Sülhəddin Əkbər: “Bu proseslər 1990-cı ilin sonlarında Dehlidə əldə olunan məxfi razılaşma ilə başlanıb”

Dünyada ən ciddi münaqişə ocaqlarından biri hesab oluan Şimali Koreya ətrafında yaranan son situasiya daha da ciddiləşir. Bir çox mütəxəssislər hətta Şimali Koreya böhranının III Dünya Müharibəsinə yol açacağını düşünür. Sözügedən mürəkkəb böhranla əlaqədar təhlükəsizlik eksperti Sülhəddin Əkbərlə müsahibəni təqdim edirik.

- Sülhəddin bəy, Şimali Koreya ətrafında yaranan situasiya günü-gündən mürəkkəbləşir. Bu mənada Şimali Koreya ətrafında yaranan son durumu necə şərh etmək olar?

- Şimali Koreya nüvə proqramını və baş verənləri tam müəyyən etmək üçün biz 1990-cı illərin sonunda bağlanan məxfi Dehli anlaşmasına getməliyik. Həmin anlaşmaya görə Rusiya dəniz hakimiyyəti əsasında geopolitik siyasət aparan dövlətləri Avrasiyanın mərkəzinə buraxmamaq üçün kənar qurşaqlarda nüvə dövlətləri yaratmaq konsepsiyasını qəbul etdi. Yəni ABŞ və müttəfiqlərini Avrasiyanın ürəyinə buraxmamaq məqsədilə kənar qurşaqlarda nüvə dövlətləri yaratmaq yanaşmasını ortaya çıxardılar. Avrasiyanın ürəyi dedikdə isə biz Ural dağlarına qədər düzənliyi və Mərkəzi Asiyanı nəzərdə tutmalıyıq. Hazırda bu ərazilər Rusiyanın nəzarətindədir. Üstəlik kim dünya liderliyi iddiasındadırsa, tarixin coğrafi oxu adlandırılan Mərkəzi Asiyaya nəzarət etməlidir. Rus dərin dövləti bu nəzarəti əldən verməmək, ABŞ-ın qlobal liderliyinin qarşısını almaq üçün kənar qurşaqda nüvə dövlətlərindən ibarət qurşaq yaratmaq qərarını verdi. Səhv etmirəmsə, bu konsepsiya Dehli anlaşmasında öz əksini tapıb. Koreya və İranın nüvə proqramları bu konsepsiya əsasında ortaya çıxdı. Sonradan Çin dövləti də bu konsepsiyanı dəstəklədi. Bu meqa projedir. Bunu anlamadan İran və Şimali Koreyanın nüvə proqramı, bu ölkələr ətrafında baş verən prosesləri analiz edə bilməyəcəyik.

İkincisi, niyə ABŞ sanksiyalar qəbul edərkən Rusiya, İran və Şimali Koreyanı birləşdirdi, onlara qarşı eyni qanun layihəsində embarqoları qəbul etdi? Çünki bu məsələnin kökündə mənim yuxarıda dediyim məqam dayanır. ABŞ-da bilirlər ki, bu şeytan oxunun arxasında Rusiya dayanır.

Əgər xatırlayısınızsa, mən deyirdim ki, dünyada və regionda geopolitik qarşıdurma həlledici mərhələyə daxil olub, geopolitik sınma xətləri indi cəbhə xətlərinə çevrilib. Bu sınma xətləri də Baltik-Qara dəniz, GUAM xətti, eləcədə məğribdən məşriqə uzanan birinci yaşıl müsəlman xətti, ikinci müsəlman xətti Hind okeanından Əfqanıstan üzərindən Mərkəzi Asiyaya yönələn xəttdir. İkinci cənub-şimal xətti də Asiya pasifikdən keçir. Başqa sözlə, birinci şimal xətti Afrikadan başlayır Baltik-Aralıq dənizindən keçir, Süveyş kanalı vasitəsilə Qırmızı dəniz və Hind okeanına çıxır. İkincisi şimal-cənub xətti isə Şimal Buzlu okeanından başlayır, bütün Asiya, Sakit oken reginonu əhatə edir. İndi əsas mübarizə və müharibələrin bu qarşıdurma xəttlərində baş verir. Rusiya Çinlə birlikdə çalışırlar ki, ABŞ-ın bu geopolitik həmlələrinin qarşısını alsınlar. Bunun üçün də assimetrik savaşlardan, vəkalət müharibələrindən istifadə edirlər, habelə İran və Şimali Koreyanın nüvə proqramlarına dəstək verilir. Baxın, 2014-1015-ci illərdə Vaşinqton İranla anlaşma xətti tutdu və əsas məqsəd mübarizəni Rusiyanın daxilinə keçirmək idi. Bu zaman Şimali Koreyanı ön plana çıxardılar. Hazırda Şimali Koreya nüvə proqrqmında və ballistik raket sınaqlarında ciddi irəliləyir. Bu ABŞ başda olmaqla qlobal təhlükəsizliyi təhdid edən nöqtəyə çatır. Odur ki, ABŞ artıq buna sərt reaksiya verir.

