Tofiq Zülfüqarov: “İki ölkə arasında əlaqələrdə böhranlı elementlər mövcuddur”

Sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov son günlər cəbhə xəttində erməni ordusunun aktivləşməsi və bunun səbəbləri, Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Türkiyənin Moskva, Pekin və Vaşinqton həmləsi mövzusunda müsahibəni təqdim edir.

- Tofiq müəllim, aprelin 17-də erməni tərəfi cəbhənin Tərtər-Ağdam istiqamətində Azərbaycan hərbçilərini atəşə tutublar. Sizcə, bu nəyə işarədir?

- Hesab edirəm ki, bu gözlənilən haldır. Ermənilər öz mətbuatında istiqaməti göstərir, bizi tənqid edirdilər. Açığı, mənə görə, bu gözlənilən hadisədir. Erməni tərəfinin bu aktivliyi, Rusiyada gedən proseslər, iki ölkə arasında ortaya çıxan problemlər var. Mən istisna etmirəm ki, bütün bunlar bir-birilə bağlı məsələlər ola bilər. Üstəlik biz bilirik ki, ermənilər daima Qarabağ məsələsində müstəqil siyasət aparmırlar və məsələlərin böyük bir hissəsini Rusiya ilə əlaqələndirirlər. Son bir il ərzində Ermənistanın müdafiə sistemi tam olaraq Rusiyanın nəzarəti altına keçib. Bu baxımdan hesab edirəm ki, vəziyyət gərgindir. Üstəlik Tərtər istiqamətində casusların aktivliyi və ifşa edilməsi onu göstərir ki, əsas məsələlər bu bölgədə özünü gərgin formada büruzə verə bilər.

- Erməni tərəfinin cəbhədə ki, aktivliyi daha geniş fazaya transfer oluna bilərmi?

- Cəbhədəki gərginliyin səbəbi Ermənistanın hərəkətləri ilə bağlıdır. Erməni tərəfi belə düşünür ki, Azərbaycanın müdafiə sistemi onlarla müqayisədə zəifdir. Onların belə deməyinə əsas verən məqamların nədən ibarət olduğunu demək çətindir. Ancaq hesab edirəm ki, Azərbaycanın ordusu qarşı tərəfə nə qədər sərt cavab versə, bir o qədər yaxşıdır. Yəni erməni tərəfində bəzən özünə əminlik yaranır. Bunun qarşısını almaq üçün yeganə üslub Azərbaycan ordusunun sərt cavabları ola bilər.

- Son zamanlar Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində soyuqluq hiss olunur. Daha doğrusu Azərbaycan Rusiya siyasətinə liberal yanaşsa da, Rusiyada Azərbaycana qarşı sanki təzyiq üslubunda davranışlar ortaya qoyur. Buna misal olaraq Ümumrusiya Azərbaycanlılar Konqresinin qeydiyyatının ləğvini göstərmək olar. Siz Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin indiki mərhələsini necə şərh edirsiniz?

- Qeyd edim ki, ötən ilin avqust ayından başlayaraq bu münasibətlərdə gərginlik müşahidə olunur. Yəni Rusiyada ardıcıl şəkildə Azərbaycanın maraq və mənafelərinə uyğun olmayan bəyanatlar verilir, addımlar atılır. Əlbəttə, bu addımları sadalamağa ehtiyac görmürəm. Amma bu prosesin başlanğıcı ötən ilin avqustunda Ermənistana “İsgəndər” raket kompleksinin verilməsi ilə başlanıb. O vaxt mən və bəzi mütəxəssislər Azərbaycan tərəfinin mövqeyini tənqid edir, deyirdilər ki, bu məsələlərə cavab vermək lazımdır. Ancaq taktiki baxımdan Azərbaycan tərəfi belə təxribatı görməmək xəttini tutdu. Mən istisna etmirəm ki, Azərbaycan tərəfinin də belə davranmasının hansısa səbəbləri olub və bu səbəblər bizə bəlli deyil. Lakin Ümumrusiya Azərbaycanlılar Konqresinin bağlanmasından sonra artıq münasibətlərdə soyuqluğun yarandığı hamıya bəlli oldu. Bu mənada hesab edirəm ki, indiki mərhələdə Azərbaycan tərəfinin cavab addımları olacaq. Mənim qənaətimcə, bu mərhələdə ictimaiyyətin dəstəyi çox vacibdir. Yəni olan problemləri ictimaiyyət üçün açmaq və bunun nəticəsində ictimaiyyətin geniş dəstəyini almaq indiki mərhələdə çox əhəmiyyətli ola bilər. Bu həm bizim ordumuza əlavə siqnal olacaq, həm də ümumiyyətlə ictimaiyyəti əzmlə Azərbaycanın maraqlarını müdafiə etməyə vadar edəcək.

