Dəyanət Rzayev: “Televiziyalarda, internetdə bu cür hadisələrin detalları ilə göstərilməsi insanların şüuraltına təsir edir”

Azərbaycanda baş verən kriminal hadisələrin təhlilini aparsaq, son zamanlar başkəsmə üsulu ilə törədilən qətllərin sayı artıb. İŞİD terror təşkilatının həyata keçirdiyi cinayətlərin, başkəsmə səhnələrinin mediada yayılmasının ardından Azərbaycanda da bu tendensiya güclənməkdədir. Son zamanlar mətbuatda yayılan xəbərlərdə ailə-məişət zəminində baş verən cinayətlərin əksəriyyətində “başını kəsərək, qətlə yetirib” ifadəsinə rast gəlirik.

Vaxtilə İraq prezidenti Səddam Hüseynin asılaraq, edam olunması səhnəsinin televiziyada yayımlanmasından sonra dünyanın hər yerində, o cümlədən, Azərbaycanda da özünü asaraq, intihar edənlərin sayı ciddi şəkildə çoxaldı.

Bəs görəsən, bu kimi hadisələrin mediada yayımlanması cəmiyyətə, insanların psixologiyasına necə təsir edir? Belə hadisələr cəmiyyətdə qətl, intihar hallarının artmasına səbəb olurmu?



Musavat.com-un suallarını cavablandıran psixoloq Dəyanət Rzayev bildirdi ki, cəmiyyətdə hər zaman faciəvi hadisələr silsilə şəklini alır: “Məsələn, bir müddət öncə bir nəfər Qarabağ qazisi özünü yandırdıqdan sonra onlarla insan bu yola əl atdı. Son zamanlar körpünün üzərinə çıxaraq, intihar çağırışı etmək də bir ənənə halını alıb. Təbii ki, bu tendensiya olmasa belə, intihar etmək istəyən insan bunu edəcək. Deməli, bu, sadəcə, üsul seçimidir. İnsanın beynində intihar etmək üsulu cəmiyyətdə geniş yayılan xəbərlərə əsasən formalaşa bilər.

Televiziyalarda, internetdə bu cür hadisələrin çılpaqlıqla, detalları ilə göstərilməsi insanların şüuraltına təsir edir və onlar intihar edərkən, yaxud kimisə qətlə yetirməyə qərar verərkən mediadan tanış olan üsulu seçirlər. Təbii ki, qətllərin, intiharların səbəbi televiziyada göstərilən qətl hadisələri deyil. İnsanları cinayətə sövq edən səbəblər başqadır. Bu, sadəcə, cinayətin hansı üsulla həyata keçirilməsini seçməyə təkan verir. Müəyyən strukturlar özlərinə bəraət qazandırmaq üçün deyirlər ki, mətbuat bu haqda yazmamalıdır.

Əksinə, bu haqda daha çox yazmaq və maarifləndirmə işləri aparmaq lazımdır. Medianın bu hadisələri işıqlandırmaqdan imtina etməsi ilə nə ailədaxili münaqişələr azalacaq, nə də intihar halları... Bu sahədə profilaktik tədbirlər aparmaq lazımdır. Çünki bu kimi hadisələrin meydana gəlməsi sosial-psixoloji amillərin nəticəsidir. Bu, tipik psixoloji problem deyil.

İntihar edən, qətl törədən insanların əksəriyyəti sağlam şəxslərdir. Çox zaman onlara bəraət qazandırmaq üçün həmin insanların ruhi xəstə olduğunu iddia edirlər”.

Psixoloq qeyd etdi ki, digər tərəfdən televiziyada, mətbuatda bu tipli xəbərlərin çox getməsi hadisələri adiləşdirir: “Məsələn, biz bu barədə çox sakit və rahat şəkildə danışırıq. İnsanın hər hansı məsələ ilə bağlı adaptasiyası təbiətin qanunudur. İnsanlarda həssaslıq azalıb və məişət cinayətlərinin də sayı artıb. Ancaq ən önəmli sual odur ki, intihar və ailədaxili qətl hallarının qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülür?

Cəmiyyətə fikir versəniz görərsiniz ki, insanlar çox gərgin və aqressivdir. Bunun da əsas səbəbi sosial problemlərdir. Cəmiyyətdə çox kəskin təbəqələşmə gedir. Bir təbəqə həddindən artıq kasıb, digər təbəqə çox varlıdır. Ailə başçısı çörək pulunu qazana bilmir, evə gərgin gəlir, kiçik bir qığılcım kifayətdir ki, o, özündən çıxsın. Bu gün Azərbaycandakı qiymətləri nəzərə alsaq, 300-500 manat gəlirlə bir ailəni normal dolandırmaq mümkün deyil. Bütün bunlar insanların psixikasına mənfi təsir edir və onlarda tədricən həssaslıq, humanizm hissləri itir.

Adətən, əsəbləşib özündən tez çıxan insanlar belə addımlara əl atmır. Daha çox sakit, hisslərini büruzə verməyən insanlar müəyyən müddət dözəndən sonra problemlərini bu cür aqressiv yolla həll etməyə çalışırlar”.

Dəyanət Rzayevin sözlərinə görə, internetdə yayılan videolar, televiziyada yayımlanan görüntülər, filmlərdə aqressivlik aşılayan kadrlar, kompüter oyunları insanların şüuraltına təsir edərək, onlara özlərinin də hiss etmədiyi instinktlər aşılayır: “Bunu sadə bir misalla sübut etmək olar. Məsələn, televiziyada çox keyfiyyətsiz və zərərli bir içkinin reklamı gedir. İnsanlar bunun zərərli olduğunu bilsələr də, daha çox həmin məhsuldan almağa başlayırlar. Əgər belə olmasa idi, iri şirkətlər gəlirlərinin 30 faizini reklama sərf etməzdilər.

Deməli, qətl, intihar görüntüləri ilə bağlı da bunu demək mümkündür. İnsan bu görüntülərə baxarkən yolverilməz olduğunu anlayır, ancaq yaranan ilk məqamda öz hərəkətlərində şüuraltında formalaşan düşüncəni həyata keçirir. İndi hətta uşaqlar üçün olan kompüter oyunlarında da, cizgi filmlərində də aqressivlik, zorakılıq təbliğ olunur”.

Nərgiz Liftiyeva