2015-ci il Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün neqativ göstəricilərlə başladı. Neftin dünya bazarından qiymətinin azalması “anoloqu olmayan iqtisadi inkişaf barədə” nağılları de-yure və de-fakto bitirdi. Xam neft satışı üzərində qurulan iqtisadiyyat elə xam neft satışının azalması və dəyərdən düşməsi ilə dağılmağa başlayıb.

Bu da təbiidir. Çünki qeyri-neft sektoru Azərbaycanda nominal mövcuddur – neft gəlirləri azaldıqca qeyri-nef sektorunun miskinliyi tam çılpaqlığı ilə üzə çıxır. Hətta rəsmi statistika da bu vəziyyətdə yeni yalanlar uydurmaqda aciz görünür və tənəzzülü rəsmən etiraf etmək zorunda qalıb.

ÜDM 18 faiz azalıb


Rəsmi statistikanın etrirafına görə, 2015-ci ilin ilk ayında Azərbaycanda 3,6 milyard manatlıq ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsal olunub. Bu da ötən ilin yanvar ayı ilə müqayisədə 18,2% azdır.

Belə ki, 2014-cü ilin yanvar ayında Azərbaycanda 4,4 milyard manatlıq, yəni bu ilin yanvar ayında olduğundan 0,8 milyard manat və ya 18,2% çox ÜDM istehsal olunub.

Bu ilin yanvarında ÜDM-in əhalinin hər nəfərinə düşən həcmi 375 manat təşkil edib. Ötən ilin yanvarında bu göstərici 465,6 manat idi.

2013-cü ilin ilk ayında ölkə iqtisadiyyatında 4,5 milyard manatlıq məhsul istehsal edilmişdi.

2014-cü ilin dekabr ayı ilə müqayisədə ÜDM istehsalı 32% və ya 1,7 milyard manat azalıb. Ötən ilin dekabrında 5,3 milyard manatlıq ÜDM istehsal olunub.
2014-cü ilidə Azərbaycanda ümumi daxili məhsul istehsalı 59 milyard manat təşkil edib.

ÜDM-in azalması əsasən neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə bağlıdır. Ancaq məsələ rəsmi etirafla bitmir.


Nazirliklərin büdcəsi 30 faiz ixtisar edlir

Bir qədər öncə istiqlal-az hakimiyyətdəki mənbəyə istinadən xəbər yaymışdı ki, rayon icra hakimiyyətlərinə ilin sonuna qədər büdcələrini 30 faiz azaltmaq tapşırılıb. Konkret desək, ilin sonunda rayon icra hakimiyyətlərinin büdcələrinin 30 faizi xərclənməmiş qalmalıdır.

Mənbənin məlumatına görə, iri şəhərlərin büdcələrinin 25 faiz azaldılması nəzərdə tutulur: “Prezident Administrasiyasından gələn məxfi tapşırığa görə, büdcə qənaəti ixtisar adı olmadan aparılmalıdır. Çünki ixtisar sözü kütləvi psixoz vəziyyəti yaradır. Ona görə də yaşlı işçiləri pensiya və s. bəhanələrlə işdən çıxartmaq, yerlərinə isə heç kimi götürməmək tapşırılıb. Eyni də qənaət zamanda təsərrüfat xərclərinə də qənaət etmək təlimatda əksini tapıb”.

Mənbə bildirir ki, hakimiyyət təşviş yaratmamaq üçün bu məsələni rəsmiləşdirməyəcək: “Neftin qiyməti azalmaqda və yaxud indiki həddə qalmaqda davam edəcəksə, böyük ehtimalla may ayında büdcəyə yenidən baxılacaq. Ancaq icra hakimiyyətlərinin büdcəsi formal olaraq dəyişməyəcək. İxtisarlar başqa adla qeyri-rəsmi həyata keçiriləcək”.

Mənbə deyir ki, eyni qeyri-rəsmi təlimat təkcə rayon icra hakimiyyətlərinə yox, bütün dövlət qurumlarına, o cümələdən də hüquq-mühafizə orqanlarına və güc strukturlarına da gəlib. Təlimatda rəsmi təsdiqlənmiş büdcənin cəmi 70 faizinin istifadə olunması əksini tapıb. Təsərrüfat xərclərinin minimuma endirilməsi, inzibatı binaların təmirinin dayandırılması və işçilərin ixtisar edilməsi nəzərdə tutulur. İxtisarların birbaşa yox, struktur yeniləşmələri fonunda aparılması planlaşdırılır. Yəni şöbə və idarələrin ləğvi, birləşdirilməsi və yenidən təşkili yolu ilə ixtisarların aparılması təlimatda əksini tapıb.

