Bu gün Türkiyə vətəndaşları referenduma gedərək ölkə üçün əhəmiyyətli olan dəyişikliklərə səs verdilər. Qeyd edək ki, ölkə daxilində 55 milyon 319 min 222 seçici var. Bu sayın 1 milyon 269 min 282 nəfəri referendum gününə qədər 18 yaşını tamamlayacaq şəxslərdir. 461-i cəza evlərində qurulmaqla ümumilikdə 167 min 140 məntəqdə səs verilildi.


"Gündəm Xəbər"in məlumatına görə, bülletenlərin 94 faizinin sayılmasından sonra seçicilərin 52.1 faizi Konstitusiya dəyişikliyinin lehinə, 47.8 faizi əleyhinə səs verib.

Qeyd edək ki, referendumda Konstitusiyanın 18 maddəsinin dəyişdirilməsi nəzərdə tutulurdu. Bunlar Türkiyədə parlament idarəçilik sistemindən prezident üsul-idarəsinə keçid, baş nazir vəzifəsinin ləğvi, Böyük Millət Məclisi üzvlərinin sayının 550 nəfərdən 600 nəfərə çatdırılması, millət vəkili seçilmə yaşının 18-ə endirilməsi, Məhkəmə-Hüquq Şurasının səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi və digər maddələrdir.

“Evet” və “Hayır” variantlarını seçən vətəndaşlar, əsasən, bu dəyişikliklərlə bağlı seçimlərini ediblər:

1. Parlamentdə millət vəkili kürsüsü sayı 550-dən 600-ə qalxacaq;
2. Millət vəkilliyinə namizəd olmaq yaşı 25-dən 18-ə endiriləcək;
3. TBMM və Prezident seçkiləri 5 ildən bir eyni gündə həyata keçiriləcək. Prezident birbaşa xalq tərəfindən seçiləcək, bir vətəndaş ən çox 2 dəfə prezident ola biləcək. Yüz min nəfər seçici və ən az 5 faiz səsə sahib olan siyasi partiyalar namizəd təqdim edə biləcək. Prezident dövlətin başçısı sayılacaq. Baş nazirlik aradan qaldırılacaq, vəzifələri prezidentə keçəcək. Yəni parlamentar idarəçilik üsulu prezidentli idarəçilik üsulu ilə əvəzlənəcək. Prezident yenidən ali baş komandan olaraq qalacaq. Prezident icraedici funksiyaları daxilində qərarnamələr çıxara biləcək. Prezident parlamenti göndərə biləcək. Prezident partiya sədri ola biləcək;
4. Məhkəmələrin tanımlanmasında “müstəqil” sözünün yanına “tərəfsiz” ifadəsi də əlavə ediləcək;
5. Hərbi məhkəmələr ləğv olunacaq.

Nəticələr açıqlanandan sonra "Evet" deyənlərin sayının çoxluğu diqqəti çəkir. Bu da təsadüfi deyil. Referendum kampaniyası dönəmində “Evet” səslərini artıracaq xeyli hadisələr oldu. Xüsusilə, Hollandiya və Almaniya ilə bağlı yaşanan böhran, Prezident Ərdoğanın bu böhranı istədiyi şəkildə idarə etməsi Avropada və ölkə daxilində "Evet"ə xidmət etmiş oldu.

Almaniyadakı qəzetlərin türkcə “Hayır”ı dəstəkləyən manşetlər atması da, “Evet” səslərinin çoxalmasına səbəb oldu. Avropa qəzetləri türk millətinin bu manşetlərə fərqli təpki verəcəyini ya hesablaya bilmədi, ya da ki dolayı yolla Ərdoğana dəstək oldular.

Ümumiyyətlə, Türkiyədə referendum və ya parlament, bələdiyyə, prezident seçkilərində subyektlərin çıxışları çox önəmlidir. Adətən, böyük çoxluq maddələrə deyil, liderlərin çıxışlarına diqqət yetirirlər.

2002-ci ildən etibarən kütləni məharətlə idarə etmək bacarığına sahib olan Ərdoğan yenə də liderliyini qorumaqdadır. Xüsusilə, ana müxalifət partiyası liderinin bəzi yanlışlıqları, kürd əsilli vətəndaşların təmsilçisi olan HDP-nin “Hayır”ı dəstəkləməsi, MHP-nin isə “Evet”i dəstəkləməsi Ərdoğana əlavə güc verdi.

Ərdoğan ilk gündən HDP-nin “Hayır”ı dəstəkləməsini dolayı yolla Kandilin, yəni PKK-nın dəstəkləməsi kimi qələmə verdi və bu çıxışı “Evet” səslərinin artmasına xidmət etmiş oldu. Necə ki, İstanbul küçələrində bu cümləni vətəndaşlardan tez-tez eşitmək mümkün olurdu: “PKK və Amerika hayır deyir, ona görə evet deməliyik”.

Beləliklə, Türkiyə vətəndaşları bu gün dəyişikliklərə “Evet” dedilər və 2019-cu ilin 3 noyabrında baş tutacaq prezident seçkilərinə R.T.Ərdoğan qatıla biləcək. Onun əvvəlki sistemdəki 7 illik prezidentlik müddəti buna mane olmayacaq.

Məhz bu fakta görə, Ərdoğanın dəyişikliklərdəki əsas məqsədinin yenidən seçkilərə qatılmaq və daha 10 il Türkiyəni idarə etmək olduğu iddia edilir.

Müxalifət kampaniya dövründə əsas ittiham kimi bu faktı önə sürdü, yeni gətiriləcək sistemin kifayət qədər səlahiyyətə malik tək adam idarəçiliyi olduğunu bildirirdi. AKP isə əksinə, ikili idarəçiliyin, koalisiyaların dövlətin idarə edilməsinə əngəl olduğunu, cumhurbaşqanlığı sistemində daha çevik qərarların alınması və dövlətin rahat idarə edilməsinin mümkün olacağını qeyd edirdi.

Kampaniya dönəmində baş nazir Binali Yıldırımın canfəşanlığı da diqqəti çəkdi. Gözlənilənlərin əksinə olaraq Yıldırım həddindən artıq aktiv şəkildə çalışdı, kifayət qədər “Evet” səslərinin artmasına xidmət etdi.

Bəs, MHP başqanı Baxçalı niyə referendumu dəstəklədi? Fikrimizcə, bunu iki səbəbi var:
Birincisi, ötən ilin 15 iyulunda Fətullah Gülənə bağlı hərbçilərin çevrilişə cəhd etməsi, tankların xalqı əzməsi, əsgərin xalqa atəş açması, parlamentin bombalanması, xalqın seçdiyi prezidentin öldürülməsinə cəhd. MHP fəlsəfəsinə görə, bu edilənlər əsla bağışlana bilməz, bir dövlətin məhv edilməsinə yönəlik addımı atanlar sərt şəkildə cəzalandırılmalıdırlar.

İkincisi, MHP və AKP dəstəkçilərinin, əslində, görüş etibarilə bir-birilərindən kəskin fərqlənməməsi nəticədə bir gün onları bir araya gətirəcəkdi. Hazırda FETÖ ilə mübarizə, PKK ilə savaş dövlətin unitarlığının qorunması məsələlərindəki ortaq düşüncə bu iki partiyanı bir araya gətirib. Baxçalının referenduma iki gün qala əyalət sistemi ilə bağlı sərt danışması da buna görədir.

MHP Türkiyənin daxil olduğu yeni yolun idarəçilərindən olmaq, bu yola FETÖ qruplaşmasının, HDP-nin daxil olmasının qarşısını almaq üçün fərqli taktika seçib.

Samir