Flora Kərimova Zeynəb Xanlarovaya niyə “atəş” açdı?

İki korifey sənətkarın kübar skandalı hamıda çaşqınlıq yaradıb; Flora xanım yenə də təmkinini və etikasını pozmadı

Bu qalmaqala qovğa, kin-küdurət və ya şəxsi zəmində münaqişə kimi baxmaq olmaz, iki sənətlə bağlı mübahisəsi adlandırmaq olar

Xalq artisti Flora Kərimovanın çıxışı rezonans doğurub. Korifey sənətkarın millət vəkili, Xalq artisti Zeynəb Xanlarova haqda söylədiyi sərt fikirlər medianın manşet xəbərlərinə çevrilib.

Böyük əksəriyyət hələ də çaşqınlıq içərisindədir, nə baş verdiyini anlamır, onlar bu fikirlərin nədən qaynaqlanmasını da fikirləşməkdə çətinlik çəkir. Doğurdan da sürpriz mənzərədir və heç gözlənilmədiyi halda F.Kərimova Z.Xanlarovaya “atəş” açır.

Sitat: “Zeynəb Xanlarovanın sənəti, səsi varmı ki, oxusun? Sənətdə olmasına görə o, Ələkbər Tağıyevə borcludur. Camaatı öyrədib zəng elətdirirdi mənə. Məni təhqir edirdi onun adamları. İlhamə də bu yolu ondan öyrənmişdi”.

Flora Kərimovanın İlhamə Quliyeva ilə mübarizəsi sənət kontekstindən kənarda idi. Bu ədavətin tarixi kökləri vardı və tamamilə səhnədən qırağa çıxmışdı. İlhamənin Floraya etdiyi pisliklər, zamanında yaşatdığı gərginliklər Kərimovanın kifayət qədər haqlı olduğunu deməyə əsas verirdi.

Flora-Zeynəb qalmaqalına isə fərqli baxış var. Bu skandala qovğa kimi, kin-küdurət və ya şəxsi zəmində münaqişə kimi baxmaq olmaz. Sadəcə, ölkənin iki böyük sənətkarının sənətlə bağlı mübahisəsi adlandırmaq olar.

Flora xanımın açıqlamasından da görünür ki, Zeynəb xanımın səsinə, sənətinə tənqidi yanaşıb və öz mövqeyini açıqlayıb. Yəni, nə təhqir var, nə böhtan. Bu, böyük sənətkarın bir böyük sənətkara verdiyi qiymətdir.

Və kimsə razılaşa da, razılaşmaya da bilər. Hər halda biz iki böyük korifeyin çıxışında qeyri-etik nüans görmədik. Əgər Flora xanımın açıqlamasında şər-şəbədə, təhqir, hədyan olsaydı onu qınamaq da olardı, yaşına hörmət etmədiyini söyləmək də.

Amma F.Kərimova öz dəsti-xəttinə sadiq qalaraq Z.Xanlarova haqda fikirlərini bölüşüb. Doğrudur, onu qınamaq olar ki ilin-günün bu vaxtında Zeynəb xanıma ilişməyi yersizdir.

Əvvəla, Z.Xanlarovanın sənətinə qiymət vermək zamanı deyil, ona həm SSRİ, həm Azərbaycan dövləti dəyər verib. Lakin məhşur söz var: öncə sözü deyənə, sonra sözə baxmaq lazımdır.

Heç şübhəsiz ki, Zeynəb xanım haqda fikir bildirən hansısa bayağı toy müğənnisi, ya da yeni çıxan mikrofonsuz oxuya bilməyən manıs deyil, səsi ilə hamını feyziyab edən, sənətinə ən yüksək qiyməti almış Flora xanımdır.

Flora Kərimova zirvəsi hələ fəth olunmayıb. Eləcə də Zeynəb Xanlarova sənətdə Everest yüksəkliyidir. Bu qalmaqala kənar adamların uğursuz müdaxilələri və tərəf saxlayaraq verdiyi açıqlamalar da əhəmiyyətsizdir.

Ona görə ki artıq qalmaqal sönmək üzrədir və körükləmək istəyənlərin cəhdləri də iflasa uğrayır.

Bu, İlhamə ilə olan ədavət deyil ki uzun müddət davam etsin. Hər iki sənətkar məsələsi vaxtında bağladı və rəylər də öz qüvvəsində qaldı. Flora xanımın çıxışı da onun çəkisinə, sanbalına xələl gətirmədi.

