Son aylar və xüsusilə həftələr ərzində Bakıda və Azərbaycanın regionlarında lokal qızılcaya yoluxma  faktları ilə bağlı sonsuz xəbər axını var. Yoluxduruculuq qabiliyyəti yüksək olan bu virus xəstəliyindən artıq dünyasını dəyişən uşaqlar da var. Eyni vəziyyət təkcə Azərbaycanla qonşu olan ölkələrdə - Türkiyə, Rusiya, İran, Qazaxıstan, Gürcüstan, Ermənistanda deyil, Avropa və ABŞ-də də müşahidə olunur.

Dünyada qızılca xəstəliyinin yayılmasına səbəb nə oldu? Bunun COVID-19 pandemiyasına səbəb olan SARS-CoV-2 yeni növ koronavirusun dolayı nəticələri olması mümkündürmü?

KEQ müqavilə-tədqiqat şirkətinin baş direktoru, rusiyalı ictimai səhiyyə eksperti, immunoloq, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Nikolay Kryuçkov vəziyyəti oxu.az-a şərh edib.

- Belə bir versiya səsləndi ki, koronavirus pandemiyası zamanı karantin səbəbindən bir çox uşaqlar qızılcaya qarşı peyvənd olunmadılar və indiki xəstəlik epidemiyası da məhz bununla bağlıdır...

- Bu kimi qapanmalar milli peyvənd təqvimində peyvənd əhatəsinin azalmasına səbəb olmamalıdır. Peyvənd səviyyəsinin aşağı düşməsindən danışa bilərik, lakin bu proses COVID-19-dan çox əvvəl başlayıb və pandemiya fonunda bu məsələ, sadəcə olaraq, daha da pisləşə bilərdi.

Bir çox ölkələrin, o cümlədən Rusiyanın statistikasına baxmaq olar. 2014-cü ildə və ondan sonrakı illərdə, xüsusilə 2019-cu ildə qızılca xəstəliyinə yoluxma hallarında kəskin artım müşahidə olunub. Əvvəlki illərlə müqayisədə bunlar, sadəcə olaraq, rekord rəqəmlər idi. Qeyd olunan 2019-cu ildə Rusiyada 4 500 hadisə baş verib. Sonra intensiv epidemiyaya qarşı qeyri-dərman tədbirlərinin tətbiqi ilə əlaqədar azalma oldu. Amma artıq 2022-ci ildə, dünyanın əksər ölkələrində məhdudiyyətlər götürüldükdə, bir sıra infeksiyalara - göy öskürək, suçiçəyi, meningit və əlbəttə ki, qızılcaya yoluxma halları artdı. Proses 2023-cü ildə sürətləndi və biz peyvəndin qeyri-kafi səviyyədə olması fonunda uzunmüddətli trend əldə etdik.

SARS-CoV-2 infeksiyasının nəticələrindən birinin digər əvvəlki infeksiyalar nəticəsində və ya peyvənddən sonra əldə edilmiş spesifik immunitetin zəifləməsi olduğu barədə başqa bir fərziyyə var. Ancaq bu, təkrar edirəm, bir fərziyyədir, baxmayaraq ki, qızılca üçün bu, çox güman ki, doğrudur.

- Gəlin əhalinin kateqoriyalarına nəzər salaq. Sovet dövründə, demək olar ki, bütün uşaqlar peyvənd   olunurdular, buraya, həmçinin, qızılcaya qarşı peyvənd daxil idi. Bu da əhalinin nəzərəçarpan təbəqəsidir. Onilliklər keçdi, bu insanlar indi risk altındadırlar?

- Əvvəllər hesab olunurdu ki, qızılcaya qarşı peyvənd standart ömürlük immunitet verir. Ancaq görünür, bu, bütün peyvənd edilmiş insanlara aid deyil. Peyvənd bir neçə onilliklər ərzində güclü toxunulmazlıq təmin edir, lakin onun hər kəs üçün ömürlük olması ehtimalı azdır. Ola bilsin ki, hələ sovet dövründə uşaqlıqda peyvənd edilmiş, indi 50-55 yaşdan yuxarı olan bir çox insanların qızılcadan kifayət qədər müdafiəsi yoxdur.

İndi uşaqların peyvənd edilməsinə, yeniyetmələr arasında revaksinasiyaya, böyüklər arasında təmizləyici immunizasiyaya diqqət yetirmək vacibdir. Bütün bunlar birlikdə aparılarsa, immunoloji qılaf yaranacaq. Yaşlı insanlar infeksiyaya həssas olsalar da, peyvənd olunan insanların çoxluğunu nəzərə alsaq, infeksiya effektiv şəkildə yayılmayacaq. Baxmayaraq ki, qızılca insanlar üçün çox yoluxucu bir infeksiyadır. Onun 16-18 əsas reproduktiv sayı (R0) var. Bu, lap çoxdur.

Daha bir nüans var. Biz bilirik ki, peyvəndlərin əhatə dairəsi sovet dövrünün axırı və erkən postsovet dövrlərində vahid formada deyildi. Bunun üçün də böyüklər arasında qızılcaya görə ən çox risk altında olanlar orta yaşlı insanlardır - 35 yaşdan 50 yaşa qədər. Məhz bu qrup arasında peyvənddə azalma baş verdi. Çoxları ya ümumiyyətlə peyvənd almadılar, ya da tam kursu almadılar (bir və altı yaşında). Yeri gəlmişkən, bu, müəyyən dərəcədə təkcə postsovet məkanına deyil, Avropa ölkələrinə də aiddir.

