Hökumət verdiyi puldan razıdı, bəs alan?

Gələn il pensiyaların baza hissəsi təqribən 11 manat artırılaraq 152 mantdan 163 manata çatdırılacaq. Hazırda 93,5 manat olan minimum pensiyanın məbləği isə ilk dəfə 100 manatı ötəcək.Yeri gəlmişkən, 2013-cü ildə pensiyaların sığorta hissəsinin artımı üçün də vəsaitlər nəzərdən keçiriləcək. Nəzərə alsaq ki, 2012-ci ildə 6-7 faiz ətrafında inflyasiya gözlənilir, 2013-cü ildə indeksləşdirmə müvafiq olaraq 7 faiz təşkil edə bilər. Diqqəti çəkən məsələ bu artımlardan pensiyaçıların nə dərəcədə razı qalacağıdır. Çünki çoxları pensiya sistemini tənzimləyən qanunvericilikdən narazıdırlar. Pensiya ilə bağlı ölkədəki mövcud vəziyyəti araşdırdıq.
Azərbaycanda pensiya yaşı –ölüm yaşına çatıb
Hazırda əhalini pensiya sistemi ilə bağlı bir neçə məqam insanları qane etmir. Bunlar pensiya yaşı, sığorta stajı, pensiya məbləğinin əməkhaqqı deyil, stajın bazasında hesablanmasıdır. Xatırladaq ki, 3 il əvvəl bu istiqamətdə “Əmək pensiyaları haqqında“ Qanuna edilən dəyişiklilər nəticəsində 12 ildən az sığorta stajı olmayan qadınlar 60, kişilər 65 yaşında pensiyaya çıxa bilirlər. Qanuna müvafiq olaraq kişilər üçün yaş həddi 2010-cu il yanvarın 1-dən başlayaraq, 2012-ci ilin yanvarın 1-dək hər il altı ay, qadınların yaş həddi 2010-cu ilin yanvarın 1-dən 2016-cı ilin yanvarın 1-dək hər il altı ay olmaqla artırılır.
Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycanda insanların xeyli hissəsi pensiya yaşına çata bilmir. Təxminən elə bir o qədər hissəsi də pensiyaya çıxdıqdan sonra ən yaxşı halda 3-5 il yaşayır. Halbuki vətəndaş pensiyaya çıxdıqdan sonra 12 il müddətində pensiya almalıdır. Rəsmi statistikaya nəzər yetirdikdə də vəziyyət yaxşı görünmür. Azərbaycanda gözlənilən ömür uzunluğu 2011-ci ildə kişilər üçün 71, qadınlar üçün 76 il kimi təsdiqlənib. Bu hədd şəhər əhalisi ilə bağlıdır. Kəndələrdə kişilər üzrə yaş həddi 70, qadınlarda 76-dır. Belə çıxır ki, hər iki halda kişilər cəmi 5-6 il pensiya ala bilirlər. Lakin bu proqnozlaşdırılan ömürdü.
Əmək qabiliyyətli yaşda ölənlərin statistikası daha ilgincdir. 2011-ci ilin göstəricilərinə görə, əmək qabiliyyətli ölənlərin sayı əvvəlki illəri üstələyib. Belə ki, ötən il bu rəqəm 16 027 nəfər olub. Əmək qabiliyyətində olan, vəfat edən kişilərin sayı 11 651 nəfər, qadınlar 4376 nəfər təşkil edib. Bildirək ki, 2011-ci ildə əmək qabiliyyəti yaşında vəfat edən kişilər üzrə yaş həddi 15-62, qadınlar üzrə 15-57 yaş olub. Xatırladaq ki, 2010-cu ildə vəfat edən əmək qabiliyyətli əhalinin sayı 15038 nəfər təşkil edib. Göründüyü kimi, əmək qabiliyyətli əhalinin ölüm sayı artıb.
Turkiyə və Rusiyada pensiya yaşı
Region dövlətləri ilə müqayisələr də göstərir ki, pensiya yaşı ilə bağlı ən yüksək hədd Azərbaycandadır. Bir müddət əvvəl pensiya yaşını mərhələli olaraq 65-ə qaldırmağa qərar verən Türkiyədə pensiya yaşı hazırda qadınlarda 48, kişilərdə 49-dur. İnsanların 65 yaşında təqaüdçü olmasına isə 2046-ci ildən keçiləcək. Hökumət pensiya yaşının yüksəldilməsi nəticəsində büdcə kəsirini əhəmiyyətli ölçüdə azaldacağını düşünür. Qeyd edək ki, Türkiyədə 10,2 milyon nəfərdən artıq insan pensiya alır. Bunun 2 milyon nəfəri həm də işləyir. Qonşu Rusiyada da pensiya yaşı aşağıdır. Baxmayaraq ki, Beynəlxalq Valyuta Fondu 2030-2050-ci illərdə qadınlar üzrə pensiya yaşını 63, kişilərdə 65-ə qaldırılmasını təklif edib. Hazırda Rusiyada kişilərin pensiya yaşı 60, qadınların 55-dir. Onu da bildirək ki, Rusiyada əmək pensiyası 248 manatdır.
Əmək pensiyalarının məbləğinin yüksək olmasına nə imkan vermir?
Çoxları düşünür ki, pensiyanın əməkhaqqı bazasında hesablanması daha ədalətlidir. 300 manat maaş alan hər hansı şəxs əvvəlki qaydalarla pensiyaya çıxsaydı, indikindən 2,6 dəfə çox pensiya alardı. Hazırda minimum pensiya təminatının yükü yüksək gəlirli insanların çiynindədir. Əmək pensiyalarının hesablanması zamanı rəsmi olaraq tətbiq edilən əmsal məbləğin yüksək olmasına imkan vermir. Əmək pensiyalarının sığorta hissəsinin hesablanmasında əvvəllər hər il üçün 1 manat 94 qəpik, dəyişiklərdən sonra 2 manat 9 qəpik götürülür. Bu o deməkdir ki, hər hansı şəxs 30 il işləyibsə, onun aldığı pensiyanın sığorta hissəsi cəmi 60 manat olacaq. O baxımdan pensiyaların hesablanması ilə bağlı ciddi problem tətbiq edilən əmsalın kiçik olmasındadır. Digər tərəfdən Azərbaycanda əmək pensiyalarının hesablanması zamanı azı 12 il staj tələb edilir. Praktiki vətəndaş 10-11 il işləyirsə, əmək pensiyası ala bilmir. Ona sadəcə minimum pensiya təyin olunur.
SSR-nin son illərində çalışan, özlərindən asılı olmayan səbəblərdən əmək müqaviləsi bağlamayan vətəndaşlar əmək pensiyası almırlar. Sovet dövründə işləyən vətəndaşlarımızın da pensiyalarının məbləğinin hesablanması yönündə promlemləri var. Bir sıra hallarda onların iş təcrübəsi tam olaraq nəzərə alınmır. Başqa tərəfdən, hər valyutanın illik inflyasiyası var. Azərbaycanda pulun minimum illik inflyasiyası 2,5 faizdir. Amma pensiya məbləği illər üzrə 2,9 manat hesablanır. Bu o deməkdir ki, hər 100 manat üçün hesablanan pensiya əmsalı təxminən 2 faizdir. Halbuki hər 100 manatın illik inflyasiyası 2,5 faiz təşkil edir. Praktiki illər üzrə hesablanan pensiya əmsalı həmin illərdə pulun itirdiyi dəyərdən azdır. Yəni pensiya əmsalı pulun illik inflyasiyasını belə örtmür. Nəticədə əmək pensiyalarının bu gün məbləği aşağı olaraq qalır.
Leyla