gundemxeber.az Bu gün beynəlxalq münasibətlər sistemində, eləcə də dünya mətbuatında ən aktual məsələ Suriyada baş verən hadisələrdir. Lakin hadisələrə baxış və onun təhlili yanaşma nöqteyi-nəzərindən dəyişməkdədir. Hadisələrin pərdəarxasına baxdığımızda, iki əsas tendensiyanı müşahidə edə bilərik:
Birinci tendensiya Qərbin Ərəb baharı və ya başqa cür desək, ərəb oyanışı adlandırdığı prosesdir. Bu proses bəzi dairələr tərəfindən həmin ölkələrdə yaşayan xalqların demokratiya uğrunda mübarizəsi kimi təqdim edilsə də, geniş yayılmış fikir bundan ibarətdir ki, bu proses əslində böyük güclərin yeni «iri bazar uğrunda mübarizə»sinin nəticəsi və təcəssümüdür. Həmin güclər isə, öz siyasətini həyata keçirmək üçün Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər kimi bəzi region dövlətlərinin yardımından istifadə edirlər.
İkinci tendensiya isə, birinciyə paralel olaraq meydana gələn, planlaşdırılmış və yaxud planlaşdırılmadan həyata keçirilən «dünyəviliyə hücum» prosesidir. Çünki Suriyada mövcud olan cəmiyyətə nəzər salsaq, görərik ki, bu ölkə region ölkələrindən olan Qətər və Səudiyyə Ərəbistanından daha dünyəvidir və mədəniyyət, elm sahəsində daha irəlidədir. Bunu Tunis üçün də söyləmək mümkündür. Buna baxmayaraq, dini mövhumatçılığın dünyəviliyə hücumu özünü qabarıq göstərməkdədir.
Şübhəsiz ki, hadisələrin bu cür cərəyan etməsində maraqlı tərəflər vardır. Ərəb ölkələrində baş verən proseslər ABŞ-Avropa-Səudiyyə Ərəbistanı-Qətər tandeminin mövcud olduğunu üzə çıxardı. Bu ölkələrin demək olar ki, nəinki mövqeləri tamamən üst-üstə düşür, hətta onlar əlbir şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Qərb analitiklərinin də qeyd etdiyi kimi, bu proseslər Qərb ölkələrinin siyasi, Səudiyyə Ərəbistanı və Qətərin isə maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilir.
Tunis və Liviyada müvəffəqiyyətlə başa çatan proses artıq Suriyada da yekunlaşmaq ərəfəsindədir. Hətta bundan sonra növbənin İrana çatacağını da deyənlər az deyildir. Lakin görünən odur ki, indi Qərb Suriyaya müxtəlif səbəblərə görə birbaşa müdaxilə etmək niyyətində deyil. Heç Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər də bu prosesdə birbaşa iştirak etmək istəmirlər.
Beləliklə, Yaxın Şərq regionunda proqnozlaşdırıla bilməyən bir situasiya yaranır, xüsusilə də Türkiyə üçün. Qarşıya çıxan sual isə budur: Türkiyəyə bu həqiqətən də lazımdırmı?
Əgər bu baş verərsə, yəni türk ordusu Suriyaya girərsə, NATO həqiqətən də Türkiyəni dəstəkləyəcəkmi? Əslində NATO-nun köməyi olmadan da Türkiyə bu savaşdan qalib çıxar. Çünki Türkiyə buna qadirdir, məhz ona görə ki, bu millət heç vaxt cəbhədə uduzmayıb. Türk ordusu vətəni, dövləti və milləti naminə şəhid olmaq üçün yetişdirilib. Bu nöqteyi-nəzərdən, deyək ki, türk ordusu qalib gəldi. Bəs sonra?
Bəşər Əsəd rejimi yıxıldıqdan sonra, türk ordusu Suriyada iqtidara kimi gətirəcək və yaxud ümumiyyətlə gətirə biləcəkmi? Suriya bölünəcəkmi? İraqda olduğu kimi, Suriyada da bir kürd dövləti yaranacaqmı? Separatçı kürd məsələsi ilə başı ağrıyan Türkiyənin qonşuluğunda birdən-birə eyni vaxtda iki kürd dövlətinin yaranmasının Türkiyəyə təsiri necə olacaq?
Məsələyə bir də başqa aspektdən yanaşaq. Türk ordusu Suriyaya girərsə, müsəlman dünyasının gözündə Türkiyənin imici necə olacaq? Özünü regional güc olaraq görən Türkiyə bu addımı ilə ərəb dünyasını arxasına alacaq, yoxsa qarşısına? Suriyada adi rejim dəyişikliyi üçün məhmətcikləri şəhid etməyə dəyərmi? Və ən nəhayət, şəhid olan məhmətciklərin qanının bədəlini Türkiyəyə kim və necə ödəyəcək? Məncə, Türkiyə Suriyaya hərbi müdaxiləyə başlamadan əvvəl, bu sualların dəqiq cavabını öyrənməlidir.