Onun adını ilk dəfə 2016-cı ilin yayında bir oxucu Seyran Səxavətin “Daş evlər” romanını axtarıram deməsiylə eşitdim. Bir müddət sonra adı çəkilən əsəri oxumaq qərarına gəldim. Yazçının qələmə aldığı “Daş evlər” də insan faciələri, paralelliklər, hadisələrin rəngarəng coğrafiyalarda cərəyan etməsi, ən əsası Çanko ilə Rufanın acı istirabları və zəfər tağları məni heyran etdi. Seyran Səxavətin digər əsərlərini oxusam da, heç biri “Daş evlər”in yerini vermədi. 6 il sonra ədiblə görüşüb söhbət etmək də nəsib oldu. 

- Seyran müəllim, çıxışlarınızın birində: “Daş evlər” romanımı yazmaq üçün “Sovetski” evlərində bir-birinin ardınca kirayəlik evlərdə yaşadım” demisiniz. Sizi tez-tez mənzil dəyişməyə nə məcbur edirdi? 

- (gülür) Şəxsi mənzilimin olmamasına görə evdən-evə köçürdüm. Ramiz Rövşənlə tələbəlik illərindən tanışıq. Bir dəfə qələm yoldaşım dedi ki, “əgər sən nə vaxtsa məşhur adam olsan, kirayədə qaldığın evlərin qarşısında barelyeflərin qoyulacaq”. Həmçinin məhz “sovetski”dəki köhnə evlərdə yaşayanda “Daş evlər” romanını yazmaq qərarına gəldim.

- “Daş evlər”də Çanko obrazı var. Onu Adolf Hitlerlə müqayisə edərdim. Fürer böyük rəssam, Çanko isə fizika sahəsində böyük alim olmağı arzulayırdı. Amma acı tale hər ikisinə qarşı amansız oldu. Sizə elə gəlmirmi istedadlı insanlar çoxdur, sadəcə onların mütləq çoxluğunun istedadı batırıldığından, oğurlandığından dolayı üzə çıxmır? 

-Nə Hitlerə, nə də Çankoya istedadı batmış insanlar demək olmaz. İnsanda istedad varsa, o, yerin deşiyində də olsa, özünü büruzə verir. Sadəcə istedadın forması, məzmunu, istiqaməti dəyişir. Hitlerin rəssam olmağına imkan vermədilər. Əvəzində böyük siyasi lider oldu. Çanko alim olmaq istəyirdi, arzusunu gözündə qoydular. Bunun müqabilində o oğru dünyasında flaqman oldu.

- “Daş evlər” əsərinizdə Rufa obrazı var. Rufanın bədbəxt olmasında anasını günahkar hesab edirsizmi?

- Bir ailədə övlad bədbəxt olursa, mütləq valideynin günahı var. Həzrəti Əli deyir: “İnsanlar valideynlərindən çox mühitinə oxşayır”. Mühitimiz bizi həm yetişdirə, həm də məhv edə bilir. Rufa anasının, qohumlarının, ən əsası mühitinə uyğunlaşmadığına tənhalığa məruz qaldı. 

- Seyran müəllim, dövrlərində avanqard olan Əbülhəsən, Mirzə İbrahimov, Hüseyn Abbaszadə, Bayram Bayramov və onlarla adını çəkmədiyim yazıçılarımız niyə unuduldu? 

- Bu barədə uzun-uzadı çox danışmaq olar, amma iki əsas səbəbi deyəcəyəm. Birinci, cəmiyyətimizin, xalqımızın laqeydliyi, ikinci, həmin ədiblərimizin özlərinin zəmanəyə uyğunlaşa bilməməyindən dolayı hərəkətsizliyi. 

- Sevdiyiniz yazıçılar kimdir? 

- Ən çox sevdiyim yazıçı Əbdürrəhman bəy Haqverdiyevdi. Mənə görə bənzəri olmayan yazıçıdı. Öz dövrümün ədiblərindən Yusif Səmədoğlunun qələmini sevirəm. Xaricilərdən Nodar Dumbadzenin əsərlərinin hamısını sevə-sevə təkrar oxumuşam. Xoşbəxtlikdən onunla görüşmüşəm də. Alman yazıçısı Ziqfrid Lenç də heyran olduğum yazıçılardandı. Onun “Gözəgörünməz qonşu” hekayəsi dahiyanədi. O əsəri bütün nobelçi yazıçıların roman-povestlərindən üstün hesab edirəm. Cerom Selincer ilə Edqar Alan Ponun qələmini də xoşlayıram. Gənclərdən Kəramət Böyükçöl, Təranə Vahid, Nuranə Nur, Arzu Nehrəmli və onlara bənzər üslubda yazan yazıçıları izləyirəm.

- Cek Londonun deyir: bütün böyük insanlar sadəcə xoşbəxtliyinin quyruğundan tutmağı bacarıblar. Seyran Səxavət xoşbəxtliyin quyruğundan tuta bilibmi?

-Mən quyruğu ancaq kababda xoşlayıram (gülür), Özü də təpədən dırnağa realistəm. Odur ki, xoşbəxtlik, bədbəxtlik məfhumlarına uydurma kimi baxıram. 77 yaşlı Seyran Səxavətə görə insan iki dəfə xoşbəxt olan bilər: dünyaya göz açanda və dünyadan köçəndə. Bu ikisinin arasında qalan ömürdür, onu da hərə bir cür yaşayır. 

- Cek London “Martin İden” əsərində yazır: “Onlar kitabı oxuyub həyatı öyrənəndə, o həyatı yaşayırdı”. Seyran Səxavət həyatı yaşayaraq kitablara müraciət etdi, yoxsa kitabları oxuyub həyata atıldı? 

- Həyatı yaşamaq yaradıcılıqla məşğul olmaqdan dəfələrlə çətindir. Bir az da geniş ifadə etsəm, mənim bu vaxta qədər yazdığım bütün külliyyatım sadəcə kserokopiyadı. Orijinal kitabım hazırkı görüşümüzdü. Yəni canlı ünsiyyət, həyatı yaşamaq əsl həqiqi kitabdı.

Abdulla İsmayıloğlu 

GundemXeber.az