Mehman Əliyev: “Normalda mən jurnalist kimi bu fəaliyyətlə məşğul olmamalıyam”

(Əvvəli ötən sayımızda)

Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru, analitik Mehman Əliyevin müsahibəsini təqdim edirik. Siyasi analitik hakimiyyətin durumu və addımları, müxalifətin perspektivləri, dünyada yaşanan iqtisadi böhran və onun ölkəmizə təsiri, qonşu ölkələrdə baş verən proseslər haqqında fikirlərini açıqlayıb.

- Hakimiyyətə yaxın deputatlar və qeyri deputatlar parlamentli respublika ideyasını mütəmadi olaraq ortaya atır. Bu nə dərəcədə realdır?

- Bu təbiidir. İş ondadır ki, qərb də bu quruluşu təklif edir. Həm də diqqət etsəniz, postsovet ölkələri buna gedir. Məsələn, Gürcüstan buna getdi, Moldovada bu quruluşa keçib, Ukrayna bu haqda qərar vermişdi lakin Yanukoviç bu prosesi dayandırdı. Ancaq Ukrayna da buna gedəcək. Bu bir strategiyadır. MDB məkanında prezidentli üsul-idarə demokratik dəyərlərə problem yaradır. Əlbəttə, cavan demokratik ölkələr üçün parlamentli respublika quruluşu bir qədər çətindir. Çünki bu siyasi mədəniyyət tələb edir, belə quruluşda idarəçilik çətin və mürəkkəb olur. Amma bu daha məqbu və ədalətli sistem hesab olunur. Çünki burada bir-birinə nəzarət və kollektiv idarəetmə mövcuddur. Həm də, bu quruluşda şəxsi maraqları təmin etmək üçün səlahiyyətlərdən istifadə halları xeyli azalır. Bu mənada qərb də belə təkliflər irəli sürür. Məncə, biz geci-tezi buna getməli olacağıq.

- Milli Şura ilə Müsavat bir-birini qəbul etmir, Müsavata artıq müxalifət partiyası kimi baxılmır. Müxalifətin durumunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Müxalifətdə potensial var. Ancaq daxili qarşıdurmalar, intriqalar da mövcuddur. Və bu da, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasına problem yaradır. Ancaq bu yeni bir hal da deyil. Əksinə, uzun müddətdir ki, müxalifət düşərgəsində belə problem var. 1990-cı ildən bu yana siz deyən problem yaşanır. Mən hesab edirəm ki, məhz bunun sayəsində hakimiyyət mövqelərini gücləndirə bilib. Əlbəttə, bu münasibət qeyri-normaldır. İndiki qarşıdurmalar müxalifətdə hər zaman olub. Ancaq biz onu da, görmüşük ki, bəzi məqamlarda bu qüvvələr bir araya gələrək vahid strategiya çərçivəsində hərəkət edə bilir. Hesab edirəm ki, müəyyən mərhələlərdə müxalifətdə siyasi məsuliyyət şəxsi maraqları üstələyib. Zənnimcə, seçki öncəsi belə vəziyyət yaranacaq. Keçmiş seçkilər ərəfəsində də koalisiyalar yaranıb, real müxalifət bir araya gəlib.

- Siz həm Milli Şuranın üzvüsünüz, həm də Müsavata yaxın şəxs hesab olunursunuz. Bu iki qurumda bir-birini iqnor edir. Necə olur ki, iki düşməni münasibətdə olan qurumlar sizinlə yaxın və dost münasibət saxlayır?

- İş ondadır ki, İsa Qəmbərin rəhbəri olduğu “Düşüncə Mərkəzi” var və mən də orada təmsil olunuram, eləcə də Milli Şuraya gedib-gəlirəm. Mən sadəcə olaraq göstərmək istəyirəm ki, öz yerimdə durmuşam, müstəqil insanam və məni harasa dəvət edirlərsə, müzakirələr faydalı olursa və mən də, bu işə öz töhvəmi verə bilirəmsə, bu proseslərdə iştirak edirəm. Vaxtı ilə bizdə müxtəlif jurnalist birlikləri var idi və mən bütün layihələrdə iştirak etmişəm. Başqa sözlə, cəmiyyətə töhvə verəcək bütün layihələrdə iştirak etmişəm. Bu, bir tərəfdən mənim vətəndaş mövqeyimdir. Ancaq jurnalist kimi bu mənə diskomfort yaradır. Çünki mən özümü müstəqil jurnalist sayıram. Lakin seçim edəndə düşünürəm ki, mən vətəndaş kimi bunu etməliyəm. Biz birinci olaraq vətəndaş, sonra isə hansısa peşənin sahibiyik. Mən elə etməyə çalışıram ki, ziddiyyət yaranmasın. Siz bizim yazılarımıza diqqət etsəniz görərsiniz ki,

bizdə Müsavata, AXCP-yə və ya hakimiyyətə üstünlük verilmir, eləcə də qarşıdurma yaratmırıq. Normalda mən jurnalist kimi bu fəaliyyətlə məşğul olmamalıyam. Əgər siyasi düzəndə normal vəziyyət olsaydı, bizim belə proseslərdə iştirak etməyimizə ehtiyac olmazdı.