Bundan əlavə, peyvənd nisbətlərinin tədricən azalması 2000-ci illərin sonu və 2010-cu illərin əvvəllərində baş verdi. Lakin bu cür yoluxucu infeksiyalar son dərəcə yüksək səviyyədə kollektiv immunitet tələb edir - bütün əhalinin təxminən 90%-i. Nəticədə hər şey üst-üstə gəldi. Səhiyyə xidmətləri və əhalinin məlumatsızlığı daha çox günahkardır. İnsanlar anlamadıqları məsələlərlə bağlı qərar qəbul etməli oldular.

- Siz peyvənd əleyhinə olanları nəzərdə tutursunuz?

- Bəli, dəqiq. Valideynlərin uşaqları üçün peyvənddən imtina etmək imkanı yarandı. Amma bir çox insanlar, sadəcə olaraq, bu sahədə biliyin olmaması səbəbindən adekvat seçim edə bilmirlər. Nəticədə dünyada peyvəndə qarşı olanların sayı artdı (bu barədə çox yazılıb). Bunda qızılca peyvəndinin (canlı, lakin zəifləmiş peyvənddir) autizmə və digər fəsadlara səbəb olduğunu iddia edən məqalələrin də əli var.

Bu yalan məlumat dəfələrlə təkzib edildi, lakin yenə də kütləvi yayıldı. Hər şey Böyük Britaniya və ABŞ-də başladı və yalnız sonra dünyaya yayıldı.

Bundan əlavə, uzun illər heç kim qızılca kimi təhlükəli bir xəstəliyin nəticələri ilə məşğul olmadı. Həm uşaqlar, həm də böyüklər arasında ölüm halları var. Lakin uşaqlar üçün bu daha təhlükəlidir, peyvənddən əvvəlki dövrdə qızılca həmişə uşaq ölümünün ilk on səbəbindən biri olub. Çox ciddi nəticələr ensefalit kimi qalır, ürək, sinuslar, gözlər və sairə fəsad verir. Ancaq cəmiyyət bir çox onilliklər ərzində əvvəlki peyvənd sayəsində bu nəticələrlə qarşılaşmadı. Nəticədə, bir çoxları təhlükə aradan qalxdığı üçün peyvənd etməyin mənası olmadığı qənaətinə gəldilər. Bunun səhv olduğu məlum oldu.

- Lokal qızılca epidemiyaları ilə bağlı vəziyyət nəzarətdən çıxacaqmı?

- Bu, uzun müddət davam edə bilməz, vəziyyətin olduqca kritik olmasına baxmayaraq, hələ də düzəldilə bilər. Əgər düzəldilməzsə, onda cəbri yox, həndəsi silsilə ilə artım olacaq. Qızılcaya yoluxma hallarının getdikcə artan amillə çoxalması baş verəcək.

İndi bizim aylarla böyük peyvənd işlərinə ehtiyacımız var; bu, qlobal miqyasda problemi həll etməyin yeganə yoludur. Düzdür, həmin vaksinlərin çatışmazlığı faktoru da var. Ancaq müsbət cəhət odur ki, bütün infeksiyaların peyvəndi olmasa da, qızılcanın var.

Yerli epidemiya əleyhinə tədbirlər də lazımdır, əgər bir yerdə epidemiya baş verərsə, bu, nəticələrə qarşı mübarizə olsa da, ərazinin karantinə alınması vacibdir. Xəstəliklər aysberqin görünən tərəfidir, çünki bildirilməyən sporadik xəstəliklər var.

- Əgər insan qızılca olubsa, ikinci dəfə xəstələnmək ehtimalı azdır, düzdür?

- Mən belə cavab verim: “Əgər insan qızılca keçiribsə, deməli, onun peyvənd edilməsinə ehtiyac yoxdur”. Bir uşaq tələb olunan cədvələ uyğun olaraq peyvəndin iki inyeksiyasını alıbsa, revaksinasiya tələb olunmur. İki əvəzinə bir inyeksiya almış və tez-tez iş və ya səhhəti ilə əlaqədar birbaşa infeksiya təhlükəsi halında olan şəxs təcili revaksinasiyaya ehtiyac duyur. Uşaqlıqda peyvənd vurulmayan şəxs isə tam vaksinasiya olunmalıdır.

- Yaşlı vətəndaşlar peyvənd olunmalıdırlarmı? Azərbaycanda bu mövzu aktiv müzakirə olunur.

- Buna çox da ehtiyac duyulmur. Ən azından, peyvənd onlar üçün birinci yerdə deyil. Amma vəziyyət nəzarətdən çıxarsa və əvvəllər peyvənd olunmuş yaşlı insanların neçə faizinin (hər halda nəzərə çarpacaq dərəcədə olsa) yoluxma riski altında olduğunu müəyyən edəriksə, o zaman onları peyvənd etmək lazım gələcək. Ancaq indi ilk növbədə peşə və sağlamlıq riski olan uşaqlara, yeniyetmələrə və böyüklərə diqqət yetirmək lazımdır.

Gundemxeber.az