Arzu Abdullayeva: “Təkliflərimizi hökumətə, beynəlxalq qurumlara və erməni tərəfinə verməyə çalışırıq”

Helsinki Vətəndaş Assambleyasının Azərbaycan Bürosunun rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Arzu Abdullayeva Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, aparılan sülh danışıqları, cəbhədə müşahidə edilən gərginlik, problemin sülh yolu ilə həlli imkanları və insan haqlarının durumu mövzusunda suallara cavab verib.

- Arzu xanım, hazırda hansı istiqamətlər üzrə fəaliyyətiniz var?

- Hazırda qrant məsələsində problemlərimiz olsa da, bizi tanıyanlar bilirlər ki, təkcə qrant çərçivəsində işləmirik. Bizim “Qarabağ Şurası” adlı qurumumuz daimi fəaliyyət göstərir, ayda azı iki dəfə iclas keçiririk. Müzakirələr aparır, təkliflər hazırlayırıq. Bu təkliflərimizi hökumətə, beynəlxalq qurumlara və erməni tərəfinə verməyə çalışırıq. Şübhəsiz ki, vəziyyət cəbhədə gərgindir və bu, bizi narahat edir. Lakin biz işimizə davam edirik. Bizdə təkliflər toplumu var və Avropa Birliyinə müraciət edəcəyik. Çalışacağıq ki, təkliflərimizə həm də lobbiçilik edək ki, bu, Avropa Birliyinin ən üst qatına belə çata bilsin.

Yeri gəlmişkən, apreldə baş verən 4 günlük müharibə ilə bağlı fəaliyyətimiz olub. Bu, Azərbaycana qarşı təxribat idi. Mən də bu istiqamətdə öz fikirlərimi hər yerdə açıqlayıram. Onu da qeyd edim ki, noyabrda mükafat almışam. Mərasim Niderlandda olub. Orada çıxışım zamanı qeyd etdim ki, fəaliyyətim insan haqları və münaqişə istiqamətindədir. Bizim Helsinki Assambleyasının dünyada və Avropada bir sıra ofisləri var. Sözügedən mükafatla bərabər mənə müəyyən məbləğdə pul mükafatı da ayrılmışdı. Mən də bu maliyyəni insan haqları istiqamətinə sərf edəcəyimi açıqladım. Hazırda bu istiqamətdə də fəaliyyət mövcuddur, hesabatlarımız olur. Əlimizdən gələni edirik. Bu müddətdə həbsdə olan siyasi məhbuslarla bağlı işləmişik, onların işi ilə əlaqədar fəaliyyətimiz olub. Bu elə məsələdir ki, onunla daima işləyirik, məsələlər qaldırırıq, siyahılar tərtib edirik. Əlbəttə, Azərbaycanda siyasi məhbuslar olmamalıdır. Bu ölkənin imicinə ciddi zərbə olur. Hesab

edirəm ki, bu istiqamətdə addımlar atılmalı və problem birdəfəlik öz həllini tapmalıdır.

Bütün bunlar qrantsız fəaliyyətlərdir. Bundan savayı, mən Avropa Birliyi üçün Qarabağla bağlı təhqiqat aparmışam.

-Qarabağ Şurasının aktiv fəaliyyət göstərdiyinizi bildirdiniz. Orada kimlər təmsil olunur və hansı istiqamət üzrə müzakirələr keçirilir?

- “Qarabağ Şurası”nda 30 nəfər təmsil olunur. Onlar ölkənin görkəmli ictimai-siyasi xadimləri, ekspertlər, politoloq və media nümayəndələridir. Onların hamısı bir araya gələrək müzakirələr aparır. Məsələn, burada Eldar Namazov, Zərdüşt Əlizadə, Mehman Əliyev, Rasim Musabəyov, Mübariz Əhmədov, Kərim Kərimli və digər şəxslər təmsil olunur. Biz görüşlər keçirir, müzakirələr aparırıq. Görüşlər zamanı beynəlxalq qurumlara öz mövqeyimizi çatdırır, yazışmalar aparırıq. Hazırda Avropa Birliyinə müraciət hazırlayırıq. Hələlik müraciətin mətni müzakirədədir. Avropa Birliyinin diqqətini münaqişəyə yönəltməyə çalışırıq. Avropa Birliyi hazırda müşahidəçi mövqedədir və biz onu yerindən tərpətməyə çalışırıq. Məqsədimiz odur ki, Avropa Birliyi Qarabağ münaqişəsində özünü müşahidəçi qismində aparmasın, əksinə, təkliflər irəli sürsün, bu işlə ciddi məşğul olsun. Bizim fikrimizcə, vətəndaş cəmiyyəti aktiv olmalıdır.