- Mehman bəy, regionda, xüsusilə, Rusiyada baş verən prosesləri necə qiymətləndirmək olar, bu ölkədə nə baş verir?

- Rusiyada dərin iqtisadi böhrandır və bu uzun müddət davam edəcək. SSRİ dağılandan sonra Rusiya 1995-ci ilə qədər böhran yaşayıb. Bu ikinci güclü böhran dalğasıdır. Əlbəttə, Rusiyada 2008-ci ildə də böhran olub. Amma indiki böhran daha kritikdir. Hesab edirəm ki, Rusiya siyasəti, bu ölkədə baş verənlər, Rusiya-Ukrayna, Rusiya-Qərb münasibətləri, eləcə də prezident Putin administrasiyasının daxildə müxalifət və vətəndaş cəmiyyəti ilə olan problemləri böhrandan keçir. Rusiya dünyaya müəyyən qədər açıqdır. Amma fakt odur ki, Rusiya hər zaman qapalı siyasət yeritməyə üstünlük verib və orada da korrupsiya yüksək həddədir. Rusiya dünyada ikinci neft ixracatçısıdır, amma ölkə daima kritik vəziyyətdə yaşayıb. Rusiyada böyük daxili problemlər var. Rusiya demokratik dövlətə çevrilməsə, qanunun aliliyi təmin edilməsə, korrupsiyadan xilas olmasa, bu kimi problemləri yaşamaqda davam edəcək.

- Qərb-Putin qarşıdurması hansı nəticələr yarada bilər?

- Bu üzdə olan məsələlərdir. Mən hesab edirəm ki, Qərbin sanksiyaları, neftin ucuzlaşması əslində Putinin imicinin və reytinqinin güclənməsinə, eləcə də xalqın onun ətrafında birləşməsinə gətirib çıxarıb. Qərblə qarşıdurma, Ukrayna böhranı baş verməsəydi Rusiyada qaçılmaz inqilabi proseslər yaşanacaqdı. Bu prosesin necə başa çatacağını isə bilmək olmazdı. Rusiya nüvə silahının daşıyıcısıdır və bunun kimin əlinə keçəcəyi, ondan nə cür istifadə olunacağı qərbi çox narahat edir. Ona görə də elə vəziyyət yaradılıb ki, sanki Putinə qarşı

olan təzyiqlər və Putinin buna qarşı etdiyi kontur hücumlar daha çox daxili ictimaiyyət üçün hesablanıb. Yəni bizi məhv etmək istəyirlər, bunu Amerika və Avropa edir, odur ki, biz ac qalsaq da, birləşməliyik. Bu məsələdə Qərb də, Putin də böyük rol oynayır və hər iki tərəf də bundan faydalanır.

- Demək istəyirsiniz ki, bu razılaşdırılmış oyundur və ortada Ukrayna qurban gedir?

- Ukrayna qurban getmir. Ukrayna bu durumda demokratik islahatların aparılmasına məcbur edir. Müharibə Ukraynada demokratik islahatlara vacib edir. Müharibədən öncə, Yanukoviç zamanı Ukrayna əhalisi parçalanmışdı, 50 faiz Rusiyanı, 50 faiz Qərbi seçirdi. İndi Ukraynanın 80 faizi Qərb istiqamətində getməyi vacib sayır. Ukrayna iri miqyaslı islahatlara başlayır və bu 40 milyard dollarlıq maliyyə ilə dəstəklənir. Bu proses olmasaydı, Ukrayna 3-4 illik proqramlarla islahat apara bilməzdi. İndiki vəziyyət Ukraynanın normal dövlətə çevrilməsinə təkan verir. Yaxın 4-5 ilə Ukraynada çox şey dəyişəcək.

- Bunlar Ukraynaya Krımı itirmək, Donetski və Luqanska nəzarəti əldən vermək hesabına başa gələcək?

- Bunlar müvəqqəti haldır. Bu tipli problemlər Ukraynanı məcbur edəcək ki, sivil dövlətə çevrilsin. Bu torpaqlar geri qayıdacaq. İndilikdə bu sadəcə Ukraynaya təzyiq formasıdır. Necə ki, Qarbağdan bizə və Ermənistana, Abxaziyadan Gürcüstana, Dnestryanı ərazidən Moldovaya qarşı təzyiq rıçaqı kimi istifadə edilir.