Onu da unutmaq olmaz ki, F.Kərimova təkcə ifaçı deyil, vətənpərvər, xalqını sevən, Qarabağ həsrəti ilə alışıb-yanan, Şuşadan hər söz düşəndə gözləri dolan bir qadındır, anadır.

Onun siyasi əqidəsi, deputat olmasa da, xalq tərəfindən aldığı mandat, prinsipləri bir şəxsiyyət olduğunu deməyə əsas verir. Hər zaman vətəndaş mövqeyi sərgiləyən F.Kərimova bu günə müxalifət, iqtidar, ümumilikdə xalq tərəfindən sevilir.

Ona bu günə kimi İlhamə Quliyeva, Faiq Ağayev, Röya və başqaları olmazın sözlər deyiblər, aşağılayıblar. Amma hər birinin qarşısında duruş gətirib.

Həddən artıq hipertrofiya olunmuş ədalət hissi, vətənpərvərliyi və heç kimə yarınmaq istəməyən xasiyyətinə görə, Xalq artisti öz sənət ömrünün demək olar ki, 3/4-ü qadağada olub. Amma hətta buna baxmayaraq, Qızıl Fondda ən çox sayda əsərlər Flora Kərimovaya məxsusdur.

İlk qadağanı Sovetlər dövründə Qarabağda keçirilən konsertdəki insidentə görə alıb. Belə ki, Sara Qədimova, Şövkət Ələkbərovadan sonra oxumalı olan erməni əsilli müğənni, çox zildən Qarabağ Şikəstəsini oxumuşdur. Növbəti çıxış Flora Kərimovanın idi və sənətkar konsertin proqramında nəzərdə tutulmuş əsəri deyil, elə Qarabağ Şikəstəsini 2 not daha yüksəkdən ifa etməklə hamını təəccübləndirib.

Lakin, Bakıya qayıtdıqdan sonra, o dövrkü mədəniyyət nazirliyi bu addımı milli təəssüb kimi qiymətləndirərək, Flora Kərimovanı uzun müddət səhnədən uzaqlaşdırmışdı.

Sonradan, Moskvadan gələn Mədəniyyət məsələləri ilə bağlı heyətin tərkibində olan, yüksək rütbəli məmurun xanımının (hansı ki, Flora Kərimovanın ifasını tanıyırdı,) xahişi ilə xanım Kərimova səhnəyə qaytarılır.

Daha sonralar, Azərbaycanın birinci katibinin istəyini həyata keçirmədiyinə görə yenidən səhnədən kənarlaşdırılır. Lakin Sovet dövründə ən uzunmüddətli qadağanın tarixcəsi daha maraqlı olub.

O dövrdə, Moskvada belə qərara alınır ki, hər respublikadan bir nəfərə SSRİ xalq artisti adı verilsin. Flora Kərimovanın, Moskvanın Mərkəsi Televiziyasının sifarışı ilə çəkilmiş musiqili filmdəki ifasından mütəəssir olan, SSRİ Mədəniyyət Nazırliyinin əməkdaşları, Azərbaycandan seçiləcək sənətkarın Flora Kərimova olmasını istədiklərini bildiriblər.

Bu qərarın əsas səbəbi, sənətkarın fantastik ölçülərə malik səs imkanlarının olması idi və bundan əlavə, Flora Kərimova bir çoxlarından fərqli olaraq, Ali Musiqi Təhsilinə malik idi (həm Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbini, həm də Konservatoriyanı bitirmişdir), həm də rus dilini sərbəst

bilirdi (bu o dövrdə, ziyalı üçün vacib şərt idi). Lakin son anda, elə sənətkarın özü bu məsələni alt-üst etdi.

Belə ki, o dövrdə SSRİ xalq artisti adını almaq üçün, əvvəl Azərbaycan SSR xalq artisti adını, sonra isə Ermənistan SSR xalq artisti adını almaq lazım idi və ancaq bundan sonra SSRİ xalq artisti adını verəcəkdilər.

Əvvəlcə hər məqam yaxşı getsə də, söhbət Ermənistan SSR xalq artisti adına gəldikdə, Flora Kərimova qətiyyətlə fəxri adları almaqdan imtina etdi. Təbii ki, bu Mərkəzi Komitəni təəccübləndirməyə bilməzdi. Hadisədən qəzəblənmiş Azərbaycan məmurları Kərimovanı növbəti dəfə hakimiyyətin arzuolunmaz şəxslər siyahısına daxil etdilər.

