Azərbaycan bu situasiyada nəyə görə kimin yanında olmalıdır?!

Türkiyənin ötən ayın 24-də Rusiyaya məxsus hərbi təyyarəni sərhədi pozması səbəbindən vurması hazırda Ankara ilə Moskva arasında münasibətləri kəskinləşdirib. Son 300 ildə Rusiya ilə Türkiyə arasında siyasi, iqtisadi, humanitar və hərbi yaxınlaşma indiki qədər olmamışdı. Lakin noyabrın 24-də Rusiyanın Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarəni vurması bu münasibətlərin pozulmasına səbəb olub. Hazırda iki dövlət arasında münasibətlər demək olar ki, mövcud deyil. Hər iki ölkə rəhbərliyi bir-birinə qarşı sərt ritorik ifadələrə üstünlük verir. Rusiya tərəfi Türkiyəyə iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməyə başlayıb. Türk limonunu çıxmaq şərti ilə Türkiyədən Rusiyaya ixrac edilən bütün məhsullara qadağa tətbiq edilib. Bu siyahıya pomidor, xiyar, mandarin, paltar, ərzaq məhsulları və digər markalı mallar daxildir. Eyni zamanda Kremli Rusiyada fəaliyyət göstərən türk şirkətlərini ölkədən çıxarmaq qərarını verib. Həmçinin Rusiyada təhsil alan türk tələbələr ölkədən faktiki deportasiya edilib. Moskva Xarici İşlər Nazirliyinin xətti ilə rus vətəndaşlarına müraciət edib, onları Türkiyəyə səfər etməməyə səsləyib.

Türkiyə Krım məsələsində Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyasına qoşulsaydı...

Hazırda münasibətlərin bu kəskin mərhələsində Türkiyə hakimiyyəti Rusiyaya qarşı mümkün qədər liberal davranır, bu ölkə ilə münasibətlərini sıfıra endirmək istəmir. Səbəb isə bəllidir, türk xarici siyasəti özünə əlavə düşmən qazanmaq istəmir, amma eyni zamanda öz sərhədlərinin toxunulmazlığının müqəddəs olduğunu da ortaya qoyur. Bəllidir ki, hazırda Qərb ölkələri Rusiyaya qarşı ciddi iqtisadi sanksiyalar tətbiq edirlər. Görünən budur ki, sanksiyaların müddəti 2016-cı ilə qədər uzadılacaq. Hələ Ukraynada Rusiyanın apardığı separatçı siyasi oyunlar meydana çıxanda, Krım ilhaq ediləndə, Luqanksi, Donetski faktiki Kiyevdən alınanda dünya Kremlə qarşı sanksiyaların tətbiqinə start verdi, Türkiyə isə NATO üzvü olmasına baxmayaraq Rusiyaya qarşı cızılan bu ssenarilərə qoşulmadı. Zamanında Rusiya bu sanksiyalara qoşulsaydı Moskvada rusların durumu daha ağır olacaqdı və bu zaman Rusiya Türkiyənin hava məkanını pozmağı heç zaman ağlına gətirməyəcəkdi. Lakin artıq bu hadisə baş verib. Və Türkiyə əslində rus təyyarəsini vurmaqda haqlıdır.

Silahsız döyüşlər dənizlərə keçir

Təyyarə insdentindən sonra Rusiya Türkiyə ilə mövcud olan bütün sahələrdə ki, münasibətlərini gözdən keçirir və mümkün qədər Türkiyəyə zərbə vurmaq və ya etdiyi hərəkət səbəbindən “gözünün odunu almaq” işinə girişib. Artıq gərgin münasibətlər dənizlərə də, siyarət edib. Münasibətlərdə ki, böhran artıq Aralıq, Mərmərə, egey və Qara dənizlərdə hərəkət edən gəmilərə də vurub. Ən son məlumata görə, 24 noyabrdan sonra bir həftədə Rusiya tərəfindən 5 türk bayraqlı gəmi Qara dəniz memorondumu çərcivəsində aparılan yoxlamalardan sonra limanlarda saxlayıb. Bundan sonra da gəmilərins saxlanması davam edi. Hazırda bu rəqəm 8-ə çatıb. Hadisədən sonra Türkiyə Rusiyanın bu davranışını dayandırmasını gözləyib. Lakin gəmilərin saxlanması davam etdikdə Türkiyə buna qarşılıq verməyi qərara alıb. Nəticədə Aralıq

