Asif Lətifov: “Ölüm cəzasının tətbiqi ilə müqayisədə, ömürlük həbs cəzası daha ağır cəza növüdür”

Son zamanlar xüsusi amansızlıqla törədilən qətl hadisələrinin, ələlxüsus müəyyən yaş həddinə çatan uşaqlara, azyaşlılara qarşı edilən seksual zoraklıq hadisələrinin sayı çoxaldıqca, atılan addımlar cəmiyyətin tam əksəriyyəti tərəfindən kəskin etirazla qarşılanır. Məsələn, xeyli müddət bundan öncə əslən Naxçıvan Muxtar Respublikasından olan və dörd yaş həddinə çatan azyaşlının, bir müddət bundan əvvəl isə, üç yaş həddinə çatan körpənin ögey ataları tərəfindən vəhşicəsinə zorlanması, həmçinin sürücü tərəfindən zorlanan yeddi yaşlı qız uşağının başına gətirilən müsibətlərin varlığı, Hacıqabulda baş verən qandonduran olay və s. bu gün sözün həqiqi mənasında həyacan siqnalı çalmağa tam əsas verir.
Onu da vurğulayaq ki, insanlıqdan uzaq belə bir hadisələr baş verdikcə bir çox ictimai şəxslər və cəmiyyətin böyük kəsimi, atılan addımlara görə ölkəmizdə ölüm hökmünün bərpasının mümkünlüyünü dilə gətirirlər və bu mövzu ətrafında ciddi müzakirələr də aparırlar. Ümumiyyətlə, bu gün tam əksəriyyəti düşündürən ölüm cəzasının mahiyyəti, bu cəza növü nə vaxt tətbiq oluna bilər, bununla bağlı Qanuna müəyyən dəyişikliklərin edilməsi zəruridirmi, yaxud da mümkündürmü mövzusudur. Yəni, bu mövzu hazırda aktuallığı ilə diqqəti və gündəmi zəbt edən mövzulardandır. Odur ki, bu mövzu ətrafında suallarımızı ixtisasca hüquqşünas olan, keçmiş siyasi məhbus və Xüsusi Dövlər Mühafizə Xidmətinin sabiq zabiti Asif Lətifova ünvanlayıb müəyyən cavabları əldə etməyə çalışdıq. Odur ki, onun ünvanladığımız cuallara verdiyi cavabları təqdim edirik.

- Asif bəy ölüm cəzası nədir və bu cəza növü nə vaxt tətbiq olunmalıdır? Bununla bağlı Qanuna dəyişiklik olunmalıdırmı?

-Ümumi şəkildə götürdükdə ölüm cəzası da, cəza sözünün mahiyyəti də, öz-özlüyündə sosial anlayışdır. Cinayət hüquq ədəbiyyatında bu barədə bir neçə müəllifin fərqli fikirləri var. Ölüm cəzasının tətbiqinə tərəfdar olanların ən böyük arqumenti ondan ibarətdir ki, bu gün cinayət hadisələri azalmır, yəni bu yöndə lazımi nəticələr əldə olunmur. Tarixən onlarla, yüzlərlə şəxsi öldürən cinayətkarları qətlə yetiriblər, amma cinayətin kökünü kəsmək heç cür mümkün olmayıb. Daha sonra onu da vurğulayım ki, baş verən cinayət hadisəsi ilə bağlı istintaqın aparılması və cəzanın təyin edilməsi zamanı əksər hallarda ciddi qanunsuzluqlara qol qoyulur. Hüquq tarixində hətta elə olaylar yaşanıb ki, hansısa şəxs haqqında ölüm hökmü çıxarılıb və bu cəza növü də tətbiq olunub. Xeyli zaman keçdikdən sonra bəlli olub ki, baş verən cinayət hadisəsini ölüm hökmünə məruz qalan şəxs törətməyib. Bəli, belə bir hadisələr zaman-zaman Avropada, Şərqdə, keçmiş SSRİ dövlətinin ərazisində də baş verib. Bir halı xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, 1983-cü ildə Moskvada Aleksandr Kravçenko adlı şəxsə ölüm hökmü tətbiq olunaraq güllələnir. Həmin şəxs məhkəmədə üzünü dövlət ittihamçısına tutaraq “vaxt gələcək siz məni həyatımdan məhrum etdiyinizə görə peşman olacaqsınız” deyir. Baş verən hadisədən yeddi il keçdikdən sonra bəlli olur ki, əslində cinayəti Andey Çikotilo adlı şəxs törədib. Amma, istintaqın və məhkəmənin səhvi ucbatından cinayəti törədən şəxsin əvəzinə, günahsız Aleksandr Kravçenkonu müqqəssir bilərək güllələyirlər. Ümumiyyətlə, tarixdə belə bir anlaşılmazlıqlar çox olub, amma hər dəfə üstü açılarkən onu örtbasdır etməyə çalışıblar ki, çox səs-küy çıxmasın.
Mən bü gün düşünürəm ki, ölüm cəzasının tətbiqi ilə müqayisədə ömürlük həbs cəzası daha ağır cəza növüdür. Çünki, hər hansı şəxsə ömürlük cəza növünün tətbiq olunması, tək cinayəti törədənin cəzası olmur, onun bütün ailə üzvlərinin, yaxınlarının cəzası olur. Çünki, şəxs ölən günə qədər ona bağlı olanlar həbsxana qapılarında qalırlar, ölüm hökmünün tətbiqi zamanı isə, yalnız yas mərasimi verilir və qısa müddət ərzində də hər şey unudulur. Əslində ölüm cəzası, obyektiv istintaq, obyektiv məhkəmə araşdırması, obyektiv nəticə əldə olunduqdan sonra verilməli və məhkəmə hakimi də, ədalət anlayışını uca tutmaqla, qərəzsiz və müstəqil qərar qəbul etməlidir. Ümumiyyətlə, bu günə kimi istənilən cəmiyyətdə yetərincə səsküyə səbəb olan qətl hadisələri baş verib. Amma, baş verən hər bir cinayət hadisəsini törədən şəxsə, heç də ölüm cəzası tətbiq olunmayıb. Hər bir dövlətdə cinayətin törədən şəxsin əvəzinə digər şəxsin canı alınmamalıdır. Əslində, məhkəmə sistemi cəzalandırıcı funksiyanı deyil, bir növ tərbiyələndirici funksiyanı da yerinə yetirməlidir.

