Azər Mehtiyev: “Yerli icra orqanlarının xərclərini hesablayan normativlər yoxdur”
Adətən, Hesablama Palatasının yoxlamaları rayonlarda dövlət vəsaitlərinin düzgün xərclənmədiyini ortaya çıxarır.Maraqlıdır, idarəetmə sistemindəki hansı boşluqlar icra strukturlarının bu kimi qüsurlara, məlum ifadə ilə desək, yeyintilərə yol verməsinə zəmin yaradır?
Azərbaycanda xərc normativləri yoxdur
İqtisadçı ekspert Azər Mehtiyev hesab edir ki, dövlət vəsaitinin mənimsənilməsinə ilkin səbəb rayon icra hakimiyyətləri və dövlət qurumları səviyyəsində xərclər normativinin olmamasıdır: “Ümumilikdə, Azərbaycanda xərclərin tərtib olunmuş normativlərii yoxdur. Büdcə planlaşdırılması üçün ən vacib komponentlərdən biri xərc normalarıdır.Bu, müxtəlif dövlət qurumlarının sərfiyyatlarını, yaxud bu və ya digər qurumlarda həftəlik, aylıq, illik xərcləri müəyyənləşdirməyə imkan verər.Məsələn, kommunal xidmətlər, xidməti avtomobillər, ərzaq, qələm-kağız və sairin nə qədər xərc tələb etdiyi bəlli olar.Bu normativlərin tərtibi və cəmiyyətə açıqlanması vacibdir ki, ictimaiyyət ayrılan vəsaitlərin xərclənməsinə nəzarət edə bilsin.Əks halda nəzarətin yayınmasına və yeyintilərin olmasına şərait yaranır”.
Qiymətləndirmə mexanizmi yoxdur
Ekspertin fikrincə, ikinci vacib məqam xərclərin məqsədyönlü istifadəsi ilə bağlı nəticələri qiymətləndirən mexanizmin yoxluğudur: “İcra hakimiyyətlərinə ayrılan dövlət vəsaiti hesabına ayrı-ayrı işlərə xərc çəkilir. Ancaq sonda müəyyənləşdirilmir ki, bu xərclər sayəsində hansı nəticələr əldə edilib... Çünki bunu qiymətləndirmək üçün müvafiq sistem qurulmayıb”.
Bu sahədə hesabatlılıq sisteminin zəif olmasını da çatışmazlıq kimi qeyd edən Azər Mehtiyevin sözlərinə görə, icra hakimiyyətlərinə daxili nəzarət gücləndirilməlidir: “Müəyyən prosedur əsasında dövlət qurumlarında büdcənin sərfi yoxlanılır. Lakin yoxlamanın nəticələrinə görə məsuliyyət mexanizmləri düzgün formalaşdırılmayıb.Aşkarlanan korrupsiya hallarının müxtəlif səbəblərdən üstü örtülür, yaxud qarşısını almaq üçün zəruri tədbirlər görülmür.Bu da məsuliyyətsizliyi artırır.
Bundan başqa, ictimai nəzarət mexanizmləri işlək deyil.Bütün bunlar icra strukturlarının büdcə vəsaiti ilə sərbəst davranışına şərait yaradır".
Bəs dövlət büdcəsindən icra hakimiyyətlərinə ayrılan vəsaitin xərclənməsini tənzimləyən normativlər yoxdursa, həmin vəsaitləri hansı amillər müəyyənləşdirir?
Azər Mehtiyevin sözlərinə görə, problem ondadır ki, icra hakimiyyətlərinə ayrılan pulların həcmi ehtiyacların qiymətləndirilməsi sisteminə əsaslanmır: “Sovet dövründə oturuşmuş sistem vardı. Əvvəlki illərin sərfiyyatına uyğun rəqəmlər əsas götürülür və müvafiq artımlarla büdcə formalaşdırılırdı.Yəni istənilən dövlət qurumunun büdcəsi əvvəlki rəqəmlərin dəyişdirilməsinə əsaslanırdı”.
Təmir-tikinti işlərinə ayrılan vəsait “yeyilir”
İcra hakimiyyətlərinin hansı sahələrdə korrupsiyaya yol vermələrinə gəldikdə, müsahibimiz deyir ki, adətən, təmir-tikinti sahələri yeyinti mənbələri sayılır: “Konkret normativlər yoxdursa, pulu xərcləmək də asan olur. Təmir-tikinti işləri pulu su kimi aparır, niyəsini isə heç kim əsaslandıra bilmir”.
Sabiq millət vəkili Nazim Məmmədov da oxşar mövqeyi bölüşür. Onun sözlərinə görə, dövlət büdcəsindən regionlara ayrılan maliyyə vəsaiti çox zaman tikinti işlərinə sərf edilir: “İcra hakimiyyətləri haqqında əsasnaməyə uyğun olaraq, yerdəki maliyyə şöbələri birbaşa icra başçılarının tabedir. Büdcə vəsaitləri də tikinti-abadlıq işlərinə ayrılır.İldə ən azı bu sahəyə rayonun böyük və kiçikliyindən asılı olaraq 1 milyondan tutmuş bir neçə milyona qədər maliyyə vəsaiti yatırılır.Tikinti-abadlıq işləri üçün nəzərdə tutulan vəsaitin böyük hissəsi isə mənimsənilir”.
İcra hakimiyyətləri ləğv edilsin?
Nazim Məmmədov düşünür ki, bu kimi korrupsiya hallarının qarşısını almaq üçün iqtisadi regionlar üzrə maliyyə departamentləri yaradılmalıdır: “Fikrimcə, icra hakimiyyəti strurukturunun mövcudluğu məsələsini də nəzərdən keçirmək lazımdır. Bu qurumların funksiyalarını bələdiyyələrə vermək olar”.
Sevinc FƏDAİ