və Qara dənizdə aparılan yoxlamalar nəticəsində çatışmazlıqları olan rus gəmiləri türk limanlarına gətirilib. 8 dekabra olan məlumata görə, türk limanlarında Rusiya bayraqlı 6 gəmi olub. Dekabrın 15-də isə bəlli olub ki, türk limanlarında saxlanan rus gəmilərinin sayı 27-yə çatıb. Gəmi gərginliklərindən sonra hər iki tərəf bu problemin aradan qaldırılması üçün danışıqlara başlayıblar. Rusiya problemin həlli üçün görüşlərin keçirilməsinə yaşıl işıq yandırıb. Türkiyə tərəfindən olan rəsmilər isə hələlik bu görüşün yeri və zamanının bəlli olmadığını bildiriblər.

Rusiyadan növbəti mənasız sanksiyalar dalğası

Rusiya Türkiyədən olan işlərin və xidmətlərin idxalının qarşısını faktiki olaraq almaqla bu ölkəyə qarşı sanksiyaları genişləndirməyə hazırlaşır. İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Rusiyanın baş naziri Dmitri Medvedevin göstərişi ilə hökumət qərarının layihəsini hazırlayıb. Sənəd prezident Vladimir Putinin Türkiyəyə dair sanksiyalar haqqında imzaladığı fərmanı çərçivəsində hazırlanıb. “Kommersant”ın məlumatına görə, qərara əsasən, Rusiya hüquqi şəxslərə türk profil agentləri ilə müqavilə bağlamağı qadağan edir. Sənəd qüvvəyə mindiyi halda sanksiyalar inşaat, mehmanxana, eləcə də ağac emalı və Rusiya aviaşirkətlərinin personalının Türkiyədə təliminə şamil ediləcək. Rusiya hüquqi və fiziki şəxsləri ilə Türkiyə hüquqi və fiziki şəxsləri arasında bağlanan müqavilələr üçün Rusiyada saziş pasportunu qeydiyyatdan keçirmək mümkün olmayacaq. Bununla yanaşı, Rusiya dövlət satınalmalarında türk şirkətlərinin istənilən iştirakı tam qadağan ediləcək. Sanksiyalar yalnız yeni müqavilələrə şamil ediləcək, artıq Rusiya bazarında işləyən türk şirkətləri gələcəkdə istisna edilə bilərlər. Sanksiyaların həyata keçirilməsinə nəzarət Mərkəzi Bankın iştirakı ilə “Rosfinmonitorinq”ə həvalə edilə bilər.

Kremli ram edəcək proses: dolların məzənnəsinin qalxması, neftin qiymətdən düşməsi

Kremlin hərəkətləri daxili siyasətə hesablandığı son dərəcə aydındır. SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya şəxsiyyət və lider problemi yaşayıb. Vladimr Putinin ortaya çıxması isə rus millətçiliyi üçün əldən düşmə olub. Rusiyada aparılan geniş və çarpaz təbliğat kampaniyası Putinin milli iradənin təmsilçisi kimi dağlara qaldırıb. Kremli indiki halda məcburdur ki, anti türk kampaniyasını genişləndirsin, Türkiyə ilə münasibətləri gərgin duruma gətirsin. Əks təqdirdə Putinin daxili siyasətdə reputasiyası zədələnə bilər. Odur ki, Putin atdığı addımlarda mümkün ziyanları nəzərə alaraq rus adamı üçün lider olaraq qalmağı daha münasib hesab edib. Lakin iqtisadi rəqəmlər başqa reallıqlar ortaya qoyur. Artıq Rusiyada dolların və avronun məzənnəsi kritik həddi keçib, 1 Avro 77 rubl, 1 dollar isə 70 rublu arxada qoyur. Rusiyanın 2016-cı il büdcəsində gəlirlərin 195 milyard, xərclərin isə 228 milyard dollar səviyyəsində olacağı gözlənilir. Prezident Putin artıq 2016-cı il büdcəsi haqqında qanun imzalayıb. Rusiyanın gələn il büdcəsinin gəlirlərinin ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 17,5%-ni, xərclərinin isə ÜDM-in 20,5%-ni təşkil edəcəyi gözlənilir. Qəbul edilən qanuna əsasən, inflyasiya nisbətinin növbəti ilin dekabr ayına qədər 6,4%-i keçməyəcəyi təxmin edilir, büdcə kəsirinin isə 33 milyard dollar olacağı gözlənilir. Rusiyada gələn il, ümumi daxili məhsulun 1,1 trilyon dollara yaxın olacağı gözlənilir. İki il əvvəl bu göstərici 2 trilyon dollar olub. Qeyd edək ki, 2013-cü ildə Rusiya

