Aksiz vergisinin ən aşağı həddə belə artırılmasının daxildəki qiymətlərə təsir edəcəyi heç kimdə şübhə doğurmur

Azərbaycana idxalına aksiz tətbiq olunan məhsulların qiymətində bahalaşma ola bilər. Buna aksiz dərəcələrinin artırılması yol açacaq. Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri Aydın Əliyevin dediyinə görə, siqaret və alkoqollu içkilərə tətbiq olunana aksiz vergisi çoxdandır dəyişməz qalıb: “Bu dərəcələrə çoxdandır baxılmır.

Bildiyiniz kimi, ölkəmizdə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri inkişaf edir. Digər tərəfdən, siqaret və alkaqollu içkilər ilkin zəruri məhsullar deyil. Tütün və spirtli içkilərin idxalı məsələsində biz ilk növbədə əhalinin sağlamlığını düşünməliyik. Həmçinin Azərbaycanda bu gün tütün və alkoqollu içkilər istehsal edən kifayət qədər müəssisə var”.

Xatırladaq ki, Azərbaycanda aksiz vergisi sonuncu dəfə 2015-ci ilin fevralında artırılıb. Həmin vaxt Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilən aksiz vergisinə cəlb olunan malların aksiz dərəcələrinin təsdiq edilməsi haqqında” qərarına edilən dəyişikliklə ölkəyə gətirilən etil spirti üzrə aksiz dərəcəsi 1 ABŞ dolları və ya o zamankı 0,8 manatdan 2 manata, pivə üzrə litr üçün 1 ABŞ dolları və ya 0,8 manatdan 1 manata qaldırılıb. Üzüm şərabları üzrə demək olar ki, dəyişməyib və əvvəlki 2,5 dolar əvəzinə 2 manat həddində müəyyən edilib. Əvəzində indiyədək aksiz vergisinə cəlb edilməyən şampan şərablarının hər litri üçün 2,5 manat aksiz vergisi müəyyən edilib. Eləcə də viski, rom, araq, likör və sair içkilər üçün aksiz dərəcələri 20 faiz artaraq, 6 dollar və ya 4,8 manatdan 6 manata qaldırılıb.

Həmin qərarla aksiz dərəcəsi kəskin artırılan mallardan biri də siqaretlər və tütün məmulatları olub. Bu məhsulların aksiz vergisi təqribən 3 dəfə artırılaraq, hər 1000 ədəd siqaret üçün 1,8 dollar, yəni 1,44 manat əvəzinə 4 manat müəyyən edilib. Siqarlar üçünsə hər 1000 dənəyə 10 manat aksiz vergisi müəyyənləşdirilib. Qərardan dərhal sonra daxili bazarda adları qeyd olunan bütün məhsulların qiymətində ciddi artım qeydə alınıb. Daha sonra isə ölkədə baş verən 2 kəskin devalvasiya, həmçinin dünya bazarında xammalın bahalaşması nəticəsində qiymətlər xüsusilə siqaretlər üzrə az qala 1,5-2 dəfəyədək artıb. Bu şəraitdə aksiz vergisinin ən aşağı həddə belə artırılmasının daxildəki qiymətləri yenidən artıracağı heç kimdə şübhə doğurmur.

Qeyd edək ki, gələn il Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə büdcə daxilolmalarının 2 milyard 430 milyon manatının təmin olunması nəzərdə tutulur. Bu cari ilin proqnozundan 180 milyon manat (8 faiz), 2016-cı ilin icrasından isə 138,4 milyon manat (6 faiz) çoxdur. Bu zaman aksiz vergisi üzrə proqnoz bu ilkindən 91,1 faiz və ya 82 milyon manat çox olmaqla 172,2 milyon manata qaldırılıb. Maliyyə Nazirliyi tərəfindən açıqlanan büdcə ilə bağlı təqdimatda qeyd olunur ki, bu proqnoza əməl etmək üçün tütün məmulatları və alkaqollu içkilərin aksiz vergisi artırılacaq. Təqdimata görə, artımın bir səbəbi adları çəkilən məhsullarının bahalaşması nəticəsində aksiz vergisinin onların qiymətindəki dəyərinin azalmasıdır. Digər səbəb isə həmin məhsullar üzrə daxili istehsalı qorumaqdır.

