Əczaçılıq bazarında klinik tədqiqatlarla təsiri lazımınca sübut olunmamış çoxlu sayda dərman preparatları dövr edir. Nəhəng dərman istehsalçıları artıq çoxdan başa düşüblər ki, məhsullarını müxtəlif ölkələrdə uğurla satmaq üçün onların şəfalı olması çox da vacib deyil. Dərmanların klinik sınaqdan keçirilməsinə pul xərcləməkdənsə reklama vəsait sərf etmək və məmurları "satın almaq" daha sərfəlidir.
Rusiyalı mütəxəssislər təsirsiz və faydasız dərman preparatlarının siyahısını veriblər. Araşdırmalara görə, həkimlər tərəfindən təyin olunan bir çox dərmanlar müalicə etmir. Lazımsız dərmanlar qonşularımızın bazarında 30 faizdən yuxarı həddə dəyərləndirilir. Amma rusiyalı mütəxəssislərin faydasız kimi qələmə verdikləri dərmanlar, yerli bazarda da populyardır.
Rus mütəxəssislərinin tənqid hədəfinin ilk pilləsində Actovegin, Cerebrolysin və Solcoseryl durur. Cerebrolysin - nootropic vasitədir, beyin toxumasında maddələr mübadiləsinin yaxşılaşmasına kömək edir. Bu dərman mərkəzi sinir sistemi funksiyasının pozuntusu, ləng inkişaf, diqqətsizlik, alzheimer sindromu xəstələri, işemik insultun müalicəsində daha geniş istifadə edilir. Hələ 2010-cu ildə dərman preparatlarının tədqiqatı üzrə ixtisaslaşan nüfuzlu beynəlxalq Cochrane Collaboration təşkilatının mütəxəssisləri Cerebrolysinin klinik tədqiqatının nəticələrinin icmalını dərc ediblər: "Bizim müayinədən keçmiş 146 nəfərdən heç birinin səhhətində preparatın qəbulundan sonra yaxşılaşma müşahidə olunmayıb. Cerebrolysinin işemik insult xəstələrinin müalicəsində effektivliyini təsdiqləyəcək hər hansı sübut yoxdur. Dərman qəbul etməyən ikinci qrupla müqayisədə onu istifadə edən birinci qrup xəstələrdə yaxşılaşma müşahidə edilməyib. Adıçəkilən dərmanı qəbul edən və etməyənlər arasında ölüm sayına görə də fərq olmayıb".
Actovegin isə müstəqil araşdırmadan keçməyib. Qərbi Avropa və Amerika Birləşmiş Ştatlarında Actovegin tətbiq edilmir. Heyvan mənşəli komponentləri olan preparatlar inkişaf etmiş ölkələrdə qadağandır. Actovegin haqqında heç bir elmi araşdırma yoxdur, bununla belə qonşu ölkədə bu preparat hamiləliyin, demək olar, bütün mərhələlərində, doğuş, doğuşdan sonrakı dövrdə, yanıqların müalicəsi, infarkt və insultdan sonra reabilitasiya, bir çox xroniki xəstəliklərdə təyin edilir. İstehsalçı korporasiyanın ingilisdilli saytında belə dərmanların yalnız MDB ölkələri, Çin və Koreyada satıldığı göstərilir. Actoveginin qəbulu müəyyən risk yaradır, o, iribuynuzluların qanından alındığına görə pasiyentin ensefalitə (beyinin iltihabı) yaxalanmaq riski var. Şəhərin müxtəlif yerlərində monitorinq apardığımız 3 böyük aptekdə satıcılar hər üç dərmanın olduğunu dedilər. Amma əczaçılar tərkibi haqqında bir fikir söyləyə bilmədilər.
Hər şeyə kömək edirsə, deməli heç nəyə yaramır
Faydasız hesab edilən ikinci dərman qrupuna Arbidol, Kagocel, Alfaron, Ingaron, Ingavirin kimi immunomodulyatorlar daxildir. Arbidolun tədqiqatı ona qripin aktiv müalicəsi üçün sınaqlarla sübut olunan bir dərman kimi baxmağa əsas vermir. Xaricdə tədqiqatçıları bu preparat həqiqi mənada maraqlandırmır. ABŞ-ın Qida və Dərman Administrasiyası (Food and Drug Administration) Arbidolu bir dərman kimi qeydiyyata almaqdan imtina edib. Rus ekspertlərinə güvənsək, bu, az tədqiq olunmuş preparatdır. Bununla belə, yaxşı reklam olunur və ən yuxarı səviyyələrdə ona lobbiçilik edilir. Ingavirin soyuqdəymə və qripin, profilaktikası, müalicəsində istifadə olunur. Dərman tədqiq olunsa da, onun effektivliyini sübut edən inandırıcı faktlar ortaya qoyulmayıb. Bu dərmanlar aptekçilərdən sadəcə birinə "yad" gəldi. Qalanları əlimdəki siyahı olan kağızda qarşısına "var" olduğunu göstərən işarə qoydular.
