Dünyanın inkişaf etmiş cəmiyyətlərinin nəzərincə, müsəlman ölkələrindəki xanımlar heç bir hüququ olmayan, ağır işgəncələrə məruz qalan, qorxudulmuş və hüquqları şəriət qanunları ilə məhdudlaşdırılmış insanlardır. Əslində indiyədək gördüklərimiz, eşitdiklərimiz də belə düşünməyə əsas verir. Çox uzağa getməyək, şəriət qanunları ilə idarə olunan qonşu İranda dəfələrlə qadının asıldığını, daşlandığını eşitmişik.

İranda səfərdə olduğumuz müddətdə bir qədər fərqli mənzərə ilə qarşılaşdıq. Əslində bütün cəmiyyətlər kimi İran cəmiyyətinin da bir neçə üzü var. Bir tərəfdə tamamilə qara çadraya bürünmüş, hüquqsuz silueti xatırladan xanımlar, digər tərəfdə dünyanın məşhur geyim markalarına maraq göstərən qadınlar. Mühafizəkarlar saçlarını tamamən örtür, digərləri isə baş örtüyündən aksessuar kimi istifadə edir.

İslam inqilabından sonra qəbul edilmiş Konstitusiyaya müvafiq həyata keçirilən "mədəni inqilabın” özünü qadınların vəziyyətində daha çox göstərdi. 1980-ci ilin mayında ölkədə qadınların çadra və ya hicabla örtünməsi, peşələrinin məhdudlaşdırılması, kişilərdən ayrı təhsil alması, qadının təşəbbüsü ilə boşanma şərtlərinin minimuma endirilməsi, çoxarvadlılıq və müvəqqəti nikahın qaydalarına qadınlar tərəfindən tam əməl edilməsinə nəzarət gücləndi. Ölkədə əxlaq polisi yaradıldı. Küçələrdə qadınların çarşab taxıb-taxmadığına nəzarət etməyə başlayan əxlaq polisi başıaçıq xanımlara çarşab paylanmasını, geyinməyənlərin isə sərt şəkildə cəzalanmasını təmin edir.

Amma bu gün İranda çadralı qadın taleyi ilə barışmış xanımlarla yanaşı, azad görüntü yaratmaq istəyən qadınlar da az deyil. Onlar avtomobil idarə edir, küçədə rahat gəzir, siqaret çəkir, bol makiyaj edir, plastik əməliyyatlara gedirlər. Küçələrdə şıq və baxımlı, saçı boyalı xanımları görmək adı hala çevrilib. Şəriət qaydalarının hökm sürdüyü ölkənin xanımları yerli dükan və butiklərində satılan tanınmış markaların geyimlərindən istifadə edirlər. Doğrudur, onlar bu geyimləri yalnız evdə, yaxud qadın məclislərində geyinirlər. Həyat yoldaşlarının onlara aldığı çoxlu sayda qızıllarını da yalnız qadın məclislərində taxırlar.

Əvvəlki illərdən fərqli olaraq İranda vəzifədə çalışan qadınların sayı sürətlə artır. Xanımlar indi kişilərlə bərabər çalışır, eyni maaş alırlar. Üstəlik, ali təhsil müəssisələrindəki tələbələrin də çoxu qızlardır. Elə bir gününü bizimlə keçirən Şahnaz xanım kimi. Əslən Bakıdan olan Şahnaz xanım hazırda universitetlərdən birində rus dili kafedrasının müdiridir.

“Mən Bakıda anadan olmuşam, Sovetski məhəlləsində. Orta təhsilimi orada almışam, ancaq universiteti, magistraturanı Tehran Universitetində bitirmişəm. Özüm kafedra müdiriyəm. İşimdən, sosial şəraitimdən çox razıyam”.

Şahnaz xanım deyir ki, zaman-zaman yanlış təbliğat aparılması bu gün müsəlman qadının qorxaq kimi qələmə verilməsi ilə nəticələnib.

“Bu ölkədə həmişə qadınlar işgüzar olub. Düşünürəm ki, yalnız təbliğat aparılıb. Amma özünüz görürsünüz ki, burada vəziyyət necədir...”

Bu ölkədə pul qazanmaq qadının borcu deyil. Ailənin təminatı kişinin boynundadır və qadın da pulu yalnız istədiyi halda qazanır.

“İranın külçə fabriklərindən birindəyik. Digər fabriklərdən fərqli olaraq burada ancaq xanımlar çalışır”.

Gilanın zavod və fabriklərinin əsas işçiləri xanımlardan ibarətdir. Baxmayaraq ki, onlar ucuz işçi qüvvəsi sayılır, amma işlərinin öhdəsindən gələ bilirlər.

Fabrikin dizayn bölməsinin rəisi Pərisə Nuki fabrikdə çalışanların 60 faizinin qadınlar olduğunu deyir: “Səhər saat 7-dən axşam saat 5-ə kimi iş saatıdır. Buradakı işçilərin 60 faizi qadınlardır. Düzdür, iş bir qədər çətindir. Amma inancımıza görə, qadınlar da kişilərlə bərabər ailənin rifahını təmin etmək üçün çalışmalıdır. Xanımların əksəriyyəti evlidir. Bir çoxu isə burada ailə qurub”.

Pərvanə Sultaninejad burada 7 ildir işləyir: “7 ildir ki, burada çalışıram. Fabrikdə işləmək mənim ev işlərimə və ailəmə problem yaratmır. Buradakı kişilərlə biz elə bacı-qardaş kimiyik. Özümüzü evimizdəki kimi hiss edirik”.

İranlı qadınların əsas hökmranlıqları boşanma zamanı görünür. Ölkənin qanunlarına görə, qadının boşanmaq fikrinə düşməsi ailə başçısının müflis olması deməkdir. Çünki boşanma baş verəndə, ər bütün var-dövlətini yarı bölür, bəzən isə əlində olanları tamamilə xanımına verməyə məcbur olur. Ona görə də, bu ölkədə boşanmaların sayı demək olar ki, yox dərəcəsindədir.

İstənilən halda, İran cəmiyyətində qadınlara münasibətdə təzadlı bir vəziyyət hökm sürür. Cənublu həmcinslərim şəriətin sərt qaydaları ilə müasir dünyanın qadınlara verdiyi azadlıqlar arasında seçim etmək imkanındadır. İndi burda çadra - bir məcburiyyət, qadın azadlığı və hüquqlara can atma isə bir arzu halına gəlib...