DGK rəhbəri A.Əliyev artımın aşağı həddə olacağını deyib. Amma rəqəmlərə diqqət yetirdikdə, nəzərdə tutulan proqnoza əməl edilməsi üçün artımların elə də aşağı olmayacağını görürük. Belə ki, ölkəyə tütün və tütün məmulatlarının idxalında ildən-ilə azalma qeydə alınır. DGK-nın məlumatına görə, bu ilin 9 ayında Azərbaycana 114,66 milyon dollarlıq tütün və tütün məmulatı idxal olunub. Bu, ötən ilin analoji dövründə qeydə alınmış 120,5 milyon dollarlıq idxalda 5 faizə yaxın azalma deməkdir. 2015-ci ilin 9 ayında isə bu məhsulların idxalı 230,9 milyon dollar təşkil edib. Yəni son iki ildə idxal 2 dəfəyədək azalıb. İdxalın azalması isə o deməkdir ki, aksizlərdə nəzərdə tutulan artım o həddə olmalıdır ki, azalan həcmlə büdcə proqnozuna əməl oluna bilsin.

Aksizlərin artırılması üçün irəli sürülən daxili istehsalı qorumaq arqumentinə gəlincə, hazırda Azərbaycanda yerli istehsal siqaretə olan tələbatın 16-17 faizini təmin etmək gücündədir. Başqa sözlə desək, ölkədə 1 il ərzində istehlak olunan 10 milyard ədəd siqaretin yalnız 1,6 milyardı daxildə istehsal olunur. Bu istehsalın əhəmiyyətli hissəsi də xaricdən gətirilən xammal hesabınadır.

Qeyd edək ki, bu il ölkədə 3200 hektar sahədə tütün əkilib. 2021-ci ilədək bu sahənin 6 min hektara çatdırılması nəzərdə tutulur ki, bu da 12 min ton quru tütün əldə etməyə imkan verəcək. Milli Məclisin üzvü, ölkədə siqaretin əsas istehsalçısı olan “European Tobacco Baku”nun rəhbəri Rüfət Quliyevin dediyinə görə, bu həcm daxili istehsalın tələbatı 60-65 faizədək təmin etməsinə imkan verəcək. Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda tələbatı yerli istehsal hesabına təmin etmək üçün istehsal gücünün də artırılmasına ciddi ehtiyac var. Belə ki, müasir istehsal texnologiyasına malik “European Tobacco Baku” daxili tələbatın ən yaxşı halda 20 faizini təmin edə bilər. Bu məsələ dövlət başçısı tərəfindən də vurğulanıb: “Biz daxili bazarı təmin etmək və xüsusilə xarici bazarlara çıxmaq üçün tezliklə Azərbaycanda siqaret istehsalını inkişaf etdirməliyik. Mövcud siqaret fabriklərinin gücü artırılmalıdır. Bizdə o qədər də çox siqaret fabriki yoxdur. Hesab edirəm ki, yeni və ən müasir texnologiyalarla təchiz edilmiş siqaret fabrikləri də yaradılmalıdır.”

Dövlət başçısı eyni zamanda yerli istehsalın qorunması məqsədilə müəyyən məhsullar üzrə gömrük-idxal rüsumlarının qaldırılmasından da danışıb: “Görəndə ki, biz hansısa məhsulla özümüzü tam 100 faiz təmin edirik, dərhal o məhsula rüsum qalxmalıdır.” Bu isə o deməkdir ki, siqaret idxalına tətbiq olunan aksiz vergisinin daxili istehsalı qorumaq üçün artırılması arqumenti, yumşaq desək, qeyri-realdır.

Bu artımdan isə əhalinin bütün təbəqələri əziyyət çəkəcək - baxmayaraq ki, siqaret zəruri tələbat malları siyahısında yoxdur, hazırda demək olar ki, hər bir ailədə ondan istifadə edən var. Bu isə aksizlərin qaldırılması nəticəsində baş verəcək qiymət artımından bütün ölkə əhalisinin zərər çəkəcəyi deməkdir.