- 1994-cü ilin mayın 12-də Bişkekdə imzalanan atəşkəs razılaşmasının növbəti ildönümüdür. Siz də Qarabağ münaqişəsi istiqamətində fəaliyyət göstərirsiniz. Atəşkəs haqda nə deyə bilərsiniz?

- Sabah “Qarabağ Şurası”nın iclası olacaq. Adətən, biz belə məsələləri müzakirə edirik. Bu müddətdə Qarabağ probleminin həll edilməməsi, atəşkəsin bizə nə verdiyi və s. istiqamətdə fikirlərimizi qeyd edirik.

- Bir vaxtlar Qarabağ konfliktinin həlli üçün Aland Adaları modelini təklif edirdiniz. İndi də bu fikirdəsiniz?

- Aland Adaları ideyası Helsinki Vətəndaş Assambleyasının təklifi olub və biz bu ideyanı irəli sürmüşdük. Müharibə variantı bütün təklifləri pozur. Əgər biz düzgün siyasət apararıqsa, ciddi təkliflər irəli sürəriksə, bu təkliflərin qəbuluna nail ola bilərik. Mən bu gün də hesab edirəm ki, əslində, hər iki tərəf üçün Aland modeli məqbuldur və vaxt itirmədən bunu işləmək lazımdır. Lakin Aland modeli elə deyil ki, onu olduğu kimi götürüb Qarabağ münaqişəsinə tətbiq edəsən. Əksinə, bu modelin üzərində elementləri işləmək və yeni Qarabağ modeli yaratmaq lazımdır. Atəşkəs haqda danışdınız. Son 20 ildə atəşkəs daima pozulurdu. Bəzən atəşkəsin pozulması siyasətlə bağlı olurdu, Rusiya ilə münasibət və ya Rusiyanın Qərblə münasibətləri bəzən atəşkəsin pozulmasına səbəb olurdu.

Lakin son 2 ildə atəşkəsin daha çox pozulması müşahidə olunub. Bu, əsasən Rusiya siyasəti ilə bağlı olub. Məsələn, atəşkəs onda pozuldu ki, Prezident İlham Əliyev Brüsselə səfər etdi, NATO baş katibi ilə danışıqlar apardı. O vaxtdan hər gün atəşkəs pozulur. Üstəlik də tərəflər bir-birini ittiham edir. Əvvəl tərəflər bir-birini atəşkəsi pozmaqda ittiham edirdisə, indi əksinə qürurla deyirlər ki, düşmənin filan sayda texnikasını, canlı qüvvəsini məhv etdik. Bunu hər iki tərəf edir.

- Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin hərbi müstəvidə həlli imkanlarını necə görürsünüz?

- Mən hərb variantını görmürəm. Fikirləşirəm ki, bu, Azərbaycan üçün tələdir.

- Niyə belə hesab edirsiniz, Azərbaycan öz torpaqlarını azad etmək haqqına malik deyilmi?

- Malikdir. Ancaq diqqət edin. 1992-ci ildə Azərbaycana kart-blanş vermişdilər ki, gedin Dağlıq Qarabağı azad edin, ərazilərinizi təmizləyin. Bir müddət Azərbaycan ordusu qələbələr qazandı. Lakin bu qısa müddət oldu, sonra Rusiya Ermənistanın tərəfini tutdu, köməklik göstərdi ki, Azərbaycanın bəzi əraziləri işğala məruz qalsın. Biz 1992-ci ildə bunu yaşadıq. İndi də belə görüntü mövcuddur ki, Rusiya Ermənistana təzyiqlər göstərir. Məncə, bu, əməliyyatın tərkib hissəsidir. Mən Rusiyanın belə bir siyasəti sona qədər aparacağına inanmıram, hesab edirəm ki, bu, Azərbaycan üçün tələdir. Necə ki, 1992-ci ildə baş

