba, sənə yazığım gəlir. Amma toy qurtaranda mənim onlara yazığım gəlirdi. Gərək xanəndənin qarnı ac olsun ki, yaxşı oxuya bilsin, canlı oxuya bilsin. Köpüncə yedisə, oxuya bilməz. Oxuyurdum, qalaq-qalaq pullar tökülürdü stolun üstünə. Habilə göz vururdum ki, indi necədir, mənə yazığın gəlmirmi... İndiki kimi deyildi e o vaxtlar. Toy sahibi pul verirdisə də xanəndəni əməlli-başlı işlədirdi. İndikilər hərəsi bir disklə girir toya, iki dənə mahnını robot kimi oxuyub pulunu qoyur cibinə, ya Allah. Bizim vaxtımız başqa idi. Toya pul kəsib getməzdik. Gedərdik, nə versəydilər, min şükür edərdik. Kasıb evlənməməlidir? Həmişə bu əqidədə olmuşam. Bir dəftər tutardıq, toyların gününü yazardıq. Qurtardı getdi. Bakı toylarına o qədər pulsuz getmişik ki... Xanəndələrin içində ən çox pul verilən xanəndə mən olmuşam. “Çahargah” oxuya-oxuya iki toyun haqqını qazanırdım. Mən oxuduğum toy evində kişilərin cibində pul qalmazdı. Qadınlar vardı, zinət əşyalarını çıxarıb qoyurdular. Yəni ruzimi həmişə Allah yetirib, səsimə, sənətimə görə yetirib. Mənim nə varlı daydayım olub, nə də paqonlu dostum. Qaldığım bu evi də mənə rəhmətlik Heydər Əliyev verib. Şükür, dolanıram. Heç bir 84 yaşlı kişi ayda bu qədər pul qazanmır (gülür). 1000 manat prezident təqaüdü alıram, 170 manat da pensiya. Nə oğlanlarıma, nə də qızlarıma ehtiyacım var. Hələ onların mənə ehtiyacı var. Haram pul yeməmişəm, ölənə kimi də Allah qismət eləsin, heç yeməyim də. kimdənsə istifadə etmək mən bacaran iş deyil. Dünya malında gözüm olmayıb.

- Ömür-gün yoldaşınızı itirəndən sonra düşüncələrinizlə, xatirələrinizlə baş-başa tək yaşayırsınız. Çoxmu çətindir?

- Bəs nə, ay qızım?! Mən evə gələndə qapını onun açmasını çox istəyərdim. Təkcə nəfəsi bəsim idi (gözləri dolur)...

Aysel Talıbqızı