Tehran və Vaşinqton Bakıda danışıqlar aparılması xəbərini tez-tələsik təkzib etsələr də, iki ölkə rəsmiləri arasında müxtəlif səviyyələrdə təmaslar davam edir
“London Times” qəzeti Bakıda məxfi ABŞ-İran danışıqlarının getməsi haqda xəbər yayıb. Virtualaz.org saytının məlumatına görə, danışıqların birinci raundu İran və Amerika rəsmiləri arasında ötən həftə olub. Tərəflər ABŞ-la İran arasında nüvə razılaşması əldə olunacağı təqdirdə 1979-cu ildə kəsilmiş diplomatik münasibətlərin bərpasına dair müzakirələr aparıblar.
“London Times” xəbər verir ki, tərəflər nüvə anlaşmasına yaxındır və bu səbəbdən ABŞ-la İran rəsmiləri nüvə anlaşmasının əldə olunmasının ardınca ikitərəfli diplomatik münasibətlərin bərpası məsələsini müzakirə edirlər.
Mənbə bildirib ki, Bakı danışıqlarında mövzu ABŞ-ın Tehranda ticarət nümayəndəliyinin açılması barədə olub. Adının açıqlanmasını istəməyən İran rəsmiləri qəzetə bildiriblər ki, danışıqların növbəti raundu bu həftə yenidən Bakıda keçirilsin. Tehranı həmin danışıqlarda İranın qlobal ticarət Bürosunun rəhbəri Məhəmməd Rza Səbzəlipur təmsil edəcək.
Ancaq ABŞ Dövlət Departamenti Bakıda məxfi İran-Amerika danışıqlarının getdiyinə dair xəbəri təsdiqləməyib. Dövlət Departamentindəki mənbə İranda ticarət ofisinin açılmasına dair heç bir danışıqların getmədiyini, Səbzəlipur adlı İran rəsmisi ilə təmasların olmadığını bildirib.
Tehran Beynəlxalq Ticarət Palatasının rəhbəri Məhəmmədrza Səbzəlipur Trend-ə açıqlamasında bildirib ki, İranda heç bir ABŞ ticarət ofisinin açılmasında vasitəçilik etmir və ümumiyyətlə, Azərbaycanda müzakirələr üçün nümayəndə heyətinə başçılıq etmir. M.Səbzəlipur deyib ki, o, Bakıda yaxın vaxtlarda səfərdə olmayıb və İran nümayəndə heyətinin tərkibində də deyil. ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyindən Trend-ə yayılan məlumatı təkzib ediblər və bildiriblər ki, nəşrin yaydığı məlumatda da ABŞ tərəfinin təkzibi qeyd olunub.
Ancaq hər iki tərəfin tez-tələsik bu məlumatı təkzib etməsi maraq doğurur. Bu, onu göstərir ki. Bakıda danışıqların olması ilə bağlı məlumat bir mənada həm də iz azdırmaq məqsədli ola bilər. Çünki hal-hazırda İran və Qərb ölkələri arasında aktiv nüvə danışıqları davam edir və bundan başqa keçən ay Obama da İran ali dini liderinə məktub yazıb. Bu və digər detallar təsdiqləyir ki, hazırda İran və ABŞ arasında danışıqlar prosesi davam edir, sadəcə detallar gizli saxlanılır.
Qeyd edək ki, İranla ABŞ arasında gizli danışıqlar haqda ilk dəfə xəbərlər bir müddət əvvəl gündəmə gəlib. Həmin vaxt amerikalı rəsmilər Vaşinqtonla Tehran arasında məktublaşmaların olduğunu etiraf ediblər. Ümumiyyətlə, Vaşinqtonun birbaşa olmasa da vasitəçilər vasitəsilə İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlar apardığı əvvəldən də bilinirdi. Qərb mediasının yazdığına görə, Tehran-Vaşinqton arasında nüvə danışıqlarının əsas vasitəçilərindən biri Oman sultanı Qabus ibn Səid olub. Hələ 2011-ci ildə məhz Oman sultanının vasitəçiliyi ilə İranla ABŞ arasında gizli nüvə danışıqları başlayıb. İrana hərbi müdaxiləni əlverişsiz sayan Vaşinqton rəhbərliyi Tehranla gizli şəkildə və vasitəçilərlə danışıqlara maraq göstərib.
Omanda keçirilən danışıqlar İran və Vaşinqton arasında nüvə təmaslarının başlanğıcı hesab olunur. Artıq 40 ildən çoxdur Omanı idarə edən sultan Qabus Yaxın Şərqin dünyəvi cizgili ərəb liderlərindən biridir. Qərb təhsilli sultana Amerikanın etimadı ilə yanaşı, görünür, Omanın həm aqressiv ərəb rejimləri ilə müqayisədə daha çox mötədil lider təsiri bağışlaması olub.
Xatırladaq ki, ötən il noyabrın 21-də İran və “altılıq” ölkələri arasında nüvə məsələsi ilə bağlı ilkin razılaşma əldə olunub. Hazırda isə danışıqların həlledici raundu davam edir və noyabrın 24-də yekun razılaşma əldə olunmalıdır. Ancaq hələ ötən ildən başlayaraq Avropa Birliyi və ABŞ İrana qarşı sanksiyaları müəyyən qədər yumşaltmaq, İslam Respublikasına tətbiq olunan bir sıra sanksiyaları ləğv etməklə bağlı qərarlar qəbul edib, bir neçə bank hesabı aktivləşdirilib. İran hakimiyyəti isə Tehranın nüvə silahı əldə etməməklə bağlı öhdəlik götürür və bununla bağlı Qərbə inandırıcı dəlillər təqdim etməyə hazır olduğunu bəyan edir. Bundan başqa ötən bir ildə İran Qərblə qarşıdurma siyasətindən imtina edib, Tehran və Qərb dairələri arasında bir sıra görüş və müzakirələr baş tutub. Bundan başqa regionda baş qaldıran radikal islamçı qruplaşmalar, o cümlədən İraq və Suriyada İŞİD terror qruplaşmasının fəaliyyətləri Qərb üçün İran təhlükəsi mövzusunu müəyyən mənada arxa plana keçirib. Oktyabrın 26-da isə ABŞ prezidentinin İranın ali dini liderinə məktub yazması haqda xəbərlər mediaya ötürülüb. Vaşinqton administrasiyası məktub göndərildiyini təsdiq etsə də, orda İŞİD mövzusunun deyil, İranın nüvə məsələsinin yer aldığını bildirib.
Bakı görüşü təkzib olunsa da, baş verənlər göstərir ki, Obama administrasiyası Yaxın şərqdə siyasətini dəyişib və İslam Respublikası ilə danışıqlar kursunu davam etdirir. Hazırda bölgədə böyük miqyaslı antiterror əməliyyatları həyata keçirən və Rusiyaya qarşı sanksiyalara imza atan ABŞ-ın İranla münasibətləri yeniləməsi qeyri-adi görünməməlidir. Məsələ bundadır ki, indi bu vəziyyət Tehrana da uyğun olduğu üçün münasibətlər sürətlə yumşalır. Ancaq davam edən danışıqların, həmçinin əldə olunan razılaşmaların İran-Amerika müttəfiqliyi adlandırmaq hələ tez olardı. Çünki açıq görünməsə də, hazırda İraq və Suriyada davam edən proseslərdə həm də gizli bir İran-Qərb rəqabəti var. İstənilən halda Yaxın Şərqdə bu iki güc toqquşur.