- Burada başqa bir istiqamət də sezilir. Şimali Koreya məsələsi gündəm təşkil edir, ABŞ bu məsələdə səs-küy salır və son anda Vaşinqton Cənubi Koreyaya, Yaponiyaya və digər dövlətlərə milyardlarla silah satır...

- Bilirsinizmi, hər hansı bir proses gedirsə, bu bir istiqamətli olmur. Əksinə, çox istiqamətli olur. Və müdrik, strateji düşüncəsi olan dövlətlər hər bir böhranı fürsətə çevirir. Beynəlxalq münasibətlərdə bu aydın olan məsələdir.

- Yəni, Şimali Koreya təhlükəsini ortaya atmaqla ABŞ müttəfiqlərinə dəyəri 100 milyardlarla ölçülə biləcək silahlar satır

- Mən düşünürəm ki, Şimali Koreya məsələsi sadəcə gündəm məsələsi deyil. Xüsusilə, Pxenyanın ballistik raket və nüvə sınaqları sistematik xarakter alır. Artıq altıncı nüvə sınaqğından sonra müstəqil ekspertlər də qeyd edirlər ki, bu sınaqlar xeyli irəliləyib və təhlükəli həddə çatıb. Təsəvvür edin Şimali Koreya artıq hidrogen bombası hazırlayıb. Hidrogen bombası atom bombasından güclüdür. Üstəlik Pxenyan hidrogen bombasının miniüatur formasını hazırlayıb. Hansı ki, bu forma qitələrarası ballistik raketlərə döyüş başlığı kimi montaj edilə bilir. Bu o deməkdir ki, indi Pxenyanın əlində minlərlə kilometr uzağa hidrogen bombası ilə zərbə endirmək imkanı var. ABŞ-da bundan ciddi narahat olub və hərəkətə keçib.

- Ancaq ABŞ və müttəfiqlərinin hərəkətlərinin də nəticəsi yoxdur, əvəzində Şimali Koreya sınaqlarını davam etdirir...

- Hazırda Şimali Koreyaya qarşı mərhələli sanksiyalar konsepsiyası qəbul olunub. Bura diplomatik tədbirlər paketi, iqtisadi sanksiyalar və son mərhələdə hərbi sanksiyaların tətbiqini nəzərdə tutur. Hərbi sanksiyaların hansı formada olmasını isə gələcək göstərəcək. Hərbi sanksiyalar Şimali Koreyaya birbaşa nüvə zərbəsi endirməyi nəzərdə tutmur.

- Rusiya prezidenti Putin bir müddət əvvəl bəyan etmişdi ki, Səddam Hüseyn nüvə və kimyəvi silah proqramından əl çəksə də, aqibətinin necə olduğu bəlli oldu. Pxenyan da bunu bildiyi üçün ot yeyər, amma nüvə proqramının inkişafından əl çəkməz...

- Putin açıq şəkildə deyir ki, hansı sanksiyaları tətbiq etsəniz də, bu sanksiyalar Şimali Koreyanı durdurmayacaq. Fikrimcə, o başa düşülmülədir ki, Pxenyan mütləq suverenlik, yəni toxunulmazlıq əldə etmək üçün nüvə silahına malik olmadan bu proqramdan imtina etməyəcək. Əslində Putinin bu çıxışı dərin analiz edilərsə Amerikanı hərbi vasitələrə əl atmağa təhrik etməkdir. Belə çıxır ki, Şimali Koreyanın mövcud rejimini ortadan qaldırmaqla istəyə nail olmaq mümkündür. Əslində bu ABŞ-ı qıcıqlandıran çıxışdır. Eyni zamanda prezident Trampın atdığı tvitə uyğun gəlir. Tramp altıncı nüvə sınaqından sonra atdığı tvitin son cümləsi belə idi-Şimali Koreya ancaq bir şeydən anlayar. Məncə, Tramp bir şey deyəndə qətiyyətli hərbi zərbəni nəzərdə tuturdu.

