Din nəyə lazımdır - Dini inancı olmayanlar həmişə bu sualı verirlər: Din olmasa insan olmaq olmur? Vicdanlı olmaq bəs etmir? Dindar olmaqla nə dəyişir?

Din əxlaqını yaşamaq fərqli anlayışdır. İnanc insanın geyimi, həyat tərzi (lüks və ya sadə həyat tərzi sürməsi), özünə müəyyən məhdudiyyətlər qoyması ilə ölçülən anlayış deyil. İnanclı, dindar olmaq son ilahi kitab olan Quranın öyrətdiyi gözəl əxlaqa yiyələnmək deməkdir. Bəs Quranın bizə öyrətdiyi əxlaq nə ilə seçilir? Quran bir insana sahib ola biləcəyi ən gözəl xüsusiyyətləri öyrədir. Gözəl əxlaqa aid bəzi Quran ayələri:

1. Qəzəbini boğmaq

O müttəqilər ki, bolluq zamanı da, qıtlıq zamanı da (Allah yolunda) xərcləyir, qəzəblərini boğur və insanları bağışlayırlar. (Ali-İmran surəsi, 134)

2. Səsini qaldırmamaq

Yerişində həddi gözlə, (danışanda) səsini alçalt. Çünki ən çirkin səs uzunqulaq səsidir. (Loğman surəsi, 19)

3. Ən gözəl üslubda danışmaq

Qullarıma de ki, ən gözəl sözləri danışsınlar. (İsra surəsi, 53)

4. Təmiz geyinmək və yemək

Geyimini təmiz saxla! Pis şeyləri tərk et! " (Müddəssir surəsi, 1-5)

"Sizə ruzi olaraq verdiyimiz pak nemətlərdən yeyin!” (Əraf surəsi, 160)

5. Yalan danışmamaq

... yalan sözlərdən də çəkinin. (Həcc surəsi, 30)

6. Ana-ataya qarşı mərhəmətli olmaq

Biz insana ata-anasının qayğısına qalmağı tövsiyə etdik. (Əhqaf surəsi, 15)

Biz insana ata-anasının qayğısına qalmağı əmr etdik. (Loğman surəsi ,14)

Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və ata-ana ilə yaxşı davranmağı buyurmuşdur. Əgər onların biri və ya hər ikisi sənin yanında qocalıq yaşına dolarsa, onlara: "Uf!" belə demə, üstlərinə qışqırma və onlara xoş söz söylə! (İsra surəsi, 23)

7. Ədalətli olmaq

Ey iman gətirənlər, hətta özünüzün, ya ata-ananızın, yaxud yaxınlarınızın ziyanına olsa belə, həmişə və tam şəkildə ədaləti bərqərar edin və Allaha görə şahidlik edin. (Nisa surəsi, 135)

Quranın gözəl əxlaqa aid hökmlərinin siyahısını uzatmaq mümkündür. Yəni bir insan vicdanən öz davranışlarında gözəl əxlaq göstərə bilər. Məsələn, ətrafındakı insanlara qarşı nəzakətli davranar. Lakin Quran əxlaqına baxanda sadəcə nəzakətli olmağın deyil, ən gözəl sözlü, ən mərhəmətli, ən anlayışlı olmağın daha üstün olduğunu görürük.

Məsələyə bir də din olmayan yöndən baxaq. Cahiliyyə cəmiyyətində insanların səbri "səbir kasası daşana kimi”dir. İncə düşüncəli, mülayim xarakterli olmaq axmaqlıqdır, gözəl görünmək isə özünü kiməsə göstərməkdir və s...

Bu məsələnin bir də darvinist, ateist-kommunist cəhəti var. Bəzi fikirlərə nəzər salaq:

1.İnsan inkişaf etmiş heyvan növüdür. Digər heyvanlardan yeganə fərqi isə içində olduğu şərtlərin onu bir az "əhlilləşdirməsidir". İnsanla heyvan arasında bundan başqa fərq yoxdur.

2. İstər təbiətdə, istərsə də insan cəmiyyətlərində dəyişməyən tək qayda "qarşıdurma"dır. Qarşıdurma bir-birilə üst-üstə düşən mənfəətlər səbəbindən yaranır. Qarşıdurma nəticəsində bir tərəfin məğlub olması, əzab çəkməsi, ölməsi çox təbii və hətta vacibdir.

3. Bu səbəbdən, inkişafın reallaşması, məsələn kommunistlərə görə "kommunist inqilab"ın yaşanması üçün çox sayda insanın ölməsi, əzab çəkməsi, işgəncəyə məruz qalması qaçınılmazdır və hətta lazımlıdır.

Leninin ən böyük köməkçisi və kommunist ideologiyanın nəzəriyyəçisi Trotski: İnsan nədir? Hələ tam şəkildə mövcud olan canlı deyil. Hələ bacarıqsız varlıqdır. Heyvan olaraq insan planlı şəkildə deyil, spontan şəkildə təkamülləşmiş və onda bir çox ziddiyyətlər inkişaf etmişdir. (Orlando Figes, A People's Tragedy, A History Of The Russian Revolution, s. 734)

Mussolini: Qadın boyun əyməlidir. Onun analiz gücü olsa da, sintez gücü yoxdur. Qadın nə vaxtsa arxitektura əsəri yaradıbmı? Məbəddən danışmıram, qadından daxma qurmasını istəyin, öhdəsindən gələ bilməyəcək. (Maria a. Macciocchi, Faşizmin Analizi , s. 126)

İnsana inkisaf etmiş heyvan kimi baxan bir düşüncədə isə hər hansı əxlaqi meyarlardan bəhs etmək mənasızdır.

Bu yazıda bəhs etdiyim sırf Qurana əsaslanan gözəl əxlaqdır. Bura saxta hədisləri və xurafatları daxil etmirəm. Bizim yolgöstəricimiz Qurandır və Quran əxlaqını özündə ən gözəl şəkildə əks etdirən son peyğəmbər hz.Muhamməddir (səv). Hansı ki, müşriklər belə əmanətlərini rahatlıqla ona təslim edir və ona Əmin deyirdilər. Ətrafındakılara qarşı mərhəmətlı davranışı bu ayədə ən gözəl şəkildə təsvir olunub:

Allahın mərhəməti sayəsində sən onlarla mülayim rəftar etdin. Əgər sən kobud və daş qəlbli olsaydın, onlar hökmən sənin ətrafından dağılışardılar. Sən onların günahından keç, (Allahdan) onların bağışlanmalarını dilə və görəcəyin işlər barədə onlarla məsləhətləş. (Ali-İmran surəsi, 159)

Quran bizə ən gözəl əxlaqı öyrədir, ən gözəl xüsusiyyətlərə sahib insan olmağı, təmizliyi, gözəlliyi, bağışlamağı, mərhəməti və sevgini öyrədir.
Həqiqətən, bu Quran (insanları) ən doğru yola yönəldir ... (İsra surəsi, 9)

Aysel Vəlizadə