Cins Seçimli Abortlar Azərbaycanlıları Narahat Edir
Oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi səbəbilə qız övladların doğumunun demək olar ki, 10 %-nin qarşısının alınması demoqrafiya mütəxəssisləri üçün bir həyəcan siqnalıdır.

Bir qız övladı dünyaya gətirdikdən sonra, 24 yaşlı Şəna ikinci dəfə hamilə qalacağı təqdirdə onu nəyin gözlədiyini bilirdi: “İkinci dəfə də qız övladına hamilə qaldığımı öyrəndiyimizdə, həyat yoldaşım mənə onu istəmədiyini bildirdi və mən abort olunmağa məcbur edildim. Artıq hamiləliyimin 3 ay 10 günlüyündə idim. Onlar məni keyitdilər və embrionu bədənimdən kəsib aldılar.”

Şananın ikinci qızı hər il Azərbaycanda abort olunan minlərlə qızdan biri idi. Guttmacher İnstitutunun 2012-ci il hesabatında dünyadakı abort sayına görə Azərbaycan ən yüksək göstəriciyə malikdir, qadınbaşına həyatları boyunca 2.3 abort düşür. Başqa bir hesabatda qeyd olunur ki, 2005 və 2009-cu illər arasında doğum öncəsi yoxlamalar nəticəsində Ermənistan və Azərbaycanda təqribən 10 % qız uşaqlarının doğumunun qarşısı alınmışdır.

BMT-nin hesabatına əsaslansaq neftlə zəngin Azərbaycan cinsi ayrıseçkilik abortlarında dünya üzrə ən pis göstəricilərdən birinə malikdir. Normal şərtlərdə bu göstərici 105 oğlanın 100 qıza nisbəti şəklində olur, amma 2011-2012-ci illərdə bu göstərici Azərbaycan üzrə 116/100 nisbətində olmuşdur. Bəzi bölgələrdə, misal üçün Gəncə regionunda bu göstərici 120/100 nisbətindədir.

Qadınların oğlan övladı dünyaya gətirənə qədər abort etdirməsi heç də nadir rastlanan hal deyil. Statistik trendlər abort sayının ultrasəs müayinəsinin 1990-cı illərdən başlayan geniş tətbiqi ilə daha da kəskin artdığını göstərir.

Qız övladından qaçmaq

Azərbaycanın paytaxtı Bakının tam mərkəzində bir qadın sığınacağında qalan Şəna, öz yumşaq səsilə həyat yoldaşını çox sevdiyini və onunla evlənərkən necə də xoşbəxt olduğunu Əl-Cəzirəyə müsahibəsində bildirmişdi. Lakin sığınacaqda yaşayan digər qadınlar kimi o da oğlan övladı dünyaya gətirə bilmədiyi üçün rədd edilmişdi. “Evliliyim, hamilə olduğum qız övladımın abort edilməsi üçün mənə edilən təzyiqlərə qədər yaxşı idi. Sonra həyat yoldaşım məni anamın evinə yolladı və mənə dedi ki, ona oğlan övladını məşuqəsi bəxş edəcək” – o dedi. İndi xoşbəxt olan və pianoda ifa etməyi bacaran Şənanın qızı Ləman doğulduğu gündən bəri atası və atasının valideynləri tərəfindən məhəl qoyulmamış və etinasızca rədd edilmişdir.

İmtinaya əsəsən hamiləliyin 12-ci həftəsində ultrasəs müayinəsindən sonra daha çox rast gəlinir. 1 saylı Bakı poliklinikasında ginekoloq olan Təranə Həsənova Əl-Cəzirəyə rüşeymin qız olduğunu söylədiyi zaman üzləşdiyi reaksiyalardan danışdı: “ Mən kişilərin başlarını çevirib heç bir şey demədən otağı tərk etdiklərini görmüşəm. Bəzən ilk qız olanda onlar az və ya çox dərəcədə razı olurlar, amma bu hal ikinci dəfə təkrarlananda bunu qəbul etmirlər.”

Yeni qanunvericilik kömək olacaqmı?

