Ailədaxili münaqişələr nəticəsində baş verən cinayətlərin sayını necə azaltmaq olar?

Ölkədə xüsusi qəddarlıqla törədilən qətllərin sayı artır. Elə bu günlərdə baş verən hadisəyə diqqət yetirək. Belə ki,

martın 28-də saat 12.00 radələrində Ağsu şəhər sakini, əvvəllər məhkum olunmuş Ramiz Ələkbərov “Ağsu aşırımı”nda yerləşən “Ata yurdu” kafesində aralarında yaranmış münaqişə zəminində ov tüfəngindən atəş açaraq yeməkxananın sahibi Mahir Mirzəliyevi qətlə yetirib və özünə məxsus avtomobillə ərazini tərk edib.

Polis və prokurorluq orqanlarının əməkdaşları tərəfindən məhkəmə-tibb ekspertinin iştirakı ilə dərhal hadisə yeri və meyit müayinə olunmuş, maddi sübutlar götürülüb və digər zəruri prosessual hərəkətlər aparılıb. R.Ələkbərovun yaşadığı mənzilə baxış keçirilərkən orada odlu silahla qətlə yetirilmiş meyit aşkar edilib və öldürülən şəxsin rayon sakini Sərxan Soltanov olduğu müəyyənləşdirilib.

Təxirəsalınmaz istintaq və əməliyyat-axtarış tədbirləri ilə R.Ələkbərova məxsus “Renault” markalı avtomobil Bakı-Şamaxı şossesinin 119-cu kilometrliyində aşkar edilmiş və sözügedən nəqliyyat vasitəsindən lüləsi və qundağı kəsilmiş 2 ədəd ov tüfəngi götürülüb.

Faktla bağlı rayon prokurorluğunda Cinayət Məcəlləsinin 120.2.7-ci (iki və ya daha çox şəxsi qəsdən öldürmə) maddəsi ilə cinayət işi başlanaraq müvafiq ekspertizalar təyin edilib.

Qeyd edilən cinayəti törətməkdə şübhəli bilinən Ramiz Ələkbərovun yerinin müəyyən edilməsi və tutularaq məsuliyyətə cəlb olunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir.

Qeyd edək ki, qətlə yetirilən Mahir Mirzəyev Azərbaycanın Xalq Artisti, mərhum aktyor Mikayıl Mirzənin qardaşı oğludur. Xatırladaq ki, rayon sakini, 1961-ci il təvəllüdlü Mahir Mirzəyev naməlum şəxs tərəfindən ov tüfəngindən açılan atəş nəticəsində dünyasını dəyişib.

Yaxud bir müddət əvvəl Gəncədə 1995-ci il təvəllüdlü Əliyev Şahlar qısqanclıq zəminində bacısı ilə münasibətləri olan 1997-ci il təvəllüdlü Hacıyev İmaməddinin başını kəsərək öldürüb. Son bir həftənin cinayət statistikasına diqqət etsək bir günə 2 cinayətin, bəlkə də daha çox düşdüyünü görərik.

Ümumiyyətlə, son vaxtlar cəmiyyətdə xüsusi bir aqressiya, apatiya sezilir. Məsələn, bir qədər öncə 5-ci mərtəbədən eyvandan yıxılan qadın bağlı olaydakı kimi: binanın həndəvərinə toplaşan insanlar həyat yoldaşının əllərindən tutaraq 5-ci mərtəbədən 5 dəqiqə asılı qalan qadına kömək etmək əvəzinə heç nə etmir, seyrçi mövqeyində qalır, hətta hadisəni telefonlarına çəkirdilər. Bəs Azərbaycan cəmiyyətinin bu dərəcədə amansız və bədbəxt hadisələrə qarşı soyuqqanlı davranmasının səbəbi nədir?

Bunun kökündə təbəqələşmə və sosial vəziyyətin ağırlığı durur. Elə dövrlər olub ki, insanların sosial vəziyyəti bu gündəkindən də pis olub. Amma bu qədər cinayət hadisələri baş verməyib Çox vaxt hüquq-mühafizə orqanları hansısa cinayətin üstünü açmağı uzadır, ya da ümumiyyətlə aça bilmir. Azərbaycan balaca ölkədir. Burada cinayətin üstünü açmağa nə var ki?! Amma şərt cinayətin üstünü açmaq deyil, şərt cinayətin qarşısını almaqdır. Bu da bizdə yoxdur. Əvvəllər hündür binalar yox idi, ancaq həyət evləri var idi. Burada da hamı bir-birini tanıyırdı. Əvvəllər, hansısa xırda ailə münaqişəsi baş verəndə belə sahə müvəkkili gəlib hadisəni araşdırırdı. Dalaşan şəxsə niyə işləmirsən, niyə ailəni incidirsən deyib, tənbeh edirdilər.

