Qüdrət İsaqov: “Akif Əlizadə də Mahmud Kərimov kimi akademiyanı idarə etməyəcəksə, onda elmin inkişafindan danışmağa dəyməz”

Bütün ölkələrin inkişafının mənbəyi elmdir! Elmsiz ölkələr bataqlığa bənzəyir! Azərbaycan elminin inkişafı, Azərbaycanda elmə və alimə münasibət bizi daima düşündürüb. Biz həmişə Azərbaycanın görkəmli elm adamları ilə müsahibələr aparmışıq.
Bu dəfə suallarımızı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fizika İnstitutunun əməkdaşı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, Rusiyada nəşr olunan Beynəlxalq Alternativ Energetika və Ekologiya jurnalı baş redaktorunun müavini, Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının akademiki, Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının fəxri Rentgen medalı laureatı Qüdrət İsaqov cavablandırır.

Professor yoxsulluq səviyyəsində yaşayır

- AMEA-dakı yaş senzinə münasibətiniz
-Mənim fikrimcə, Azərbaycan kimi ölkədə alimlərə yaş senzinin qoyulması düzgün deyil. Bunun da əsas səbəbi odur ki, alimlərin, hətta elmlər doktorlarının yalnız əməkhaqqı ilə yaşayan kəsiminin sosial vəziyyəti yoxsulluq həddindədi. Məsələn, mən bu gün təvazökarlıqdan uzaq da olsa, deyirəm ki, respublikanın tanınmış alimlərindən biriyəm, elmlər doktoruyam amma əmək haqqım 324 manatdır. Respublikada orta aylıq əmək haqqı isə 350 manatdan yuxarıdır.
-Bu 324 manatla maddi təminatınızı necə ödəyirsiz?
-Pis, çox pis. Bu gün alimlərin aldığı əmək haqqı onları xeyrə - şərə yaramaz edib.
Həm də qeyd etməliyəm ki, bu gün az və ya çox dərəcədə elmdən başı çıxan elmi tədqiqatlar aparmağa qadir olan, elmi işlərə rəhbərlik edə bilənlər də yaşlı nəslin nümayəndələridilər. Universitetlərimizin demək olar ki, tam əksəriyyəti elmdən uzaq olduğundan AMEA-nın elmi-tədqiqat institutlarına gələn gəncləırimizin elmi iş haqqında anlayışları da çox bəsit olur. Ona görə də yaşlı nəslin nümayəndələrinin elmə gələn gənclərimizə rəhbərlik etmələri olduqca vacibdir. Qayıdaq Akif Əlizadəyə. Ola bilsin ki, ona köməkçiləri və məsləhətçiləri düzgün məsləhət verməyiblər. Ona digərləri üçün öz yaşından kənar yaş senzi qoymaq kimi fikirlər aşılayıblar. Akif Əlizadənin dediyindən belə məntiqi nəticə çıxır ki, birinci o özü pensiyaya çıxacaq, daha sonra isə digər AMEA əməkdaşları. Halbuki Akif Əlizadə yenicə fəaliyyətə başlayıb və AMEA işçiləri ondan elmimizin inkişafı və özlərinin də insan kimi sosial vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması istiqamətində təşəbbüslər və real işlər gözləyirlər. Bundan başqa Akif Əlizadə mənə elə gəlir ki, sağlam adamdır, biz bir –birimizi yaxşi tanıyırıq. Mənim Akademiyada islahatların aparılması mexanizmləri haqqında keçmis prezident Mahmud Kərimov və onun əhatəsi ilə xeyli mübahislərim olub. Sizə onu da deyim ki, AMEA Mahmud Kərimovun dövründə elə Mahmud

Kərimovun əliylə dağıdıldı.

- Necə dağıdıldı?
- Mahmud Kərimov əvvəllər çox təmiz , çox mədəni bir adam olub. Prezident təyin olunandan bir müddət sonra da təmizliyini saxlaya bildi. Çox səmimi insan idi. İnsanları gülərüz qarşılayıb gülərüz yola salardı. Hətta qapıyacan da özü ötürərdi. Amma çox təəsüflər olsun ki, onun bu yüksək mədəniyyəti Azərbaycan elminin inkişafina yox, dağılmasına xidmət etdi. O, ömrü boyu heç bir qərar qəbul etməmişdi.Bu insan qərar qəbul etmək qabiliyyətində deyildi. Mən gəlib ona özbaşınalıqlar haqqında deyirdim. O məsələlər dərhal aradan qaldırılmalı idi. Deyirdim qabağında telefon var götür zəng elə. O, telefonu götürüb zəng eləmirdi.

