Zeynal Məmmədli: “Hər kəs öz faciəsini bilsə heç olmasa onu drama çevirə bilər”

Media eksperti Zeynal Məmmədli ilə müsahibəni təqdim edirik.

- Zeynal müəllim, hazırda fəaliyyətiniz nədən ibarətdir?

- Mənim artıq təqaüd yaşımdır. Müxtəlif media qurumlarından mənə mütəmadi zənglər edirlər, xüsusilə, televiziya proqramları haqda fikirlərimi öyrənirlər. Özümün də media ilə bağlı məqalələrim, kitablarım var. İşlər hazırda bu cür gedir.

- Yəni rəsmi iş yeriniz yoxdur?

-“Azadlıq” radiosu ilə bağlı məsələyə aydınlıq gətirilsə, əminəm ki, yenə də iş yerim ora olar.

- Siz Bakı Dövlət Universitetində dərs deyirdiniz...

- Yox. Mən 2012-ci ildə öz ərizəmlə universitetdən ayrıldım.

- Faktiki işləmirsiniz. Bu insan yaşamına təsir etmirmi?

- Təbii ki, təsir edir. Xüsusilə son zamanlar. Ancaq həm də təqaüd yaşındayam. Övladlarım, ailəm var. Biz həmişə işləmişik. Birdə ki, tərcümə edirsən və s. Yəni bu baxımdan çox da kritik durumda deyiləm.

- Yaradıcılıq sahəsində hansı yenilikləriniz var?

- Mən son illər dərs vəsaitləri hazırlamışam. Həm gerçək müəllif kimi özüm hazırlamışam, həm də kollektiv şəkildə belə işlərimiz olur. Bu iş davam edir və yaxınlarda kitablar çıxmalıdır. Ancaq ayrıca mənim özümü narahat edən məqam mediada etika məsələsidir. Söhbət çağdaş medianın etikasından gedir. İnformasiya kommunikasiya vasitələrinin, sosial şəbəkələrinin, bloggerlik jurnalistika sahəsində jurnalistika hissəsini doğrumu təsdiq etdi. Yəni çox mübahisə məsələlər var. Medianın özünün dünyada konfidensallaşması, rəngi məsələsi var. Bir çox ölkələrdə, xüsusilə plüarilzmin olmadığı yerlərdə bulvar mediasının inkişafı var. Bizim peşəmizin gələcəyi məsələsi var. Üstəlik sosial şəbəkə olduğu halda az qala insanlar jurnalistə, redaktora çevrilə-çevrilə gedir, peşəkar jurnalistikanın axırı necə olacaq kimi məsələlər ortaya çıxır. Mən hazırda bununla bağlı yazıram. Düşünürəm ki, mən həm keçmişdən gələn adamam, həm də bu günün adamıyam, amma qeyd etdiklərimi ifadə etməsəm gələcək həmkarlarım necə olacaq məsələsini də düşünürəm. Mən iddialı səslənsə də, ortaya yol xəritəsi qoymaq istəyirəm və buna can atıram.

- Zeynal müəllim, dünyada və yaxın regionda baş verən məsələlərə də münasibətiniz öyrənmək maraqlı olardı. Türkiyədə müşahidə olunan durum, baş verən hadisələr sizdə hansı təəssüratlar yaradır?

- Türkiyədə baş verənləri ürək ağrısı ilə müşahidə edirəm. Ancaq mən bu sualları dolğun qiymətləndirəcək peşənin sahibi deyiləm. Yalnız öz fikrimi deyə bilərəm. Dünyada xəritələr, iqtisadi güclər, korporasiyalar var. Dünyanı idarə etmək uğrunda mübarizələr, planlar var. Bu dəqiqə ərəb şərqində neft erası bitənə qədər tam təlatümlər var. Artıq ənənəvi enerji qaynaqlarının ömrünə uzun müddət qalmayıb. Bizim coğrafiya da, bura daxil ərəb düzəni ənənəvi enerji qaynaqları məkanına daxildir. Hesab edirəm ki, indi müşahidə edilənlər son qarın ağrılarıdır. Amma bu qarın ağrılarının əvəzinə enerji resurslarına nəzarət edən dövlətlər dil tapsaydı, bir-birinə hörmətlə yanaşsaydı, özləri üçün bazar yarada bilsəydi görün nə qədər dəyişiklik olardı. Mən onlara da özümüz kimi ağıl, rasional beyin arzulayıram. Suriyanın, Misirin çox gözəl ziyalıları var idi. Amma birlik, cəmiyyət ruhu olmadığından görün nə vəziyyətə düşdülər. Hərə öz faciəsini bilsə heç olmasa onu komediya olmasa da, drama çevirə bilər.

