“İlham Əliyev siyasi komandasını dəyişməli olacaq”

Elxan Şahinoğluya görə, Azərbaycan müxalifəti daxilində də ciddi dəyişikliklər gözlənilir...
ATƏTDTİHB səsvermədən sonra açıqladığı rəydə seçki prosesinin pozuntularla müşayiət olunduğunu bildirərək, daha çox tənqidi mövqedən çıxış elədi. Ancaq ATƏT-in indiki sədri, Ukraynanın xarici işlər naziri Leonid Kozhara və qurumun Bakı ofisinin rəhbəri Azərbaycanın dövlət başçısını təbrik elədilər. Bu, istər-istəməz ATƏT daxilində bir-birinə zidd mövqe olması təəssüratı yaradır. Digər tərəfdən, əksər nüfuzlu beynəlxalq qurumlar Azərbaycanda keçirilmiş seçkilərlə bağlı ATƏT müşahidəçilərinin rəyinə istinad edərək mövqe bildirdiklərini vurğulayırlar.
Bütün bunların, eləcə də seçkinin nəticələri ilə ölkədə yaranmaqda olan yeni situasiyanın Azərbaycanı həm daxili, həm də xarici siyasətdə hansı istiqamətə götürə biləcəyi də böyük maraq doğurmaqdadır.
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlunun fikrincə, Azərbaycanda keçirilmiş prezident seçkilərinə və onun nəticələrinə hazırda iki diametral yanaşma mövcuddur: “Birinci yanaşma odur ki, Azərbaycanda prezident seçkiləri mükkəməl keçirilib, pozuntular olmayıb və İlham Əliyev parlaq qələbə çalıb. İkinci yanaşma isə bunun tam tərsidir: seçkidə kütləvi saxlatalaşdırma halları qeydə alınıb, seçki şəffaf və ədalətli olmayıb, İlham Əliyev isə Milli Şuranın vahid namizədi Cəmil Həsənli üzərində qələbə çala bilməyib. Bu vəziyyətə seçkiləri izləyən beynəlxalq müşahidə missiyaları da aydınlıq gətirə bilmədilər. Onların da iki diametral yanaşması ilə üz-üzə qaldıq. 2003-cü ildə də buna oxşar situasiya yaşanmışdı. Əslində bu dəfə proses hakimiyyətin istəyinə uyğun gedirdi, beynəlxalq müşahidəçilərin əksəriyyəti seçkidən məmnun qaldıqlarını söyləyirdilər. Bu mövqeni Avropa Şurası Parlament Assambleyası və Avropa Parlamentinin nümayəndə heyətləri də bölüşdülər. Bunun ardınca, Türkiyə, Rusiya və Gürcüstan prezidentlərinin İlham Əliyevi qələbə münasibətilə təbrik etmələri də hakimiyyəti xeyli rahatlatdı. Ancaq daha sonra ATƏT-in müşahidə missiyasının keçirdiyi mətbuat konfransı hakimiyyətin planlarını pozdu. ATƏT missiyasının seçkilərdə xeyli qanunsuzluqların qeydə almasını vurğulaması hakimiyyəti hövsələdən çıxartdı və nəticədə ATƏT-in müşahidəçilərinin keçirdiyi mətbuat konfransında qarışıqlıq yarandı. Hakimiyyətin narazılığı aydın idi. Çünki Qərb dövlətlərinin və Qərb mətbuatının seçkiylə bağlı mövqeyində məhz ATƏT-in hesabatı xüsusi önəm daşıyır. ABŞ Dövlət Departamentinin Azərbaycandakı seçkiylə bağlı mənfi reaksiyası da ATƏT-in müşahidə missiyasının rəyinə əsaslanmışdı. Qərb mətbuatında isə seçkidəki pozuntular və İlham Əliyevin üçüncü prezidentliyi haqqında kəskin yazılar dərc olundu. Cavabında isə Azərbaycan rəsmiləri həm ATƏT, həm də ABŞ Dövlət Departamentinin seçkiylə bağlı rəylərini tənqid etdilər”.
Elxan Şahinoğlu bir müddət sonra bütün bunların unudulacağını və həmin Qərb qurumlarının, Avropa Birliyinin və ABŞ-ın Azərbaycan hakimiyyəti ilə əməkdaşlığı davam etdirəcəyini düşünür: “Beynəlxalq təşkilatların bir qismi 2003-cü il seçkisinin nəticələrini də ciddi tənqid edərək sərt hesabatlar yaymışdılar. Ancaq bu amil Qərbin İlham Əliyevi tanıyaraq, onunla əməkdaşlıq qurmasına mane olmadı. Cənubi Qafqazın açar dövləti olan Azərbaycan Qərb üçün hər baxımdan cəlbedicidir. Qərb Azərbaycanda real gücün İlham Əliyev olduğunu qəbul edir. ABŞ və Avropa Birliyi Bakının Kremllə yaxınlaşa biləcəyi ehtimalını da nəzərə alaraq, İlham Əliyevi seçkiylə bağlı həddən artıq sıxmaq istəmir. Məsələn, Prezident Administrasiyasının xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri Novruz Məmmədovun ”Azərbaycan xalqının taleyini Qərb müəyyən etmir" və ya Azərbaycanın Kosovo, İraq və Əfqanıstana göndərdiyi hərbi heyəti nəzərdə tutaraq, “Biz ABŞ-ın maraqları üçün bu qədər etdiyimiz halda, Vaşinqton bizə qarşı ikili standart siyasətini həyata keçirir ” kimi ifadələri sanki bir mesaj xarakteri daşıyır. Görünür, rəsmi Bakı demək istəyir ki, bizi daha çox sıxsanız, üzümüzü başqa ünvanlara çevirə bilərik. Əlbəttə, Vaşinqton və ya Brüssel şantaj dilini qəbul etməz. Ancaq Azərbaycanın Rusiyaya meyllənməsiylə də razılaşmayaraq, İlham Əliyevlə körpüləri tam yandırmaz".