Demişdim ki, AMEA prezidenti mən olmalıyam

- Bəs Akif Əlizadə necə, AMEA-nı özü idarə edə biləcəkmi?
- Mən Akif Əlizadəyə arzu edirəm ki, onun özu akademiyanı idarə edə bilsin. O da Mahmud Kərimov kimi akademiyanı idarə etməyəcəksə, onda elmin inkişafindan danışmağa dəyməz. O zaman onun bəyanatlarının hamısı quru söz olacaq. Mən Mahmud Kərimovun Azərbaycanda elmin inkişafını tormozladığını və heç bir sahədə qərar qəbul etmədiyini yaxşı bilirdim. Keçən il AMEA-nın müxbir üzvlüyünə namizəd olaraq, fizika –riyaziyyat və texnika elmləri bölməsinin akademikləri qarşısında çıxış etdim. Belə bir söz dedim: “AMEA-nın prezidenti mən olmalıyam”. Orada hər kəs öz elmi fəalliyəti haqqında danışırdı. Sizə deyim ki, o çıxışların heç bir mənası yoxdur. Çünki müxbir üzvlər və akademiklər o çıxısların əsasında seçilmir. Onlar tamamilə başqa yerdə seçilirlər. Səs verənlərə də deyilir ki siz bunlara səs versəniz də, verməsniz də bunlar seciləcəklər. Mən də onların qabağında çıxış etdim və dedim ki, akademiyanin prezidenti mən olmalıyam ki, orada reformalar həyata keçsin. Dedim ki, mənim bunları deməyə haqqım var. Çünki problemləri həmişə mən demişəm. Əgər bu problemləri qaldıran yalnız mənəmsə, deməli AMEA prezidenti də mən olmalıyam. Bu gün ağzına su alıb susan adamların hansını AMEA prezidenti qoysalar onlar da Mahmud Kərimovdan heç nə ilə fərqlənməyəcəklər. Bunları deyərkən gördüm ki, bir-iki nəfər yerdən gülümsəyir. Mən gülümsünənlərə dedim ki, bala niyə gülürsən mən sənin maaşını artırmaq, səni qaldırmaq üçün deyirəm. Akademiklər çox diqqətlə və ciddi qulaq asırdılar, amma maddi yardıma ehtiyacı olanlar, məndən də pis vəziyyətdə olanlar gülümsüyürdülər. Həmişə mən demişəm ki, prezident heç bir qərar qəbul etmir və buna təşəbbüs də göstərmir.

O zaman Mahmud Kərimov pul kisəsini müdafiə etdi

- Bəs Akif Əlizadə necə, qərar qəbul edib, təşəbbüs göstərəcəkmi ?
- Akif Əlizadənin Mahmud Kərimov dövründə hər hansı neqativ hadisələrə qoşulmasının şahidi olmamışam və bunu digər akademiklərdən də eşitməmişəm. Eyni zamanda Akif Əlizadə və digər akademiklərin heç biri Mahmud Kərimov dövründə elmin bərbad vəziyyətə düşməsinə, alimlərimizin yoxsulluq səviyyəsində yaşamasına hər hansı bir etiraz etmədilər. Allah eləsin ki, Akif Əlizadə təşəbbüskar insan olsun. Ola bilər ki, o vitse-prezident olduğu zaman dinmirdi və öz dövrünü gözləyirdi. Allah ona artıq bu şansı verib və o da yəqin ki, ona verilən fürsətdən istifadə edərək bəkə də reformalar keçirdi. Mubaliğəsiz olaraq deyirəm ki, akademiyada islahatlar aparılmasını ən kəskin deyən insan akademiklər, müxbir üzvlər yox, məhz mən olmuşam. Akademiyada islahatların vacibliyini AMEA prezidentinin öz yerində olmamasını mən demişəm. Dünyanın müxtəlif ölkələrinin alimləri mənim haqqımda akademiyanın keçmiş prezidenti ve ölkə başcısından xahiş ediblər ki, mənim rəhbərliyimlə İnstitut, elmi mərkəz və yaxud da laboratoriya yaradılsın. Mahmud Kərimov və onun AMEA-nı dağıdan məsləhətçiləri dünya şöhrətli alimlərin təkliflərini öz aralarında olan “işbirliyi” ilə qulaqardına vurdular. Mən o zaman Mahmud Kərimova deyirdim ki, siz dünya alimlərini saymırsızsa sizi də sayamayacaqlar. Dünyada belə qayda var. Sənin haqqında böyük insanlar təşəbbüsdə bulunursa, lakin sən o təşəbbüsü cavabsız qoyursansa deməli səni də saymayacaqlar. Halbuki sən o alimlərin əlinə su təökməyə də layiq deyilsən. Bizim bir nömrəli fizikimiz olan akademik Firidun Həşimzadə mənim barəmdə Mahmud Krimoiva məktub yazdı ki, bu alim üçün laboratoriya açın. Lakin həmin laboratoriyanın açılmasına Mahmud Kərimov, həmçinin onun əhatəsində olan, onu pulun içində üzdürən adamlar birbaşa əngəllər törətdilər. Mahmud Kərimov həmin vaxt pul kisəsini müdafiə etdi.