- Sizcə, niyə Ankarada Rusiya səfirinin öldürüldü?

- Bu siyasətdir və mənim anlamadığım sahədir. Əlbəttə, bu hallar məni narahat edir, bu istiqamətdə mediada gedən yazıları, informasiyaları bilirəm. Bu dünyada ənənəvi baş verən hadisələrdir. İlk baxışdan adama asan gəlir, məsələn, bunu qərb edə bilər ki, rus-türk münasibətləri yaxınlaşmasın, və ya bunu Rusiyanın özü edə bilər ki, Tramp gəldi, sanksiyalar götürüləcək, Türkiyə daha yük olmasın bizə və s Yəni min cür iddia demək olar. Ancaq buna yenə də ənənəvi enerji qaynaqları, din, dünyanın yeni şəkillənməsi prizmasından da baxmaq olar. Amma bütün hallarda çıxış yolu nədir? Odur ki, insanlar, xüsusilə dövlət başçıları barış və sülh siyasətinin mahiyyətini anlasın. İnsanları belə asanlıqla ölümə vermək olmaz. Öldürülən səfir soyuq müharibə dövrünü görən adam idi, Suriya ilə bağlı bir çox şeyləri bilə bilərdi, çox güman ki, Suriyada Rusiyayönlü qüvvələrin idarə edilməsində rolu olan adam idi. Suriya sanki dünyanın güc müstəvisinə çevrilib. Sanki bu region kimin əlində olsa dünyanı idarə edəcək. Bu Rusiyaya və Türkiyəyə xəbərdarlıq idi. İndi onlar bundan nəticə çıxarmalıdır. Onlar hansı nəticə çıxaracaq, hansı əks gedişləri olacağı haqda bir söz deyə bilmərik. Biz arzu edək ki, əks gedişləri münasibətləri gərginləşsdirməsin, əksinə aydınlaşdırsın.

- Çoxları düşünür ki, Trampın prezident olması ilə həm də dünya düzənində hüzur, müsbət dəyişiklik olacaq, bəziləri düşünür ki, soyuq müharibəyə yenidən start veriləcək, böyük güclər arasında münasibətlər kəskinləşəcək. Siz bu haqda nə düşünürsünüz?

- Mən bu məsələlərin mütəxəssisi deyiləm, sadəcə öz fikrimi deyə bilərəm. Ancaq mən baxıram ki, yetkin bir yaşda hakimiyyətə gələn adamdır, ömür boyu bizneslə məşğul olub, çox zəngin bir şəxsdir. Təbii ki, pulun əhəmiyyətini və rolunu daha aydın bilir. Düşünürəm ki, büdcə pullarını ora-bura xərcləyənlərin dövrü Amerikada bitir. Pulu asanlıqla müharibələrə xərcləyirdilər. Pulun taleyi baxımdan sanki rahatlıq var ki, Tramp müharibələri istəməyəcək. Ancaq digər tərəfdən düşünürəm ki, əgər müharibələr daha böyük pullar qazandıracaqsa, Tramp buna gedəcək. Görürsünüzmü nə qədər təzadlı məsələdir. Mənim üçün Tramp həm ağ rəngdə, həm də qara rəngdə ola bilər. Yəni Tramp daha böyük pullar üçün müharibələri dayandıra və ya daha böyük pullar üçün müharibələri alovlandıra bilər. Hər ikisi mümkündür. Arzu edək ki, ikincisi olmayacaq. Ancaq mənə Trampın Çinə, Rusiyaya, Avropaya və müsəlman aləminə münasibətdə hansı siyasət yürüdəcəyi maraqlıdır. Bu istiqamətlərdə baxışlarında nəyə üstünlük verəcəyi çox önəmlidir. İndidən bir söz demək olmaz. Ümid edək ki, yaxşı olacaq.

- Azərbaycanda ictimai-siyasi durumu, baş verənləri müşahidə edirsinizmi?

