1995-ci il. Moskva. Kreml. Prezident Yeltsin müxtəlif sahələrdə fərqlənmiş şəxslərə dövlət mükafatını təqdim edir; medallar, ordenlər, fəxri fərmanlar. Və bu vaxt növbəti təltif barədə anons verilir: “Rusiya Federasiyasının qəhrəmanı adıyla, Rusiya Federasiyası qarşısında xidmətlərinə görə, Davud Hüseyn oğlu Paşayev təltif edilir”.

Zala toplaşanların çoxu bəlkə də bu adı ilk dəfə idi eşidirdilər. Ona görə də səhnəyə kimin çıxacağını səbirsizliklə gözləyirdilər… Deyəsən, elə Yeltsin də onu ilk dəfəydi görürdü…

Paşayevlər əslən Qazaxdandırlar, daha dəqiqi, Daş Salahlı kəndindən. Deyilənə görə, Vəkilovlarla da yaxın qohumdurlar. Amma bu nəslin ən tanınmış şəxsi, Stalinin sevimlisi Səməd Vurğun belə ona kömək edə bilməmişdi… Ona deyəndə ki, keçmiş Müsavat zabiti Hüseyn bəy Paşayevə.

Kim idi Hüseyn bəy Paşayev? Bu ad sizə nəsə deyirmi? Çoxunuza yox, yəqin ki. Amma film kimi bir həyat yaşayıb Hüseyn bəy. 1897-ci il iyunun 1-də Qazaxda ziyalı ailəsində anadan olub. Atası onu Qoriyə göndərib oxumağa. İki ildən sonra Qoridəki Zaqafqaziya Müəllimlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsini bitirib. Qayıdıb elə Qazaxdaca dərs deyib. 21 yaşında Müsavat ordusuna yazılıb. Qısa zamanda artilleriyanın sirlərini öyrənib. Onu kiçik komandir təyin edirlər. 1920-ci ilin əvvəllərində o, zabit kurslarına yazılır. Kursu uğurla bitirir. Aprelin 24-də Qubaya təyinat alır. Dörd gündən sonra isə Müsavat hökuməti devrilir. O, Qubadan Qazaxa qayıdır. Bir müddət Daş Salahlıda yaşayır. Amma az sonra onun dalınca gəlirlər. Müsavat ordusunun keçmiş zabitinə yeni Qızıl Orduda xidmət etmək təklif olunur. Razılaşmasaydı, əks-inqilabçı kimi güllələnə bilərdi. Hüseyn bəy Qırmızı Orduda xidmətə başlayır.



Amma günlərin bir günü yenə onun dalınca gəlirlər. Yenicə evlənmişdi Hüseyn bəy. İlk övladını gözləyirdi. Bu dəfə gələnlər isə meşin gödəkçəlilər, çekistlər idilər. Elə evindəcə qolları qandallanır. Onu gizli Müsavat firqəsinin üzvü olmaqda ittiham edirlər. Amma sən demə, bütün bunlar bir çuğulun işləri imiş. Elə öz kəndlərindəcə yaşayan M. adlı birinin onun gənc arvadına gözü düşübmüş. Hüseyn bəyi aradan götürmək üçün onu yalandan şərləmək qərarına gəlibmiş.

Acınacaqlı olsa da, istəyinə nail olur həmin adam. Hüseyn bəy Sibirə, gedər-gəlməzə göndərilir. Və gedir, bir də geri düz 40 ildən sonra gəlir.

