"Təhsili inkişaf etdirə bilmiriksə, təhsil ocaqlarını bitirənlərdən alim düzəldə bilmərik"

Azərbaycan Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondu elmi-tədqiqat layihələrinin həyata keçirilməsi üçün 8 milyon manat, latın qrafikalı kitabların çapı üçün 5 milyon manat, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmi obyektlərinin yenidənqurulması və əsaslı təmiri üçün 3 milyon manat, elmi-tədqiqat müəssisələrinin maddi-texniki təminatının möhkəmləndirilməsi və müasir laboratoriya avadanlıqlarının alınması üçün 5 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub.

Elmə ayrılan vəsait yetərlidirmi?

Azərbaycan Elmlər Akademiyası (AMEA) Mikrobiologiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, AMEA-nın müxbir üzvü Pənah Şahsevənli ayrılan vəsaitin ancaq müəyyən işlər görməyə yetəcəyini deyir:
"Ancaq elmin inkişafı üçün təkcə pul önəmli deyil. Burada kadr bazası olmalıdır. Digər tərəfdən isə cəmiyyətdə elmin yeri müəyyənləşdirilməlidir. Bizim sistemdə elmin yeri bəlli deyil. Açığı pul ayırmaq elm sahəsindəki problemlərin həlli demək deyil. Ayrılan vəsait problemin müəyyən hissəsini həll edir. Tutaq ki, vəsait ayırdın, ancaq sənin kadr bazan yoxdur. Bu zaman ayrılan vəsait neyləyəcək? İqtisadi sistemdə elmin yeri olmalıdır. Daha sonra ona uyğun vəsait ayrılmalıdır. Düzdür müəyyən vəsait ayrılır, həmin vəsaitə nələrsə alınır. Ancaq, bu gün akademiyaya ayrılan vəsait yetərli deyil".

Bu gün elmi ayağa qaldırmaq üçün nə qədər vəsait lazımdır?

Elmi Yeyən Pullarİqtisadçı ekspert Samir Əliyev isə deyir ki, dövlətin inkişafı birbaşa elmin inkişafından asılı olduğundan, bu sahəyə ayrılan vəsait yetərli deyil:
"Elm inkişaf etmirsə, təkcə iqtisadiyyatın inkişafı ən yaxşı halda Dubay kimi olacaq. Hər il büdcənin artmasına rəğmən, elmə ayrılan xərclərin məbləğində ciddi artım olmur. Əgər dövlət elmi inkişaf etdirmək istəyirsə, ilk növbədə elmlə məşğul olan insanların başqa sahəyə yönəlməsinin qarşısını almalıdır. Yəni, alimlərin aldığı əmək haqqı tələbata uyğunlaşdırılmalıdır. Bu gün alimin qazancı həddən artıq azdır. Bu isə onların elm sahəsində çalışmasına imkan vermir. Ona görə də savadlı insanlar ya xarici ölkələrə üz tutur, ya da biznes sektoruna keçirlər. Qalanlarsa elmə bir o qədər töhvə verə bilmirlər".

"Təhsili inkişaf etdirə bilmiriksə, təhsil ocaqlarını bitirənlərdən alim düzəldə bilmərik"

Samir Əliyev deyir ki, digər bir tərəfdən tədqiqatların aparılmasına vəsait ayrılmalıdır. Bu gün bir sıra sahələrdə tədqiqat aparılmasına ehtiyac olsa da, vəsait yoxdur:
"Tədqiqatlara dövlət büdcəsindən vəsait ayırmaqla elm sahəsindəki inkişafı cəlbedici etmək olmaz. Digər amillər də var. Elmin özündə rəqabət olmalıdır. Bir tərəfdən də, bu sahənin inkişafının kökündə təhsil dayanır. Əgər biz təhsili inkişaf etdirə bilmiriksə, həmin o təhsil ocaqlarını bitirənlərdən alim düzəldə bilmərik. Odur ki, təhsilin idarəçiliyində də dəyişiklik edilməlidir. Atılan addımlar kompleks xarakter daşımalıdır. Ancaq vəsaitlə düzələn iş deyil. Təhsildən, kadr dəyişikliyinə qədər islahatlar aparılmalıdır. Bəlkə ondan sonra ayrılan vəsait bir işə yarayar".

Elmin inkişaf etdirilməsi dedikdə, yəni balıqçının əlinə balığı deyil, tilovu vermək başa düşülür. Əlindəki vəsaiti - "tilovu"- alim elmi araşdırmalara, təcrübələrə yatırır. "Tilov" alimə çatmırsa ortada "balıq" da olmayacaq. Digər sahələrdə olduğu kimi elmə və kitabların nəşrinə büdcədən ayrılan pullar elm sahəsini idarəedən bürokratların ciblərində dövr edərək qəpik-quruşlar şəklində görüntü xatirinə hansısa araşdırmalara ayrılır. Və beləcə görüntü xatirinə yatırılmış vəsait elmi nəinki inkişaf etdirir, əksinə iflic vəziyyətə salır. Nəticədə özünü realizə edə bilməyən elm adamı beynindəki ideyaları ilə xarici laboratoriyalara, elm ocaqlarına üz tutur. Bu günlərdə saytımızda gedən "beyin köçü" mövzusundakı kiçik araşdırma bunun sübutudur. "AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun rəsmi internet səhifəsində verdiyi məlumata görə, xaricdə yaşayan riyaziyyat alimlərimizin sayı 71-dir. Türkiyə Səhiyyə Nazirliyindən 30 oktyabr 2013-cü ildə verilən rəsmi açıqlamaya görə, sadəcə bu il 68 azərbaycanlı həkim Türkiyədə işə başlamışdır."

Ekspertlərin fikirlərində vurğulanan problemə universal yanaşma modelinin kökündə belə yenə yeyinti faktoru durur. Sistemi bürüyən korrupsiya ən böyük zərbəni elm və təhsilə vurmaqla, insanlarımızın beyinlərini çürüdür. Bir neçə kilometr yolun inşasına ayrılan yüz milyonların müqabilində elmi-tədqiqat layihələrinin həyata keçirilməsi üçün büdcədən 8 milyon manat pay verilirsə bu, elmin dövlət üçün hansı əhəmiyyət daşıdığının göstəricisidir.