-Bəs pedafillərə və manyaklara qarşı hansı sərt cəza növü tətbiq olunmalıdır ki, belə hallar da baş verməsin?

-İstənilən ölkədə belə bir işlə məşğul olanlar var. Bəzi dünya ölkələrində bu cür əməl sahiblərinə qarşı xüsusu sərtliklə yanaşırlar. Hətta elə ölkələr var ki, belə əməl sahibləri ən azından 20 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilirlər, bəzi ölkələrdə “xədm” olunurlar, yaxud da edam olunurlar. Yəni, hər bir dövlətdə qəbul olunan qanunlara görə, tətbiq olunan cəza növü var. Azərbaycan Respublikasında isə, belə fəaliyyətlə məşğul olanlar müəyyən cəzalarla cəzalandırılırlar. Söylənilənlərə görə, sovetlər dönəmində belə əməl sahibləri çox zaman sürgün də olunublar. Onu da vurğulayım ki, əvvəllər yer kürəsinin altıda bir hissəsinə sahib olan SSRİ dövləti mövcud olduğuna görə, sürgün və köçürmə cəzasının tətbiqindən danışmaq olardı. Amma, bu gün respublikamızın ərazisini bir neçə saata keçmək mümkün olduğundan, sürgün və köçürmə cəzasının tətbiqindən danışmaq gülünc məsələdir. Əslində ölkəmizdə bu cür əməl sahiblərinə qarşı sürgün və yaxud köçürmə cəzası deyil, Cinayət Məcəlləsində qeyd olunan cəzalar daha da sərtləşdirilməlidir.

- Siz qeyd etdiniz ki, istintaqın gedişi zamanı elə hallar olur ki, bir çox qanunsuzluqlara qol qoyulur. Bəs ittihamnamə istintaqın yekun sənədi hesab olunmurmu?

-Doğrudur, ittihamnamə istintaqın yekun sənədi hesab olunur və həmin vaxt müstəntiqin uzun müddətli əzab-əziyyətli fəaliyyəti də özünü göstərir. Həmin vaxt şəxsə və onun əməllərinə verilən qiymət, yalnız müstəntiqin və prokurorun şəxsi rəyini əks etdirir. İttihamnamə nə dərəcədə hüquqi sənəd hesab olunsa da, o, şəxsin mütləq qəti formada təqsirli bilinməsinə əsas vermir. İstintaqın yekun sənədi olsa da, o, təqribi yalnız vəzifəli şəxsin rəyini əks etdirən sənəd kimi qəbul edilə bilər. Ardı var. Odur ki, bizi izləməyi unutmayın.

Cəfər
gundemxeber.az