Bərabər iş imkanları yaratmadan fərqli əməkhaqqları vermək olmaz

- Akif Əlizadənin müsahibəsində həmçinin ayrı-ayrı insitutlara və alimlərə fərqli maliyyə ayrılması məsələsinə də toxunulub. Bu məsələyə münasibətiniz necədi?
- Fərqli maliyyə yalnız institutların ştat vahidləri, alınacaq cihazlara uyğun olaraq ayrıla bilər. Maliyyə Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə və görüləcək işlərə tələb olunan vəsaitə uyğun olaraq ayrılmalıdır. Digər hallarda mən maliyyə ayrılması məsələsində obyektivliyə qətiyyən inanmıram. AMEA dövlət strukturudur. Burada maliyyə vəsaiti ayrılarkən real işçilərin sayı nəzərə alınmalıdır. Bütün “ölü canlar akademiyadan çıxarılmalıdır. Onların əmək haqları həqiqi işçilərin əmək haqlarının üzərinə gəlməlidir. Bu haqda prezident adminstrasiyasına da məlumat verilməlidir. AMEA-ya maliyyə ayrılması mövcud qanunauyğunluq çərçivəsində həyata keçirilməlidir. Əks halda bunların hamısı ağır fəsadlara gətirib çıxara bilər. Ayrı-ayrı alimlərə fərqli əməkhaqqları verilməsi məsələsi əslində müsbət işdir. Amma bu hamı üçün bərabər işləyə bilmək imkanları yaradıldıqdan sonra mümkündü. Hamının işləmək üçün cihazları olmalıdı. Bərabər iş imkanları yarandıqdan sonra fərqli elmi işlərə fərqli əməkhaqqları verilə bilər. Ona görə də bu gün bərabər iş imkanları yaradılmadan fərqli əməkhaqqlarının verilməsi bilərəkdən kimlərinsə əməkhaqqlarını süni surətdə artırmaqdan başqa bir şey olmayacaq.

AMEA-nın maddi-texniki bazası dağıdılıb

- AMEA-da maddi texniki imkanlar bu gün təcrübələrin dünya standartları səviyyəsində aparılmasına imkan verirmi?
- Akademiyanın maddi-texniki bazası çox köhnəlib. Əksəriyyəti sovet dövründən qalmış cihazlardı. Əvvəl o cihazlardan normal işləyəni də var idi. Lakin sonradan kimlərinsə varlanmasına xidmət edən təmir proseslərində o cihazların çoxu sıradan çıxdı. Buna görə də nə qədər gec deyil, dövlət elmin inkişafı zərurətini dərk etməlidir. AMEA insitutlarının maddi texniki bazası gücləndirilməlidir. Daha doğrusu maddi –texniki baza yenidən yaradılmalıdır. Çünki əksər insututlarda və onların əksər laboratoriyalarında maddi –texniki baza tamamilə dağıdılıb.
-AMEA-ın əsas binasında və insututlarınada aparılan uzun müddətli təmir işləri alimlərin elmi fəaliyətinə mənfi təsir etmir ki?
- Akademiyanın əsas binasıanda 3 ilə yaxın təmir işləri getdi. Heç kəs işə gəlmədi. Bunun nə demək olduğunu yəqin ki, hamı başa düşər. Bina özü gözəldi, lakin elmi həmin gözəlliklərə qurban vermək olarmı? Birinci elmin özü təmir olunmalıdı. Elmin özü və onun əsas istiqamətləri təyin olunmalıdı. Elmin təmir olunması üçün elmə yeni istiqamətlər və müasir cihazlar lazımdı.