Bakının əsas doğum evinin dəhlizlərində gəzintimiz zamanı Fərizə Əliyeva, reproduktiv sağlamlıq üzrə milli kordinator dedi ki, o, ginekoloqlar üçün master klaslarında insanların düşüncəsini dəyişməyə çalışır: “Valideynlərə, siz çox bəxtəvərsiniz, bu qızdır! Yaşlananda sizin qayğınıza qalacaq - kimi sözlər deyirəm. Təcrübəli bir həkim kimi mən cütlüklərə də bunu söyləyirəm.”
Hindistanlıların çözümü - 12-ci həftədə ultrasəs müayinəsinə qadağa qoymaqdır. Amma məcbur etmək çətindir, deyir Birləşmiş Millətlər Əhali Fondundan (UNFPA) Dr. Luis Mora. Ucuz alətlər həkim məsləhəti olmadan cinsi müəyyənləşdirməyə imkan verir. Əliyeva qeyd edir ki, bəzi Azərbaycanlılar uşağın cinsiyyəti haqqında məlumatın valideynlərdən gizlədilməsini insan haqlarının tapdalanması kimi qiymətləndirir.

Sosial Siyasət Komissiyasının sədr müavini Musa Quliyev Əl-Cəzirəyə öz açıqlamasında Azərbaycan parlamentinin bu dönəm reproduktiv sağlamlıq haqqında qanunvericilik paketininin müzakirəsini planlaşdırdığını qeyd edir. Təklif olunan qanunlar paketində hər bir qadının hamiləliyinin 12-ci həftəsindən sonra abort etdirməsi üçün tibbi komissiyaya abortun gərəkçəsi ilə bağlı müraciəti olmalıdır və komissiya bunun qeyri-tibbi və ya uşağın cinsi ilə əlaqəli olub olmadığını yoxlamalıdır.

Quliyev inanır ki, sadəcə bu cür qanunvericilik Azərbaycanın gələcək demoqrafik vəziyyətin pişləşməsinin qarşısını ala bilər. UNFPA həmçinin insan haqlarının pozulması kimi qiymətləndirilən digər qadın problemləri – cinsi istismar və evlilik məqsədilə qadın oğurluğu, qadın ticarəti və satışı barəsində də xəbərdarlıq edir. Reformatorların təklifinə görə sadəcə abortun azaldılması sahəsinə fokuslanmaqdan daha çox bu məsələyə tam şəkildə yanaşmaq lazımdır. Əliyeva iddia edir ki, yeniyetmələrə cinsi əlaqə və kontraseptivlər barədə təlim vermək daha məqsədəuyğundur və hökumət bununla hər iki cinsin abort edilməsi saylarını total şəkildə azalda bilər.

Cənubi Koreya modeli cinsiyyətlər arasındakı balansı qorumaq üçün istifadə olunan ən uğurlu modellərdən biridir. 1990-cı illərin ortasında Koreyada cinslər arasındakı nisbət bugünki Azərbaycana çox oxşar idi. Ancaq 2007-ci ildə bu nisbət 107 oğlan/100 qız şəklində idi. Cənubi Koreya öz strategiyasını çoxistiqamətli yanaşma üzərində qurmuşdu: doğumdan öncə cinsi müəyyənləşdirmək əleyhinə qanun qəbul edildi və qüvvəyə mindirildi. “Qızınızı Sevin” adlı kütləvi media kampaniyası təqdim olundu və gender bəbabərliyini təşviq üçün yeni tədbirlər həyata keçirildi. Bu yeni siyasət Korea iqtisadiyyatında böyük sıçrayış yaratdı, belə ki qadınlar daha çox iş həyatına atıldılar və müstəqillik əldə etdilər.

Ənənə Dini Kölgədə Qoyur

Qanunların Azərbaycanda oturuşmuş bu ənənəni dəyişə biləcəyini gələcəkdə görəcəyik. Qafqaz regionundakı qanunvericilik kişi və qadın bərabərliyinə təminat verir, amma hər iki cinsə məxsus insanlar arasında nəslin davamı üçün oğlan övladının olması qürur mənbəyi kimi qalır. Hətta İslam və Xristianlıqda belə aborta qarşı kəskin qadağalar var. Özünün Bakı ofisində ətrafı kitablarla çevrili olan, İslam dini üzrə mütəxəssis Şahin Həsənli Əl-Cəzirəyə açıqlamasında deyir: “Qız Allahın insana hədiyyəsidir. Quran buyurur ki, bir neçə qızı olan şəxsin yeri cənnətdir.”

Amma Şəna gözyaşları içərisində qeyd edir ki, onun keçmiş həyat yoldaşının etdikləri Həsənlinin dediklərindən çox uzaqdır: “Ləman dünyaya gəldikdən sonra həyat yoldaşım bizə pul vermək istəmədi. O, hətta atalıq testi etdirməmizi istədi, çünki o, əmin idi ki, onun qızı ola bilməz. Qaynanam da dedi ki, onun oğlunun oğlu olmalıdır, qızı yox.”