vermişdi. Biz nədənsə 1992-ci ili yaddan çıxarırıq, unuduruq ki, Xocalını ələ keçirən hansı ölkənin hərbçiləri olub. Bu tarixi səhnə unudulmamalıdır. Tarix bizə nümunədir. O dövrlərdə məhz Rusiya Ermənistanın arxasında durur, ona dəstək ifadə edirdi. Hesab edirəm ki, biz bu cür məsələlərdə son dərəcə ehtiyatlı olmalı, bütün imkanları Rusiyanın üzərinə buraxmamalıyıq. Bir sözlə, mənim hərbi yolla münaqişənin birdəfəlik həll ediləcəyinə inamım azdır. O ki qaldı Azərbaycanın öz ərazisini geri qaytarmasına, fikrimcə, Dağlıq Qarabağ sözsüz bizim torpağımızdır. Ancaq burada əhali yaşayır. Fikrimcə, əhali yaşamayan ərazilərdə hərbi əməliyyatlar aparmaq olar. Ancaq Azərbaycan təkbaşına bunu etməməlidir, bizə müttəfiqlər lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu münaqişəni yaradan və idarə edən Rusiyadır. Mənim qənaətimə görə, bu işdə Azərbaycanın müttəfiqləri Avropa və Qərb ölkələri ola bilər. Bunun üçündə sözsüz ki, işləmək vacibdir. Azərbaycan özünün müttəfiqlərini müəyyən etməli, ciddi işlər aparmalıdır.

-Hüquq Müdafiəçilərinin Monitorinq Qrupunda fəaliyyətiniz varmı?

-Bəli bu platformada da biz işləyirik və fəaliyyət göstəririk. Monitorinq Qrupu uzun illərdir ki, fəaliyyət göstərir. Biz burada təmsil olunan həmkarlarımızla birlikdə insan haqları sahəsində birgə çalışırıq. Hesab edirəm ki, bu istiqamətdə fəaliyyət normal gedir. Daim bu sual verilir və eyni cavab alınır: durum çox pisdir. Hazırda biz vəziyyəti mənfi qiymətləndirərək, müəyyən qədər yaxşı olması üçün səylər göstəririk. Müstəqilliyimizi qazandığımız dövrdən indiyədək müxtəlif mərhələlər yaşamışıq, müharibə illəri, cəmiyyətin tam formalaşmamasının yaratdığı fəsadlar və s. Ümumiyyətlə, vətəndaş cəmiyyəti yox idi. Amma atəşkəsdən sonra biz vətəndaş cəmiyyətini qurmağa başladıq. Bu mənada 20 ildən sonra vətəndaş cəmiyyəti üçün ən ağrılı vəziyyətlə rastlaşacağımızı gözləməzdim. Həm təqiblər, siyasi fəalların qohumlarının həbsləri, təkcə bunlar da deyil, çox təəssüf ki, sadə insanlara da oxşar yanaşmalar var. Bu gün ədalətli istintaq, ədalətli məhkəmə araşdırması Azərbaycan üçün uzaq perspektivdə görünür. Ancaq mən pessimistəm, hesab edirəm ki, durum düzəlməlidir. Əlbəttə, əfvlər olub, çoxlu sayda insanlar azadlığa buraxılıb. Bunlar müsbət hallardır və mən bir hüquq müdafiçisi olaraq hər azadlığa çıxan insan üçün sevinirəm. Bir çox dostlarımızı azadlığa buraxdılar. Ancaq

bildiyiniz kimi İlqar Məmmədov, Xədicə İsmayıl və digər insanlar hələ də həbsdədir. Biz çox istərdik ki, onlarda azadlığa buraxılsın. Bu mənada sonuncu əfv fərmanı məni həm sevindirdi, həm də kədərləndim. Hesab etdim ki, adını çəkdiyim dostlarımızda azadlığa çıxsaydı daha münasib olardı.

Nemət Orucov