Daha sonra həmin adamı işə düzəldir, münaqişəyə əsas yaradan problemi həll etməyə çalışırdılar. Yəni bir növ gələcəkdə baş verə biləcək hansısa cinayətin qarşısını alırdılar və cəmiyyət özü bu insanın düzəlməsində, islah olunmasında iştirak edirdi. Amma bu gün bunların heç biri yoxdur.

İşsizlik də insanları aqressivləşdirir. Öz ixtisasında işləyən insanlar da səhərdən axşamadək qul kimi işləyir və az maaş alır. Bir gündə 12 saat işləmək olar?! İnsanlar səhərdən axşamadək işləyib 250 manat maaş alır. Bu pulla da onlar dükana girib heç nə ala bilmirlər. Yaşanılan bütün çətinliklər insanları daima gərgin, əsəbi edir. Ümumilikdə əhalini iki təbəqəyə bölmək olar. Bu gün əşyalara, daşlara daha çox önəm verirlər, nəinki insanlara. İnsan xəstələnəndə bilmir hara getsin…

Azərbaycanda digər ölkələrdə olduğu kimi “polis mənim dostumdur” anlayışı da o qədər inkişaf etməyib. İnsanların bütün amansızlıqlara seyrçi qalmasının səbəbii insanların polislərdən qorxmasıdır. Polislərin əksəriyyəti kişilərdən ibarətdir və bəziləri insanla danışmağı bacarmır. Məsələn, maşınla keçirsən, səni saxlamaq üçün başlayır qışqırmağa.

Bu da insanda aqressiya yaradır. Bəlkə də bu səbəbə görədir ki, insanlar polislə əməkdaşlıq etmək istəmir.

Kəsəsi, Azərbaycanın gündəlik mətbuatında az qala hər gün bu cür kriminal xəbərlər oxumaq mümkündür. Özü də təkcə bu xəbərlər ata qətlləriylə kifayətlənmir, həm də ailə faciələrində qatillər təkcə kişilər olmur, qatillərin və qurbanların qohumluğu müxtəlifdir.

Bu qətllərin kökü hardan şirələnir? Nəyə görə insan emosiyasının girovuna çevrilir?

Psixoloqlar hesab edir, əslində azərbaycanlılar qohumcanlıdırlar, yaxın qohumlar arasında belə faciələrin baş verməsi də ona görə təəccüblü və dəhşətli görünür. Qohumcanlılıqla yanaşı həm də ailələr özünə müdaxiləyə imkan vermir. Məsələn, ailədə ana-bala arasında münaqişə var. Heç biri ağlına da gətirmir ki, problemi həll etmək üçün kənar adamlardan istifadə eləsinlər. Ana öz balasını polisə vermir və ya oğul anasından şikayət eləməyi özünə sığışdırmır. Ancaq münaqişə qalır və getdikcə dərinləşir. Nəticəsi də qanlı bir olayla bitir.

Bu cür ailə qətllərinin çoxalmasına səbəb cəmiyyətdə müşahidə olunan psixopatiyadır. Psixopat o insandır ki, nə özü yaşayır, nə də başqasını qoyur. Cəmiyyətdə bu cür adamlar çoxalıb, amma onlar nəzarət altında deyil. Adicə bir misal: bəzən avtobusda heç nəyin üstündə sürücü sərnişini təhqir eləyir. O sürücü psixopatdır.

Bir çox müşahidəçilər zorakılıq epizodlarıyla yüklənmiş kino və cizgi filmlərinin də insanlarda aqressivliyi artırdığını düşünür. Amma cəmiyyətdə bir əsəb gərginliyi müşahidə olunur ki, bunun kökləri təkcə filmlərdən qaynaqlanmır, həm də bərbad təhsildən və gün-güzəran ağırlığından doğur. Məktəblərdə də nə təhsil, nə təlim-tərbiyə var.

Digər tərədən adamlar öz arzularını həyata keçirə, həyatla mübarizə apara bilmir, öz emosiyasını boşaltmağa yer tapmır, nəticədə gücü özünə, özününkünə yönəlir. Məsələn, qardaş qardaşı tamah məqsədilə öldürür. Qətlin motivi tamahdır, amma əslində qatil qardaşın özünə ev almaq imkanı olsaydı, bunu bacarsaydı, bir daxmanın üstündə qardaşını öldürməzdi.

Eksertlər hesab edir ki, qətllərin motivini öyrənən mərkəzlərə ehtiyac var. Kriminalistlər, sosioloqlar belə qətllərlə bağlı tədqiqat aparılmalıdır. Tədqiqat nəticəsində də bu cür hadisələrin qarşısını almaq üçün standartlar hazırlamaq olar. Əvvəlki profilaktik tədbirlər kompleksi indi dağılıb. Əvvəl həm ailədaxili, həm də mənəvi problemlərlə bağlı iş aparılırdı.

Sağlam siyasi-iqtisadi mühit formalaşmayana qədər cəmiyyətdə mənfi enerji tükənməyəcək, əksinə, bəlkə də artacaq.