Hüseyn bəyi o dövrün ən qəddar və amansız həbs düşərgələrindən olan Solovkiyə göndərmişdilər. Şimalda, Ağ dəniz sahillərində yerləşən bu həbs düşərgəsinin mövcud olduğu tarix ərzində bircə məhbus belə oradan qaça bilməmişdi. Sərt qaydalarla idarə olunan həbs düşərgəsinə adətən sovet hakimiyyətinin düşmənlərini sürgün edirdilər. Hüseyn bəyi bura 1927-ci ilin aprelində gətirilər. Ömrü boyu isti iqlim şəraitində yaşamış birisi üçün bu düşərgə az qala ölüm vadisinə çevrilmişdi. Bir neçə dəfə ağır xəstələnir. Amma dözür, ayaqda qalır. Bircə nigarançılığı Qazaxda qoyub gəldiyi həyat yoldaşından olur. Və bir gün dəhşətli bir xəbər alır. Necəsə, haradansa xəbər tutur ki, həyat yoldaşı Hüseyn bəy tutulandan bir ay sonra ərə gedib. Özü də onu satan çuğula.
Amma yıxılmır Hüseyn bəy. Buna da dözür. Başını iş-güclə qatmağa başlayır. Bir gün həbsxananın rəisinə raport yazır. Ona bildirir ki, əgər icazə verilirsə, yayda həbsxananın həyətində kiçik bir dirrik düzəltsin. Tərəvəz əksin, göyərti yetişdirsin. Rəis Aleksandr Noqtev təklifi bəyənir. Hətta ona söz verir ki, bacarsa, qışda belə ona istixana yaradılmasına kömək edəcək. Təki tərəvəz, göyərti yetişdirsin. Hüseyn bəy həvəslə işə başlayır. Bütün günü torpaqla əlləşir, rəis haradansa ona tərəvəz toxumları da tapıb gətirir…



…Həmin gün həbsxanaya xəbər yayılır ki, yaxın zamanda Solovkiyə şəxsən Kalinin özü gələcək. Mixail Kalinin faktiki ölkənin ikinci adamı sayılırdı. O dövrdə hətta Stalin belə onunla hesablaşmaq məcburiyyətindəydi. Kalininin gəlişiylə bağlı həbsxanada ciddi təmizlik işləri başlayır. Hüseyn Paşayevi yanına çağıran yeni rəis Eyxmans dirriyi yox eləməyi tapşırır. Amma Hüseyn bəy onu inandırır ki, əksinə, görülən bu iş Mixail İvanoviçin çox xoşuna gələcək.

Kalinin həbsxanaya gecə gəlir. Onun üçün xüsusi ayrılmış otaqda gecələyir. Səhəri Solovkidəki vəziyyətlə tanış olmağa başlayır...

...- Paşayev, yoldaş Kalinin çağırır. Cəld, qaça-qaça.

Rəisin kabinetində qəbul edir onu Kalinin.

- Bunları sən yaratmısan?

- Bəli, yoldaş Kalinin.

- Bəs niyə sahəsi azdır?

- Günahkaram, yoldaş Kalinin.

Saqqalına tumar çəkə-çəkə pəncərənin qarşısan gəlir Mixail İvanoviç. Bir az fikrə gedir.

- Yoldaş Eyxmans, mən bu dustağı özümlə aparası oldum.

Rəis çaş-baş qalır. Necə yəni aparacam? Hara? Niyə? Nə üçün?
Kalinin rəisin həyəcanını başa düşür.

- Sən narahat olma. Sənəd işlərini özüm həll edəcəm.

Kalinin Moskvaya qayıdır. Paşayevi də özüylə aparır. Yolboyu isə ona heç nə demir.

Bir də Kremldə, kabinetində dillənir:

- Ölkənin kənd təsərrüfatı məhsullarına böyük ehtiyacı var. O soyuqda sən elə bir təsərrüfat yaratmısansa, bacaracaqsan. Qulaq as, sən böyük bir əraziyə təhkim edilirsən. Orada sovxoz yaradılmalıdır. Bu sovxozu yaradıb, ona rəhbərlik edəcəksən. Moskvanın tələbatını ödəmək üçün.

Hüseyn bəy çaşıb qalmışdı. Nə deyəcəyini belə bilmirdi...

Düz on il, “Moskva” sovxozu paytaxt Moskva üçün tərəvəz yetişdirdi, durmadan paytaxta tərəvəz tədarük etdi. Kalinin bir neçə dəfə Hüseyn Paşayevi dövlət mükafatına təqdim etmək istədi. Amma nə dövr həmin dövr idi, nə də Kalinin. İndi Stalinin qılıncının qını da kəsirdi. Xalq düşməninə görə, Stalinin qəzəbinə gələcəyindən qorxub, bu addımı atmır Kalinin. Son məqamlarda fikrindən daşınır.