1919-cu ildə İspan qripi epidemiyası zamanı Fransız epidemioloq Josef Rua mikroskopun köməyi ilə qriplə xəstələnənlərin qanında şübhəli bakteriyalar aşkarlayıb. Onları Oscillococci adlandıran epidemioloq bu bakteriyaları xəstəliyin törədicisi elan edib. Sonradan Oscillococcinum vaksini hazırlanıb. Oscillococcinumun effektivliyi sübut edilməyib və təhlükəsizliyinə də zəmanət olmadığı səbəbindən dərmanın istifadəsinə icazə verilməyib. Onun monitorinqini aparan ekspertlərin fikrincə, preparatın Rusiya bazarında populyarlığının səbəbi istehsalçılarının aktiv reklam siyasəti və "obıvatel" sakinin özünümüalicəyə "sevgisi" ilə bağlıdır. Bu dərmana da bizdə "məhəbbət" var, apteklərimizdə satılır.
Dördüncü qrupa Cocarboxylase, ATF, Riboxin (İnosine) daxildir. Bu dərmanlar kardiologiya, mamalıq, nevrologiya və intensiv terapiyada istifadə olunur. Rusiyada geniş bazarı olsa da, inkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq edilmir. Onlar nə vaxtsa ciddi tədqiqat obyekti olmayıb. İddialar var ki, adıçəkilən dərman preparatları maddələr mübadiləsinin təkmilləşdirilməsinə yardımçı olur, bir çox xəstəliklərdən sağalmağa kömək edir, digər preparatların təsirini artırmaq kimi möcüzəvi xassəyə malikdir. Amma belə bir deyim var ki, əgər bir dərman hər şeyə kömək edirsə, həqiqətdə o, heç nəyə yaramır.
Kardiologiyada ATF venadaxili yeridilir. Lakin təsiri bir neçə dəqiqə ilə məhdudlaşır. Bütün digər hallarda ATF təsirsizdir, çünki orqanizmə yeridildiyi zaman orada az "yaşayır", sonra hissələrə parçalanır. ATF-in yeganə mümkün nəticəsi vurulduğu yerdə absesin (irin) yaranmasıdır. Onun sələfi İnosine (Riboxin) də yaxşılaşmaya zəmanət vermir. Aptekçilər onların da qarşısına müsbət işarəsi yazıblar. Cocarboxylase, Cordiamin, Bicillinin abses yaratdığını ailə "praktikamız"da görmüşəm. SN Rusiyanın "Ozon" MMC istehsalı Riboxini qadağan olunmuş dərmanlar siyahısına daxil edib.
5-ci şübhəli qrupda yer alan Linex, Bifidumbacterin, Bifiform, Hylak Forte, Primadophiluc və digər probiotiklərdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə probiotiklərin təyinatına çox böyük ehtiyatla yanaşırlar. Probiotik məhsullar müxtəlif bakteriyaların ştammlarını özündə saxlayır və onların dozası fərqlidir. Hansı bakteriyalar həqiqətən yararlıdır və ya onların təsiri üçün hansı miqdarda qəbulunun lazım olduğu aydın deyil. Amma bu qrup da bizim apteklərdə populyardır.
Plasebo effektli "boş dərmanlar" bazarda yetərincədir
Vinpocetine və Cavinton istifadə üçün tövsiyə olunmur. Dərman az tədqiq edilib və heç bir keyfiyyətli tədqiqat onda kliniki əhəmiyyətli nəticə aşkarlamayıb. ABŞ və bir çox başqa ölkələrdə dərman yox, bioloji aktiv əlavə hesab edilir. Yaponiyada təsirsizliyinə görə satışdan çıxarılıb. Bizdə isə apteklərdə var.
Nootropil, Pirasetam, Semax, Tenoten, Fezam, Aminalon, Fenibut, Pantogam, Picamilon plasebo effektli dərmanlardır. Plasebo effekti - psixoloji təsirlə müalicədir. "Boş dərmanlar Mexidol, Fenotropil, Mildronat - nootropiklər adı altında doppinqlərdir, yalnız MDB ölkələrində istifadə edilir. Biz də MDB-yə daxil olduğumuz üçün bundan kənarda deyilik. Tibbi saytlarda sözügedən dərmanların insanlar üzərində tədqiqini təsdiqləyən fakt olmayıb.