dövlət büdcəsi 400 milyard dollara yaxın olub. Neft və qazdan asılı olan Rusiya büdcəsinin kəskin azalmasına səbəb neftin son bir ildə kəskin ucuzlaşmasıdır. Hazırda Meksika, Kanada, Venesuela nefti bazarda 30 dollardan ucuz satılır. Rusiyanın bazara çıxardığı neftdə bundan bir qədər bahadır. Bu isə o deməkdir ki, neft bazarında proseslər bir qədərdə sürətlə qiymət enməsinə gətirib çıxarsa Rusiya onurğasından ciddi zərbə alacaq.

Azərbaycan bu durumda kimin yanındadır-sapı özümüzdən olan baltalar

Rus-Türk münasibətlərinin indiki kritik durumunda Azərbaycan kimin yanında olmalıdır sualı aktuallığını bir qədər də artırıb. Aydındır ki, Zəngəzur, Göyçə, Borçalı kimi tarixi ərazilərimizin itirilməsində Rus dövlətlətlərinin bu və ya digər halda əməyi olub. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin indiki durumda olmasının bir səbəbi də Rusiyadır. Məhz rus çəkməsi hesabına Dağlıq Qarabağ daxil olmaqla, əlavə 7 rayon işğal edilib. Hazırda Rusiyada ciddi anti-türk kampaniyası gedir. Moskva ermənilər bu imkandan yararlanaraq fəallaşıb və rus mediasında oran erməni jurnalistlər mümkün qədər rusları türklərə qarşı kökləyir. Azərbaycan açıq olmasa da, Türkiyənin yanında olduğunu addımları ilə ifadə edir. Rusiyaya buraxılmayan türk yük avtomobilləri Azərbaycana daxil olaraq Xəzər dənizini keçməklə Qazaxıstan və digər ünvanlara yetişə bilirlər. Belə bir məqamda Azərbaycanda rusbaşlar, xüsusilə beşinci kalonun təmsilçiləri xüsusilə aktivləşib, bəziləri Türkiyə əleyhinə bəyanatlar verməkdən belə çəkinmirlər. Hələlik bu sırada Rəşad Məcid, Aqil Abbas, Araz Əlizadə və digərlərinin adını çəkmək olar. Yeri gəlmişkən, sabiq prezident Ayaz Mütəllibovda son günlər aktivləşib. Türkiyə ilə bağlı danışmasa da, Azərbaycanda millətçi xəttin ən güclü simalarından olan Əbülfəz Elçibəyi hədəfə almaqla əslində Azərbaycan-Türkiyə bağlılığına zərbə endirmək niyyəti güdür. Heç kimə sirr deyil ki, məhz Azərbaycanla Türkiyə arasında yaxınlaşma, sıx bağlılıq Əbülfəz Elçibəyin zamanında təşəkkür tapıb, sonrakı illərdə isə inkişaf edib. Müşahidələr göstərir ki, indi Azərbaycanda rus sevgisinin əsas təbliğatçıları aktiv fazaya keçib və bir gün Rusiyadan gələn əsgərləri gül-çiçəklə qarşılamağa hazırlaşır. Hələlik rusbaşların, öz karyerasını şimalda görənlərin qarşısına ciddi mövqelər qoyulmur. Hadisələr isə göstərir ki, Azərbaycanda kifayət qədər rus “minaları” var və onlar öz niyyətlərini həm də “türkə sevgi” konteksində təqdim edirlər. Bütün bu hərəkətlərin və fəaliyyətlərin qarşısını dayandırmaq olduqca əhəmiyyətli addım olardı. Bunun üçün milli iradəyə ciddi ehtiyac var.

Hüseyn Abbasoğlu

gundemxeber.az