Amma Hüseyn bəyə dövlətin ən ali mükafatlarından birini verəcəkdilər: O, “Lenin” ordeninə layiq görüləcəkdi. Onun oğlu isə bir qədər də irəli gedəcəkdi, Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanı adını alacaqdı. Bütün bunlara isə hələ vardı...

Moskva vilayətinin Ostaşevo kəndində sovxoza rəhbərlik etdiyi dövrdə Varvara Sergeyevna adlı xanımla tanış olur Hüseyn bəy. Tezliklə evlənirlər. 1935-ci ildə ilk övladı dünyaya gəlir. Adını Kazım qoyurlar. Kazım Qorki adına Politexnik İnstitutunu bitirir. Tale onu sonradan Bakıya da gətirib çıxarır. Bir müddət Bakı kondisionerlər zavodunun baş direktoru işləyir. Bundan sonra Paşayevlərin ailəsində daha 3 uşaq dünyaya gəlir. Onlardan ikisi - Nina və Pəri sonradan Tibb İnstitutunu bitirirlər. Ailənin sonuncu övladı isə Davuddur. Rusiya Federasiyasının gələcək Qəhrəmanı.

Davud orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirir. Ural Politexnik İnstitutuna daxil olur. Elə gələcəyin prezidenti Boris Yeltsin də bu ali məktəbi bitirmişdi. 1963-cü ildə bu ali məktəbi bitirən kimi onu təyinatla SSRİ Gəmiqayırma Dövlət Komitəsinin nəzdində olan “Şimal maşınqayırma müəssisəsi” İstehsalat Birliyinə göndərirlər. Hə, onu da qeyd edək ki, Davud adı çəkilən ali məktəbin “Atom enerji qurğularının layihələşdirilməsi və istismarı” adlı yeni ixtisası üzrə ilk məzunlarından idi.

Yeri gəlmişkən, Davudun, gələcəyin qəhrəmanının həyat yoluna qayıdacağıq. Amma burda bir məqamı qeyd edim. Hüseyn Paşayev az qala 40 ildən sonra vətəninə - Azərbaycana qayıda bilir: 1961-ci ildə. Paşayev Pirşağı kəndində yerləşən sovxoza direktor təyin olunur. Və çox yox, 3 ildən sora “Lenin” ordeninə layiq görülür.

...Davud adı çəkilən müəssisədə usta köməkçisindən baş direktoradək şərəfli əmək yolu keçir. Məxfi bir sahədə işlədiyindən uzun müddət ən yaxın qohumları ilə təmasdan belə məhrum olur. 1988-ci ildə həmin istehsalat birliyinin - Rusiyada ən böyük atom sualtı gəmiqayırma mərkəzinin baş direktoru təyin edilir. Davud Paşayev həmin müəssisənin tarixində kollektiv tərəfindən seçilən yeganə rəhbər olub. “Sevmaş” “Akula”, “Antey”, “Bars” kimi strateji təyinatla gəmilər məhz onun rəhbərliyi dövründə inşa edilib.

Davud Paşayevi nahaq yerə Rusiya atom sualtı qayıqlarının atası, xilaskarı adlandırmırdılar. Onun rəhbərlik etdiyi zavodun yerləşdiyi Severodvinsk şəhərinin meri Mixail Qmırin müsahibələrinin birində demişdi: “Bu əfsanəvi insan böhranlı 90-cı illərdə Rusiyanın bütün hərbi gəmiqayırma sahəsini uçurumdan çıxardı. Severodvinsk bir şəhər kimi yox olub gedirdi. Şəhəri qurtardı. İstedadlı gəmiqayırma mühəndisi ağır iqtisadi şəraitdə misilsiz təşkilatçılıq qabiliyyəti nümayiş etdirərək, unikal tərsanələrin istehsalat və kadr potensialını qoruya bildi. Keçmiş SSRİ-nin əksər müəssisələrinin dayandırıldığı bir zamanda Davud Hüseynoviç zavodu və şəhəri dövlət səviyyəsində qoruya bildi”.