"İnsan və dərman" konqresində Timalin, Timogen kimi digər oxşar immunomodulyatorların effektivliyi və qəbulunun vacibliyinin klinik tədqiqatlarda sübut edilmədiyi tanınmış mütəxəssislər tərəfindən təsdiqlənib. Lakin istehsalçılarına gəlir gətirməkdə davam edir. Bu gəlirdə Azərbaycanın da payı var, çünki bizdə də Timalin və Timogen alınıb, satılır.
Rus mənşəli Bioparox, Kudesanın "tədqiqatı" əsasən siçanlar üzərində aparılıb. Yenə aptekçilər onu satdıqlarını "imzalar"ı ilə təsdiqləyirlər.
Wobenzym istehsalçıları inandırmağa çalışırlar ki, o, gəncləşdirir və ömrü uzadır. Rusiyalı mütəxəssislər məsləhət görürlər ki, dərmanın möcüzəvi təsiri haqqında nağıla inanmaq lazım deyil, çünki bu bahalı eksperimental tədqiqatda test edilməyib. Əczaçılıq şirkətləri hətta kiçik də olsa, ümid olduğunda bir dərmanın effektivliyini sübut etməkdən ötrü tədqiqatlara yüz milyonlarla dollar xərcləyirlər. Bu tədqiqatın Wobenzym haqqında aparılmadığının səbəbini sadəcə ehtimal etmək qalır. Əvəzində onun reklamına böyük vəsait sərf edilir. Bizdə də bu dərmanlar satıldığına görə deməli reklamına inanırıq.
Glycine, Tenaten, Enerion, Grippol, Polyoxidonium qoyunqıran bitkisinin preparatlarıdır. Adıçəkilən preparatlara əlavə şərh olmasa da faydasız dərmanlar siyahısında verilib. Bizdə satışda var.
Glucosamine Chondroitin effektivliyi sübut olunmayıb. Aptekçilərdən sadəcə biri dərmanı tanımadı, ya da onlarda satışda olmadığını göstərmək üçün "minus" işarəsi qoyub.
Ürəyi müalicə etməyən ürək dərmanları
Validol nanəli konfetdən başqa bir şey deyil, tibb ilə çox uzaqdan əlaqəsi var. Nəfəsi təravətləndirir. Ürəyində ağrı hiss edən adam onu belə vəziyyətlərdə nitroqliserin əvəzinə dilinin altına qoyur və infarkt diaqnozu ilə xəstəxanaya gedir. Hər halda bu, rusiyalı mütəxəssislərinin iddiasıdır. Amma biz gözümüzü açandan validolu evimizdə görmüşük. Bütün apteklərdə də satılır. Lakin Səhiyyə Nazirliyinin web-saytında 2013-cü il üzrə qadağan olunmuş dərman vasitələrinin siyahısında Rusiyanın "Lyumi" MMC, "Tatximfarmpreparatı" ASC, Ukraynanın "Luqanskiy Ximfarmazavod" və "Farmak" şirkətlərinin istehsalı olan Validolun adı var.
Çox geniş istifadə olunan Corvalol, Valocordin daha çox tənqid edilir. Klinik sübut olunub ki, Corvalol ürək-damar xəstəliklərinə müsbət təsir etmir və eyni zamanda tərkibinə daxil olan fenobarbital toxumalarda toplanır, nəticədə onları məhv edir. Fenobarbital güclü təsiredicidir, dünyada qadağan olunub. Lakin Rusiyada reseptsiz satılır. Yuxugətirici, ağrıkəsici, damar genişləndirici, sakitləşdirici və spazmolitik olan Valocordin 1963-cü ildə Almaniyada hazırlanıb və Corvalol onun Sovet analoqudur. Onlar eyni zamanda psixotrop komponentləri özlərində ehtiva edirlər. Bu səbəbdən Şərqi Avropa hüdudlarından kənarda tanınmır, ABŞ-a idxalı ümumiyyətlə qadağandır. Yenə də peşəkarların sözlərinə güvənsək bu dərmanlar ürək vasitələri kimi qeydiyyata alınsalar da, ürəyi müalicə etmirlər. Valocordinin yaranma tarixi bütün xəstəlikləri yuxu ilə müalicənin dəb olduğu zamanlara gedib çıxır. Əslində, hər iki dərman yalnız sakitləşdirici təsirə malikdir, müalicəvi təsiri hər hansı klinik tədqiqatlarla təsdiqlənməyib... (bizimyol.info)