Qeyd edək ki, hər il Azərbaycanda yaşları 17-43 arasında olan 100 qadın döyülməkdən ya şikəst olur, ya da dünyalarını dəyişirlər. Bu, Azərbaycanda müalicəsi mümkünsüz xəstəliklərdən dolayı vəfat edən və ya yol-nəqliyyat qəzalarında həlak olan qadınların sayından çoxdur.

Azərbaycanda həlak olan qadınların 73%-i ərləri və ya qanunsuz nikahda olduqları kişilər tərəfindən öldürülür. Hər il 4 minə yaxın qadın evdə ağır şəkildə döyülür, 1000-ə yaxın qadın isə hər gün zərbələrə tuş gəlir. Qadınların 28%-i ərləri tərəfindən mütəmadi olaraq döyülür. Ölkədəki ailələrin 40%-də ər, heç olmasa, bir dəfə arvadını döyüb. Təəssüf ki, Azərbaycanda qadınların döyülməsi ilə bağlı kişilərin 52%-i hesab edir ki, «qadın döyülürsə, deməli,

buna layiq nəsə edib». Qadınların 24%-i də bu yaramaz düşüncəni paylaşır. Yeniyetmə qızların 17%-i mütəmadı depressiyalara mübtəla olur. Həmin qızların 3%-i nə zamansa intihar edə biləcəyini istisna etməyib. Tədqiqatlar onu da göstərir ki, hər 6 azərbaycanlı qadından biri əri tərəfindən döyülür. Döyülən qadınların 45%-i ərinin fiziki təzyiqlərinə məruz qaldığı vaxt ya hamilə, ya da azyaşlı uşaq anası olub. Qadınların 90%-i ya öz valideynlərinin, ya da qohumlarının arasında yaşanan «ailə haqq-hesab»larının şahidi olublar. Azərbaycanlı qadınların 36%-i onlara nə zamansa əl qaldırmış ərlərinə bu və digər formada haqq qazandırırlar.

Ailədaxili münaqişələr zamanı 17 qadın ölüb, 14 qadın isə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıblar.

Məişət zəminində baş verən cinayətlərin 60%-i uşaq və yeniyetmələrin gözü qarşısında törədilir. Bu isə sonradan uşaqların fiziki və psixi inkişafına mənfi təsir göstərir. Onu da qeyd edək ki, ailədə zorakılıq cinayətlərinin analizi göstərir ki, cinayətkarların 68,5%-i zorakılığın hökm sürdüyü ailələrdə böyümüşlər.

Qadınlara qarşı zorakılıq hallarının monitorinqini təəssüf ki, Azərbaycanın bölgələrində aparmaq olmur. Buna səbəb qəzetlərin regionlarla əlaqələrinin zəif olması və ya informasiyanın alınmasında, ötürülməsində yaranan süni maneələrdir. Diqqəti digər məsələyə də yönəltmək istərdik. Son aylar ərzində hamilə qadınların döyülərək və ya əvvəlcədən planlaşdırılmış şəkildə öldürülməsi hallarının sayı artıb. Bunların arasında qısqanclıq (3 nəfər) nəticəsində

və cinayəti ört-basdır etmək (5 nəfər), tamahkarlıq (1 nəfər) və digər səbəblərdən öldürülən qadınlar var. Ümumilikdə hamilə ikən öldürülən qadınların sayı 11 nəfərdir. 7 qadının öldürülməsinin əsas səbəbi isə... onların hamilə olmasıdır. Bu qadınları qeyri-qanuni hamiləlik faktı ilə barışmadıqları üçün vətəndaş nikahında yaşadıqları məşuqları öldürüb.

Bəzi ekspertlərsə hesab edir ki, ailə daxilində törədilən qətllər daim mövcud olub. Sadəcə, son vaxtlar bu qətllərin üstünün açılması daha kütəvi şəkil almağa başlayıb. Üstəlik, əvvəlki illərdən fərqli olaraq, bu hadisələr mətbuatda və televiziyada daha çox işıqlandırılır. Bu halların çoxsaylı olması birmənalı olaraq onu göstərir ki, hazırkı durumumuzda toplumda, ailə quruluşunda kifayət qədər harmonik ab-hava yoxdur. Xüsusilə bu hadisələrin nəticəsi olaraq boşanmaların sayının artması bunun göstəricisidir. Səhərdən axşamacan müxtəlif telekanallardan aşılanan aqressiya, zorakılıq, ailədaxili qarşıdurmalar insanların psixologiyasına birbaşa təsir edir. Telekanallarda göstərilən seriallar bilavasitə aillərin daxilinə nüfuz edir. Hazırda çoxsaylı insanlar öz həyatlarını yaşamırlar, hansısa teleserialların qəhrəmanlarını öz həyatlarında canlandırırlar. Bu kimi halların qarşısının almaq üçün kompleks tədbirlər görülməli, ən əsası isə mənəviyyat mövzusunda kifayət qədər maarifləndirmə işi aparılmalıdır.

Samir