Bu ilin büdcə xərcləri 21,1 milyard manat nəzərdə tutulub. Hökumət "qənaətlə" büdcə xərclərini 30 faiz (təxminən 6 milyard manat) azaltmaq niyyətindədir. "Ancaq hökumət xof yaratmamaq üçün büdcəyə yenidən baxmaq, rəsmi göstəriciləri azaltmaq niyyətində deyil. Ancaq "qənaət" və ixtisar yolu ilə vəziyyətdən çıxmaq istəyir. Bu il yeni infrastruktur layihələri maliyyələşdirilməyəcək. Yalnız yarımçıq layihələr tamamlanacaq" - deyə mənbə bildirib. Bu da hələ son deyil.

Daşınmaz əmlak bazarı ölüb

Neft gəlirlərinin pik dövründə belə hökumət sənaye sahələrini dirçəltmək əvəzinə tikinti biznesni canlandırdı. Qış bulvarı, Sovetski, Ağ Şəhər və s. layihələrə milyardlar xərcləndi, böyük söküntü işləri aparıldı, məşğul əhalinin böyük bir qismi bu sektora cəlb edildi. Bu isə mənzil tikintisi ilə məşğul olan şirkətlər üçün əsas qida mənbəyi idi – bazara nəhəng məcburi alıcı qrupu daxil olur, onlar da qiyməti qaldırır, bir sözlə qaz vurub qazan doldururdular. İndi artıq sökuntu layihələri bitib. Neft gəlirlərinin azalması ilə bağlı sonuncu – Sovetski layihəsinin də yekunlaşıb-yekunlaşmayacağı sual altındadır. Fakt budur ki, ərazidə köçürülmə qeyri-müəyyən müddətə dayandırılıb.

Daşınmaz əmlak bazarını ayaqda saxlayan ikinci mənbə isə çoxdan qapanıb – Rusiya böhranı ilə bağlı şimal qonşumuzdan pul köçürmələri dayanıb. Bu mənbə hesabına Azərbaycanın daşınmaz əmlak bazarına hər il 4-5 milyard dollar yatırım qoyulurdi. Rusiyada yaşayan azərbaycanlılar hər il ən azı bir o qədər vəsaiti də ailələrinin dolanışığı üçün yollayırdı. İndi onlar da kəsilib. Rusiya amili Azərbaycan üçün alternativ büdcə sayılırdı – indi büdcə “quruyub”. Ona görə də daşınmaz əmlak satışı ilə məşğul olan firmalar alıcını günün-günorta çağı çıraqla axtarır, ancaq tapa bilmir. Böyük ehtimalla yaxın aylarda daşınmaz əmlakın kəskin ucuzlaşacağı gözlənilir. Bu isə mənzil tikintisi ilə məşğul olan şirkətlərin bonkrot olması deməkdir. Onsuz da qiymətlər məcburi alıcıların hesabına fantastik həddə çatmışdı – bazar təbii axarına qayıtdıqca qiymətlər kəskin ucuzlaşacaq.

Manat da sərbəst buraxıldı

Hökumət 10 il böyük neft gəlirləri hesabına qoruduğu və azsaylı pozitiv göstəricilərindən sayılan manatın məzənnəsini də sərbəst buraxdı.

Azərbaycan Mərkəzi Bankının İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmova istinadən “Financial Times” qəzeti yazdığna görə, Mərkəzi Bank manatın dollardan asılılığını azaldacaq: “Biz hesab edirik ki, daha da çevik məzənnə siyasətinə keçməliyik. Büdcə və pul-kredit siyasətinə düzəliş etmək həddindən artıq vacibdir”.

Bununla belə, Elman Rüstəmov Azərbaycanın nə vaxt manatın dollardan faktiki asılılığından imtina edəcəyinə dair suala cavab verməyib. O bildirib ki, valyutanın dəyərdən düşməsi tədricən baş verə bilər və Mərkəzi Bank bu məsələdə əhalinin maraqlarını nəzərə alacaq. Ancaq vətəndaşların maraqlarının necə qorunacağı ilə bağlı suallar açıq qalıb.

Bir sözlə, bu il Azərbaycan böyük iqtisadi təlatümlər, sosial gərginlik gözləyir – kütləvi işsizlik (hər gün KİV-də ixtisarlar barədə məlumatlar dərc edilir), əhalinin gəlirlərinin azalması, manatın ucuzlaşması və s. Bir sözlə, 2015-ci il əsil “iqtisadi fəlakət ili” olacaq.

Qadir İBRAHİMLİ