Bununla belə, Elxan Şahinoğlunun fikrincə, Azərbaycan hakimiyyəti üçün də heç də hər şey asan olmayacaq: “Üçüncü prezidentlik dövrü İlham Əliyev üçün ilk iki dövrdən daha çətin olacaq. Çünki növbəti 5 ildə həm daxildə, həm də xaricdə ondan gözləntilər artacaq. Daxili siyasətdə İlham Əliyevdən islahatların dərinləşdirilməsi, çevik hökumətin formalaşdırılması, sosial problemlərin həlli, korrupsiyanın miqyasının azaldılması və oliqarxik sistemi və inhisarçılığı məhdudlaşdırması, xarici siyasətdə isə seçim etməsi gözlənilir. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyevin seçkilərdəki əsas rəqibi Cəmil Həsənli artıq Brüsselə və Strasburqa, noyabrın ortalarında isə Vaşinqtona dəvət olunub. Əlbəttə, bu, o demək deyil ki, Brüssel və Vaşinqton İlham Əliyevin legitimliyini şübhə altına alır. Ancaq Cəmil Həsənli ilə dialoqla Bakıya belə bir mesaj da yollayırlar ki, Azərbaycan hakimiyyəti zəruri islahatlar aparmasa və xarici siyasətdə Rusiyaya meyllənsə, müxalifətə dəstək artırıla bilər”.
Politoloq hesab edir ki, hələlik İlham Əliyev xarici siyasətdə seçim etməyə tələsmir: “O, yəqin ki, nə Avropa Birliyi ilə assosiativ üzvlük anlaşması imzalayacaq, nə də Rusiyanın dəstəklədiyi Gömrük İttifaqına qoşulacaq. Hökumətin 7 oktyabr iclasında ”Azərbaycana təzyiq etmək, diktat dili ilə danışmaq mümkün deyil, biz öz yolumuzla gedəcəyik" deyən dövlət başçısı bu siyasətin gələcək 5 ildə də davam etdiriləcəyinin mesajını artıq verib. İlham Əliyev daxili siyasətdə də ehtiyatlı olacaq. Dövlət başçısı öz siyasi komandasını tədricən dəyişməyə üstünlük verəcək, yaşlaşmış nazirləri və məmurları Qərb təhsilli gənclərlə əvəzləyəcək və onların qarşısında yeni hədəflər qoyacaq. Korrupsiya ilə mübarizə də hakimiyyətin daha aşağı səviyyələrini əhatə edəcək. Dövlət başçısı öz çıxışlarında tez-tez “korrupsiya Azərbaycan üçün əsl sosial bəladır” desə də, korrupsiyanı yaradan səbəblərin üzərinə ehtiyatla gedəcək ki, bu, sistemin silkələnməsinə səbəb olmasın. İlham Əliyev ASAN Xidmət və elektron dövlət kimi addımlarla sistemi daxildən islah etməyə çalışacaq. Bütün hallarda Azərbaycanda korrupsiya və inhisar mühitini formalaşdıran, sağlam rəqabəti əngəlləyən oliqarxik sistem ortadan qalxmayınca insanların narazılığı azalmayacaq".
Elxan Şahinoğlunun fikrincə, Azərbaycan müxalifəti daxilində də ciddi dəyişikliklər gözlənilir: “Prezident seçkiləri Cəmil Həsənlini həm daxildə, həm də beynəlxalq aləmdə xeyli məşhurlaşdırdı. Artıq onun ətrafında elektoral baza formalaşmaqdadır. Cəmil Həsənli fərqli müxalif partiya və qrupların birləşdirici fiquru kimi xarakterizə edilməyə başlanılıb. Ona görə də Cəmil Həsənlinin liderliyi ətrafında yeni siyasi hərəkatın formalaşdırılması planları gündəmə gələ bilər. Milli Şuranın yeni bir formaya transformasiya olunması da mümkündür. Digər variant Cəmil Həsənlinin Müsavat Partiyasının rəhbərliyinə gətirilməsiylə yanaşı (Müsavat başqanı İsa Qəmbər onsuz da növbəti qurultayda partiyaya yenidən sədrlik etməyəcəyini açıqlayıb), AXCP-nin də bu partiyaya birləşdirilməsidir. Yəni müxalifətdə super partiya ideyası ətrafında müzakirələrin genişlənəcəyi qətiyyən istisna deyil. Gələcək birləşmiş müxalifətin qarşısında iki hədəfin qoyula biləcəyini ehtimal etmək olar: Birinci hədəf üçüncü prezidentlik dövründə İlham Əliyevin hakimiyyətini silkələmək, daxildə və xaricdə onun dayaqlarını laxlatmaq, ikinci hədəf isə 2015-ci ilin parlament seçkilərinə hazırlıq işlərinə başlamaqdır”.
Elxan Şahinoğlu hesab edir ki, Azərbaycanda təlatümlərə deyil, dialoq mühitinin formalaşmasına ehtiyac var: “Təhlükəli ssenarilərin işə düşməməsi və qonşularımızın bundan istifadə etməməsi üçün hakimiyyətin vaxt itirmədən müxalifətlə dialoqa başlaması, müxalifətin gələcək parlamentdə təmsilçilik hüququnu təmin etməsi olduqca vacibdir. Çünki ölkədə siyasi mübarizəni siyasi və hüquqi sistemin içinə keçirmək lazımdır. Sistemdən kənar mübarizənin nə hakimiyyətə, nə müxalifətə, nə də cəmiyyətə xeyri var".