Onun ölümündən sonra məşhur rusiyalı jurnalist Andrey Mixaylov yazacaqdı: “Ölkədə aclıq, qıtlıq hökm sürürdü. Vəhşi illər yaşayırdı Rusiya. Bazar iqtisadiyyatı dedikləri yüksək səviyyəli kadrları məhv edirdi. Unikal atomçu mütəxəssislər “tolkuçka”larda alver edir, içkiyə qurşanıb zavodlardan qaçırdılar. Bu tunelin sonunda işıq görünmürdü. Və bu vaxt o, təşəbbüsü ələ aldı. Paşayev olmasaydı, Rusiyanın indiki supermüasir gəmilərə malik donanması da olmayacaqdı. Rusiya bunu heç vaxt unutmamalıdır”.

Hə, sonradan o da məlum olacaqdı ki, müəssisənin fəhlə və mühəndisləri məhz Paşayevin xətrinə gecə-gündüz, özü də çox vaxt əmək haqları aylarla gecikməklə işləyirdilər. Fəhlə və mühəndislərə direktorun soyadı ilə “Paşayev talonları” adlandırılan nağdsız hesablaşma talonları və hərəyə elə orada istehsal olunmuş iki kömbə çörək verirdilər. Bütün bunlara rəğmən, onlar direktorlarını sevirdilər. Bu ağır şəraitdə Paşayevin təklifi ilə sualtı qayıqların ən yeni, dördüncü nəsli inşa olunmağa başladı. Və həmin gəmilər bu gün də Rusiya Hərbi dəniz Qüvvələrinin xidmətindədir.



Və nəhayət, 1995-ci ildə Davud Hüseyn oğlu Paşayev Rusiya Qəhrəmanı adına layiq görüldü. O, Rusiya tarixində bu adı almış ilk və sonuncu istehsalat rəhbəri olub. Kremldə, Paşayevin sinəsinə “Qızıl ulduz”u taxan prezident Yeltsin protokoldan kənara çıxaraq onunla qısa söhbət də etmişdi. Sonra da əlini çiyninə vuraraq “Səninlə fəxr edirəm” demişdi.


Bundan sonra Davud Paşayev 2000 və 2006-cı illərdə Rusiyanın dövlət mükafatını alacaqdı. 2005-2008-ci illərdə Rusiya Federasiyasının Prezidenti yanında İctimai Palatanın üzvü olmuşdu.

Paşayevin həyatında ilginc məqamlar çoxdur. Məsələn, illərlə məxfilik şəraitində çalışmışdı. Hətta ailə üzvləri belə günlərlə onun harada olduğunu bilmirdilər. Çox az adama məlum idi ki, o, zərərli radiasiya şəraitində yeddi min saatdan çox işləmişdi. Suyun altında min saatdan çox vaxt keçirmişdi.

Dünyada həsəd aparılan “Prirazlomnaya” buzadavamlı stasionar dəniz platformasının layihəsi onun vaxtında verilmişdi, tikintisinə onun baş direktor olduğu dövrdə başlanmışdı.

Uzun illərin stressli və gərgin işi onun sağlamlığına ciddi ziyan vurmuşdu. 2009-cu ilin payızında o, ağır xəstəlik tapır. Uzun yaşamır. 2010-cu il aprelin 6-da dünyasını dəyişir. Maraqlıdır ki, ömrünün son illərini Moskvada yaşamışdı. Rusiya Qəhrəmanı kimi paytaxtda, lap Kreml divarları arasında belə dəfn edilə bilərdi. Amma o, Severodvinskdə dəfn olunmasını vəsiyyət etmişdi. Həmin o şəhərdə. O şəhərdəki onu da əslində ölməyə məhz Paşayev qoymamışdı…


Səbuhi Məmmədli