- Siz hesab edirsiniz ki, indiki mərhələdə birmənalı olaraq ictimaiyyət hökuməti, hökumət isə ictimaiyyəti dəstəkləməlidir?

- Mən deyirəm ki, bu münasibətlərdə səmimilik daha da artmalıdır. Mövcud olan problemləri olduğu kimi ictimaiyyətə çatdırmaq, ictimaiyyət də öz mövqeyində hakimiyyətin siyasətinə dəstək verəcək. Məncə, bu həm də xaricdə olan və bizə mənfi mövqedə dayanan qüvvələr üçün də siqnal olacaq ki, Azərbaycan ictimaiyyəti və hakimiyyəti bu məsələlərdə eyni mövqedədir. Bu baxımdan onlar başa düşməlidir ki, qarşılarına qoyduğu məqsədə çatmaq imkanları yoxdur. Hesab edirəm ki, bu siyasi baxımdan gələcəkdə konturları bəlli olan təhlükələrin qarşısını almaq üçün də effektiv olacaq.

- Sizcə, Moskvada Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresinin qeydiyyatının ləğv edilməsinə səbəb nədir?

- Bilirsinizmi, bu siyasi manevrdir. Hamıya bəlli olan və mənfi münasibəti əks etdirən jestdir. Hamıya bəlli oldu ki, iki ölkə arasında əlaqələrdə böhranlı elementlər mövcuddur. Mən yenə də qeyd edirəm ki, bu mənfi elementlər çoxdan yığılıb və çoxalırdı. Sadəcə olaraq Ümumrusiya Azərbaycanlılar Konqresinin bağlanması sonuncu elementdir. Bu təzyiq nədən ibarətdir? Təxminən bir neçə ay bundan əvvəl cənab prezident bildirdi ki, bağlı qapılar arxasında bizə müxtəlif təzyiqlər mövcuddur. İndi hesab edirəm ki, bu təzyiqlər kim tərəfindən edilir, onlar nədən ibarətdir ki, kimi məsələlərin nədən ibarət olduğu ortaya çıxır. Fikrimcə, bu halda hamı fikrini deməli, mövqeyini ifadə etməlidir. Son nəticədə məlum olmalıdır ki, bu mövqe hakimiyyətdə olanların deyil, ümumilikdə Azərbaycanın mövqeyidir. Əlbəttə, təzyiqlərə səbəb müxtəlif ola bilər. Məsələn, iqtisadi məsələlər, Dağlıq Qarabağ və digər siyasi səbəblər ola bilər. Məncə, cəmiyyətin birgə mövqeyi çox effektiv ola bilər.

Onu da xatırladım ki, Azərbaycan Rusiya üçün çox vacib partniyordur. Vəziyyət ona dəlalət edir ki, Rusiya öz siyasətində təzə böhranlı nöqtə yaranmasını istəmir. Yaxın Şərqi, Ukraynanı götürək. Burada Rusiyanın iştirakı və problemləri var. İndi yeni bir problemin yaranması Rusiya üçün də lazım deyil. Sadəcə olaraq ictimaiyyət və Azərbaycan xalqının iradəsini nümayiş etdirmək lazımdır. Bu isə siyasətdə yeni addım deyil. Heydər Əliyevdə bu addımları atırdı, olan problemləri həll edirdi, bəzən mediada bu haqda danışırdı. Bu zaman ictimaiyyətin dəstəyi Heydər Əliyevə əlavə siyasi güc verirdi. Məncə, indi də bunu nümayiş etdirmək pis olmazdı.

- Təzyiqlər Azərbaycanın Avrasiya Birliyinə daxil olması məqsədilə edilə bilərmi?

- Yox! İndi Avrasiya Birliyinin daxilində böhranlı problemlər çoxdur. Elə Belarusdan başlayaraq Qazaxıstana qədər narazılıq var. İqtisadi baxımdan Avrasiya Birliyi layihəsi Rusiya üçün mənfi element olub. Başqa sözlə, faktiki xeyir görmür. Bəli, siyasi baxımdan bəzi dividentlər mövcud idi, amma indi onların effektivliyi azalıb. Mən hesab etmirəm ki, Rusiya üçün bu vacib bir məsələdir.

Rusiya üçün digər məsələlər gündəmdə durur. Bu da ondan ibarətdir ki, gələn il Rusiyada böyük dəyişikliklər ola bilər. Müşahidəçilər bu haqda danışırlar. Ən azı Rusiyada seçkilər olacaq. Bəziləri deyir ki, Putin siyasi səhnədən gedəcək, bəziləri deyirlər ki, qalacaq. Hər halda Rusiyada siyasi aktivlik olacaq. Məncə, siyasi aktivlik ərəfəsində Rusiyanın Azərbaycanla böhran yaratması Rusiyada hakimiyyətində olan bir qisim dairələrin marağında ola bilər. İstisna etmirəm ki, bu ermənipərəst dairələrin marağındadır. Əlbəttə, bunu geniş müzakirəyə çıxarmaq ona gətirib çıxara bilər ki, həm Rusiya hakimiyyəti, həm də ictimaiyyəti daxilində Azərbaycana qarşı çıxan qüvvələrin mövcud olduğunu ortaya qoysun.