- Təbii ki, müşahidə edirəm. Azərbaycan elə coğrafiyada yerləşir ki, bu coğrafiyada rahat nəfəs almaq çox çətindir. Amma Azərbaycan da bu fürsətlərdən nə dərəcədə faydalanır və yararlanır, çox təəssüf ki, bunu da görmürük. Özəlliklə mən buna daxili prizmadan baxıram. Azərbaycan bir tərəfdən xoşbəxt ölkədir ki, ətrafda qohum ölkələr yaşayır. Mən türk xalqlarını nəzərdə tuturam. Və ya dindaşları yaşayır. Bu baxımdan Azərbaycan xoşbəxt ölkədir, resursları var. Amma bu resurslardan çox pis istifadə olunur. Azərbaycanda dövlətçilik mədəniyyəti oturuşmayıb. Bunu birmənalı deyirəm. Çünki bu balaca yerdə biz indikindən qat-qat xoşbəxt yaşaya və qonşularımız üçün cazibə mərkəzi ola bilərdik. Hətta pulumuz olmasa, yoxsul yaşasaq belə mənəvi cazibə mərkəzi ola bilərdik. Amma nə varlılıq baxımından, nə də mədəniyyət və mənəviyyat baxımından cazibə mərkəziyik. Özünə vurğunluğu bir kənara qoyub irəli baxsaq görərik ki, hələ bizi narahat gələcək gözləyir. Ətrafımızda savaş gedir, bizim üçün önəmli dövlət olan Türkiyənin proseslərdən neçə çıxması, burada Türkiyənin daxili idarəetmə faktoru nə dərəcədə günahkar olması, xarici oyunçuların Türkiyə daxilinə müdaxilə edib osmanlının intimanı almaq istəyi nə qədərdir. Eləcədə bu yandan Rusiya, digər tərəfdən ərəb coğrafiyası, xüsusi yeri olan İran. Biz vulkanıq içindəyik və burada necə sağ qala bilərik məsələsini gənclərə, gələcək nəsillərə öyrətməliyik. Vəziyyəti kritiklşdirmirəm. Amma buna hazır olsaq, inşallah gələcək daha asan olar.

- Bizim iqtisadi durumumuz haqda nə fikriniz nədən ibarətdir?

- Mən hesab edirəm ki, bu durumdan media nümayəndələrinin, biz jurnalistlərin də böyük günahı var. Biz bir komanda ola bilmədik. Biz aramızdakı fərqləri saxlamaqla “media bu cəmiyyətə nə verməlidir, bu cəmiyyət necə formalaşmalı idi məsələlərində” ortaya bir şey qoymadıq. Neft gəlirləri dövründə bizim fəaliyyətimiz adi oxucunun fəaliyyətindən heç nə ilə fərqlənmədi. Çox təəssüf ki, biz o dövrü uduzdur. Bu milyardlar, 1 milyard təkcə təhsilə pul qoyanda, Azərbaycan üçün böyük layihələr düşünəndə, bu layihələri gerçəkləşdirəcək insanları hazırlayanda görün nələr olardı. Biz 7 ilə 5 min insan oxutmalı idik. Onları hansı universitetlərdə, hansı ölkələrdə oxutdurmalıyıdıq məsələsini demirəm. Biz bu rəqəmin yarısına ancaq çatdıq. Üstəlik biz onları harada oxutduq, bu mütəxəssislərə hansı gələcək vəd etdik? O qədər uduzduğumuz nöqtələr var ki, biz bunları edə bilərdik. Neftdən kənar sektoru inkişaf etdirə bilərdik. Əlimizdə olan neft pullarını bu sahələrə qoymalı idik. Yəni yemək, dağıtmaq və ya ehtiyat kimi saxlamağa deyil, pul gətirən sahələrə qoymalı idik. Mən jurnalistəm, siyasi adlar işlətmək istəmirəm. Sadəcə bir şeyi demək istəyirəm ki, Azərbaycanda hakimiyyət sektorunda, özəl sektorda qərar verənlərin Azərbaycanı, insanı sevdiyinə şübhə ilə yanaşdım. Biz də tamamilə başqa vəziyyət olmalı idi. O pullar Azərbaycanı dəyişmək üçün yetərli resurslar idi. Ən azı mütəxəssis hazırlanması baxımından. Təəssüflər olsun ki, bunu görmədik.

- Bundan sonrakı dövrü necə görürsünüz, iqtisadçı mütəxəssislər deyirlər ki, gələcək daha da ağır olacaq?

- Sanki dünyada kritik dövr sona yaxınlaşma kimidir. Elə bil ki, bir dövrün bitməsi, başqa bir dövrün başlaması olacaq. İndiki halda Azərbaycan ağıllanmağa, insaniləşməyə, vicdanlığlaşmağa məcburdur. Azərbaycan məmuru müsbətə doğru üz tutmağa məcburdur. Amma bunun üçün zaman varmı ki, Azərbaycan istədiyimiz kimi olsun? Mən bunu deyə bilmərəm. Ancaq 3 il sonranın Azərbaycanı indiki Azərbaycandan çox fərqlənəcək. Buna əminəm. Mən demirəm ki, 3 il sonra biz çox yaxşı yaşayacağıq. Ola bilsin ki, bundan da pis yaşayacağıq, lakin 3 il sonra biz gələcəyimizi daha aydın görəcəyik.

Nemət Orucov