- Pxenyana əvvəlcə diplomatik-siyasi, daha sonra ağır iqtisadi sanksiyalar tətbiq ediləcək. Əgər bunlar fayda verməsə hərbi sanksiyalara keçiləcək. Bu o deməkdir ki, Şimali Koreya məsələsi azı 1 il dünyanın gündəm mövzusu olacaq?

- Bununla bağlı fikir söyləmək çətindir. Çünki operativ müstəvidə hərbi siyasi şəraitdə daxil olmaqla vəziyyət qısa müddətə dəyişə bilir. Bəzən bir telefon zəngi belə əks reaksiya verir. Bu mənada vəziyyət 1 günün və ya 1 saatın içində dəyişə bilər. Onsuzda Pxenyan nüvə və ballistik raket sınaqlarında irəliyə gedib, hidrogen bombasına nail olduğunu ifadə edib. Təsəvvür edin ki, bu rejim günün birində elan edir ki, artıq nüvə silahı əldə etməyə son dərəcə yaxındır. Onda sözsüz ki, situasiya kökündən dəyişə bilər.

Eyni zamanda Şimali Koreyaya zərbə məsələsində Çin və Rusiyanın mövqeyi fərqlidir. Rusiyanın mərkəzi Şimali Koreyadan çox uzaqdır. Əgər yarımadada hərbi böhran yaranacaqsa, bundan ən çox Çin ziyan çəkəcək. Odur ki, formal və siyasi-diplomatik baxımdan Moskva ilə Pekin eyni mövqedən çıxış edir, amma Çin həm də hesab edir ki, Koreya yarımadası nüvəsizləşdirilməlidir. Bu faktiki Amerikanın mövqeyinə yaxın bir mövqedir. Çin vəziyyətin təhlükəli həddə çatdığını bilir. ABŞ elan edir ki, Şimali Koreya ilə əməkdaşlıq edən istənilən şirkətə müharibə elan ediləcək, həmin şirkətlə dünyanın əlaqələri kəsiləcək. Çin-Amerika ticarət dövriyyəsi isə yarım milyard dollara yaxındır. Baxın görün bu münasibətlərdə problem yaransa Çin ticarətdə nələr itirə bilər.

- NATO-Rusiya arasında müharibə ehtimalı varmı?

- Mən birbaşa Rusiyanın hər hansı bir NATO ölkəsinə hücum edəcəyini gözləmirəm. Əlbəttə, bunun nəzəri baxımdan ehtimalı var, lakin sıfıra yaxındır. Ancaq Rusiya gələcəkdə NATO-ya üzv olmağı planlaşdıran ölkələrlə bağlı iş aparır. Bura ilk olaraq Ukrayna və Gürcüstan daxildir.

- Bu arada Amerika rəhbərliyi Türkiyənin Rusiyadan S-400 raketdən müdafiə kompleksi almasına ciddi etiraz edir. Sizcə, buna səbəb nədir?

- Əslində ABŞ və Avropa Türkiyəyə qarşı yanlış siyasət aparır. Faktiki olaraq PKK və PKK-ya yaxın olan YPG, PYD və digərlərinə dəstək verməsi, İraq və Suriyada kürd dövləti qurmaq istəyi, yaxın gələcəkdə Türkiyə istiqamətində bu dövlətin ərazilərini genişləndirmək niyyətləri çox yanlışdır. Əgər bu yanlış strategiya israrla davam etdirilərsə, Türkiyə-ABŞ, Türkiyə-Avropa və Türkiyə-NATO münasibətlərində gərginlik yaşanacaq, Ankara məcbur olub Rusiya ilə yaxınlaşacaq. Bu da ABŞ, Avropa və NATO-nun Rusiya, eləcədə postsovet məkanına hesablanan strategiyasında ciddi problemlər yarada bilər. Odur ki, qərb strateqlərinin kürd kartı üzərində qurduqları strategiyaya yenidən baxıb-baxmayacaqları maraqlıdır.

HÜSEYN ABBASOĞLU
gundemxeber.az