Uzun müddət diskriminasiyalara məruz qalan Kərimova, hətta bu səbəblər üzündən bir müddət Polşada yaşamalı olub. Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin (KQB) baş katibinin xanımının təşəbbüsü ilə xeyli müddət sonra Flora Kərimova yenidən səhnəyə qaytarılıb.

Bütün bu ədalətsiz qadağalar zamanı ən vicdansız addım isə, sənətkarın ifa etdiyi əsərlərin arxivdən məhv edilməsi idi. Belə ki, Flora Kərimovanın ilk ifaçısı olduğu sənət əsərlərinin əksəriyyəti, siyasətçilərlə qeyri-rəsmi münasibətlərdə olan bəzi müğənnilərin kaprizi ilə məhv edilib.

Hazırkı AzTV (Azərbaycan Dövlət Televiziyasının) o zamanlarda işləmiş əməkdaşları danışır ki, arxivin şöbələrini bir-bir gəzərək, Kərimovaya aid olan ifaları yandırırlarmış və şöbələrin əməkdaşları, digər şöbələrlə əlaqə saxlayıb deyirlərmiş ki, əgər hələ onların şöbəsinə gəlib çatmayıblarsa, Flora xanımın əsərlərini rəfdən götürüb gizlətsinlər.

Məhz belə ümumxalq sevgisi nəticəsində Flora Kərimovaya aid olan bəzi əsərlər günümüzə qədər gəlib çıxıb. Filmlərdən bəzən Flora Kərimovanın adı bəzənsə bütövlüklə onun ifa etdiyi əsərlər kəsilib çıxarılırdı.

Qəribə orasındadır ki, filmlərin Azərbaycanda olan variantlarında Flora Kərimova olmasa da, Moskvadakı rusdilli variantlarda Flora Kərimova qalıb.

Amma, çox heyf ki, heç də bütün filmlər Moskvada saxlanılmırdı. Adəti üzrə ilkin çəkilişi rus dilində olan filmlərin bir nüsxəsi Moskvada saxlanılırdı.

Bu səbəbdən, Flora Kərimovanın əksər ifaları tarixdən itirilib. Film və cizgi filmlərindən adı kəsilib çıxarıldığına görə, zaman-zaman digər müğənnilər Kərimovanın ifalarını öz adlarına çıxarmaq istəyiblər. Ancaq, heç kimlə dəyişik salınmayacaq bənzərsiz tembri buna yol verməyib.

Fakt ondan ibarətdir ki, əgər ifaçı digər müğənni olmuş olsaydı, onun adı titlərdə olardı, çünki təqiblərə məruz qalan və adı silinib çıxarılan yeganə sənətkar Flora Kərimova olub. Flora Kərimova 2005-ci ilin parlament seçkisində 42 saylı Sumqayıt ikinci seçki dairəsindən Müsavat, Xalq Cəbhəsi və Demokrat partiyalarının birləşdiyi "Azadlıq" blokunun namizədi olub. Müğənni hakimiyyət dairələrinin müdaxiləsi nəticəsində seçkidə qələbəsi oğurlanıb.

Yerli məhkəmələr onun şikayətini təmin etmədiyindən xalq artisti Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə üz tutub. 2010-cu ildə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi xalq artisti Flora Kərimovanın şikayəti üzrə qərar çıxarıb.

Məhkəmə Flora Kərimovanın Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasında nəzərdə tutulmuş bir çox hüquqlarının pozulduğunu tanıyıb. Qərara görə, Azərbaycan dövləti sənətkara ümumən 59 min 100 avro təzminat ödəməlidir

Ümumilikdə xalq artisti Arif Babayev iki sənətkarın qalmaqlından təəssüfləndiyini bildirib: “Çox heyif ki, biz belə bir şeylər görürük. Hər ikisi böyük sənətkardır… Mən istəmirəm onların işinə qarışım.

Hər ikisi xanımdır. Gənclər baxıb nə örnək götürsün? Gənclər yaxşı şey görməlidir ki, sabah elə bir hərəkəri o da etməsin. Hər ikisi neçə illərdir sənətdədir, hər ikisi öz sözünü artıq demiş insanlardır. Belə şeyləri görüb çox təssüflənirəm”.