- Qonşu Gürcüstanda siyasi rəqabət güclənir və hakimiyyət uğrunda yeni savaş başlayır. Bu prosesdən nə gözləmək olar?

- Normal prosesdir. Gürcüstanda sabah hakimiyyətdən narazılıq olsa, siyasi böhran yaşansa, bu ölkə parlament seçkilərinə gedəcək. Nəticədə yenidən seçkilər keçiriləcək, hakimiyyətə

Saakaşvilinin və ya indi hakimiyyətdə olan partiya gələcək. Əsas məsələ odur ki, sən xalqa xidmət edən qüvvəsənsə hakimiyyətdə qalırsan, yox əgər krizis yaradırsansa, başqası gələcək. Bu seçimi gürcü xalqı edir.

- Saakaşvilinin yenidən hakimiyyətə qayıtmasını gözləyirsinizmi?

- Belə bir ehtimal var. Daha doğrusu, onun partiyası hakimiyyətə gələ bilər, ancaq Saakaşvili prezident kimi gələ bilməz. Saakaşvilinin bundan sonra vəzifəyə gələcəyinə inanmıram. Çünki ənənə var, prezident olan şəxs baş nazir və ya nazir olmur. Gürcüstan parlamentli respublika sisteminə keçib və bu sistem işləyəcək. Tərəflər mübarizəni parlament çərçivəsində aparır, kimin hakimiyyətə gəlməsini də xalq müəyyən edir. Əgər hökumət parlamentdə güclüdürsə, uzun müddət hakimiyyətdə olacaq. Gördünüz, Gürcüstanda da devalvasiya prosesi getdi, ancaq bunu hökumət deyil, bazar müəyyən etdi və devalvasiya da bizdəki qədər olmadı.

- İran-Amerika münasibətlərində istiləşmə baş verir. Bu münasibətlərin yaxşılaşmasının Azərbaycana müsbət və mənfi təsirləri nədən ibarət ola bilər?

- İran-Amerika münasibətlərinin yaxşılaşması Azərbaycana müsbət təsir edəcək. İran qapalı cəmiyyətdir. Düzdür, bu ölkədə daxili demokratiya var, müxalifət mövcuddur. Özü də, sosial ədalət, təminat məsələləri normaldır. Ancaq İranda mövcud olan Xomeyni ideologiyasına qarşı çıxa bilməzsən. Bu da İranı izolyasiya vəziyyətinə salıb. Hesab edirəm ki, İran indiki sürətli gedişlər fonunda məcbur olacaq ki, sivil dövlətə çevrilsin, müəyyən dəyişikliklərə getsin. İran-Amerika danışıqları əsasən İranın gələcəyi ilə bağlıdır. İran yeni sistemə keçsə, Qərblə normal münasibətlər qursa, bizim üçün daha rahat vəziyyət yaranacaq.

- Türkiyədə parlament seçkiləri gözlənilir, daxili siyasi mübarizə alovlanıb, çoxları Ərdoğan komandasının bu seçkiləri uduzacağını düşünür. Sizcə, qardaş ölkədə hakimiyyət dəyişə bilərmi?

- Türkiyədə daxili siyasi mübarizə daima kəskin olur. Son parlament seçkiləri, Ərdoğanın prezident seçilməsi kəskin rəqabət fonunda baş vermişdi. İndi yaşanan siyasi mübarizə də yeni proses deyil. Ancaq məncə, çox şey insanların mövqeyindən asılı olacaq. Nəzərə alın ki, son parlament və bələdiyyə seçkilərində hətta Ərdoğan kabinetində korrupsiya ilə bağlı faktlar ortaya çıxdı. Bu seçki öncəsi Ərdoğanın mövqelərinin sarsıdılmasına yönəlmişdi, amma vəziyyət dəyişmədi. Çətin vəziyyətlərdən Ərdoğan komandası çıxa bilib. Ona görə ki, xalqın ona rəğbəti var. Türkiyədə seçkilər azad və halal keçirilir. İndi Türkiyənin davranışları, qonşulara təsirləri, enerji layihələrində aktiv iştirakı, iqtisadi böhranda mövqelərini qoruyub saxlaya bilməsi Ərdoğan hökumətinin effektiv işlədiyi göstərir. Hesab edirəm ki, vəziyyət belə davam etsə, parlament seçkilərində Ərdoğanın qalib gəlməsi şansı daha yüksəkdir.

Hüseyn ABBASOĞLU