Elmdə inhisarçılıq cılızlıqdan və savadsızlıqdan yaranıb

- Ümumiyyətlə elmdə inhisarçılıq varmı?
- Bəli var. Mən bunu Azərbaycanda dəhşətli dərəcədə hiss etmişəm. Elmdə inhisarçılığı həyata keçirən insanlar cılız və dayaz düşüncəli insanlardı. Bunalr elə bilirlər ki, filankəs filan sahədə işləsə elm qurtaracaq. Lakin onalr bilmir ki elm işləndikcə qurtarmır. Elm işləndikcə artır. Elm tükənən deyil. Bütün zamanların ən böyük insanı olan Məhəmməd peyğəmbər deyib ki hər şey xərcləndikcə azalar, yalnız elm xərcləndikcə artar. Elmdəki inhisarçılar başa düşmürlər ki mənim işləməyimlə və digərlərinin işləməyi ilə elm tükənməyəcək. Əksinə inkisaf edəcək. Amma bizim elmdə həmişə elə namərd insanlar olub ki, adamın oturduğu stulu onun altından çəkib, iş stolunu oğurlayıb, iş otağını və cihazlarını da əlindən alıb.
- Öz elmi fəaliyyətiniz...
- Mənim elmi işlərimə ABŞ-ın Rusiyanın, Ukraynanın , Moldovanın , Türkiyənin və başqa dövlətlətin dünya şöhrətli alimləri rəsmi müsbət rəylər veriblər. Ən çox rəy alan alimlərdən biriyəm. Xarici ölkələrin görkəmli alimləri sonradan da mənim elmi işlərimə çox böyük dəyərlər veriblər. 80-dən çox elmi işim xaricdə çap olunub. Lakin təəsüflər olsun ki Azərbaycanda belə şeylərə qiymət verilmir, verilməyib və bundan sonra da verilməsi sual altındadır.

Akif Əlizadə Azərbaycan Prezidenti ilə işləməlidi

- Qüdrət müəllim Mahmud Kərimov da alimlərin əməkhaqqlarının azlığı haqqında mətbuata açıqlamalar vermişdi.
- Düzdü... Mahmid Kərimov mətbuatda həmişə yazıq-yazıq müsahibələr verib. Onun yazıq-yazıq müsahibələri ondan ibarətdi ki, akademiayda əmək haqları çox aşağıdır. Bu da elmin inkişafına mane olur. Lakin o bu sözləri yalnız jurnalistlərə deyirdi. O Prezident Admisnstrassiyasında bununla bağlı heç bir məsələ qaldırmadı. Mahmud Kərimov bu məsələni ciddi müzakirəyə qoymurdu . O yalnız öz piarı naminə jurnalistlərlə bu cür danışırdı. Mən o zaman ona açıq məktub yazdım. Dedim ki, hörmətli Mahmud müəllim sizin dediklərinizi jurnalistlərə mən də bəyan edirəm, özü də, sizdən də yaxşı. Sizlə mənim fərqim nə oldu? Sizin vəzifəniz imkan verir ki, siz bu məslələrlə bağlı birbaşa Azərbaycan prezidentinin özünə müraciət edəsiniz. Yazılı şəkildə təkliflərinizi bildirəsiniz. İndi isə hörmətli Akif müəllimin də əmək haqlarının azlığı və s barədə təkliflərinin olduğunu eşidirik. Lakin mənim Akif müəllimə bir tövsiyyım var: Bu da ondan ibarətdi ki, bütün bu məsələləri respublika prezidenti ilə həll etmək lazımdı. Prezident Administrasiyasının prezidentdən aşağı olan heç bir məmuru bu problemi həll edən deyil. O özündə cəsarət tapmalıdı və ən azından ayda bir dəfə prezidentlə görüşməli və real tekliflərini şəxsən Respublika Prezidentinə çatdırmalıdı. Onun təkliflərini qanuna mindirən Prezident fərmanlarının və sərəncamlarının verilməsinə çalışmalıdı. AMEA prezidenti olaraq Akif Əlizadə həm də bütün təşəbbüskar insanları dinləməli və bu təşəbbüsləri ümumiləşdirməlidi.
- Qüdrət müəllim! Geniş müsahibə üçün sizə təşəkkür edirəm. Sonda nə deyərdiniz?
- Arzu edirəm Akif Əlizadə Azərbaycan elmini reanimasiya edə bilsin!

Elmin Nuri