- Azərbaycan paralel olaraq Avropa İttifaqı ilə danışıqlar aparır, birgə sənəd imzalanacaq. Bu haqda düşüncələriniz nədən ibarətdir?

- Mən onun tərəfdarı deyiləm ki, kiminləsə problemi həll etmək üçün digər qrup dövlətlər məsələsini gündəmə gətirəsən. Əksinə, hesab edirəm ki, Azərbaycanın kifayət qədər imkanları var ki, Rusiya ilə dialoqu aparsın və arada mövcud olan problemləri həll etsin. Bu baxımdan əlavə elementlərə, mən gedib Avropa ilə dostluq edəcəyəm kimi məsələlərə ehtiyac yoxdur. Sözsüz ki, Avropa ilə əməkdaşlıq müstəqil siyasətin bir istiqamətidir. Amma bunu hansısa elementlər qarışdırmaq, onun acığına gedib bununla dost olum məncə, məsələyə sadəlöhv baxış olardı. Nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiya-Azərbaycan əlaqələri çox şaxəlidir. Burada siyasi, iqtisadi, humanitar, mədəni əlaqələrdən danışmaq olar. Yəni yetərincə imkanımız var ki, Rusiyada bizə qarşı işləyən dairələri ifşa edək və məkrli istəkləri neytrallaşdıraq. Reallıq onu göstərir ki, Azərbaycan-Rusiya əlaqələrinin inkişafında potensial mövcuddur. Sadəcə olaraq bizə qarşı işləyən dairələri neytrallaşdırmaq indiki mərhələdə aktual məsələdir.

- Türkiyəyə baxdıqda heç də xoş mənzərə görünmür. Ölkə Suriyada kürd qruplaşması ilə qarşı-qarşıyadır, İraqda kürd muxtariyyəti faktiki olaraq mövcuddur. Bunun fonunda prezident Ərdoğanın Moskva, Pekin və Vaşinqton trayektoriyası üzrə müzakirələrini necə qiymətləndirirsiniz?

- Mən indiki mərhələdə Türkiyənin zəif görünməsi fikri ilə razı deyiləm. Kommunistlər və nasistlər deyirdi ki, iqtisadiyyat siyasətin əsasıdır. Yaddan çıxarmayaq ki, son 10 il ərzində Türkiyə iqtisadiyyatı, onun ümum daxili məhsulu artıb. Bir neçə il əvvəl kiçik regional ölkə olan Türkiyə artıq dünyanın ən güclü 20 iqtisadiyyatından biridir. Türkiyə indi yeni siyasi mərhələ yaşayır. Özünün iqtisadiyyatına, əhalinin sayına, müdafiə imkanları hesabına regionda və dünyada özünə yer axtarır. Hesab edirəm ki, Türkiyə hazırda böhran mərhələsi yaşamır. Əksinə, çox fəal siyasət mərhələsi yaşayır. Türkiyəyə qarşı çıxanlar Türkiyəyə daxilində olan siyasi opponentləri istifadə edirlər, xaricdən terror qruplaşmalarını aktivləşdirirlər. Bu ümumi prosesin bir hissəsidir və həm də gözləniləndir. Amma Türkiyə heç vaxt indiki mərhələdəki qədər güclü olmayıb.

- Ərdoğan-Tramp müzakirələrini uğurlu hesab edirsiniz?

- İlk olaraq səfərin özü əhəmiyyətlidir. Demək olar ki, prezident Tramp bu yaxınlarda aktiv xarici siyasətinə başlayıb. Türkiyə prezidentinin Vaşinqtona səfəri, problemlərin müzakirəsi onu göstərir ki, Türkiyə ABŞ və qərb üçün vacib müttəfiqdir. Sadəcə olaraq qərb düşərgəsinin bəzi ölkələri Türkiyənin yeni rolunu və yerini qəbul etmək istəmirlər. Almaniyanın və digər ölkələrin mövqeyi bundan ibarətdir. Amma düşünürəm ki, gec və ya tez Türkiyə ona layiq olduğu yeri tutacaq. Artıq Türkiyə-ABŞ rəhbərliyi arasında tanışlıq baş tutub. Fikrimcə ABŞ-ın yeni hökuməti köhnə məsələlərə yeni baxış nümayiş etdirə bilər. Gözləyək görək hadisələr necə inkişaf edəcək.


NEMƏT